◄ لزوم اهتمام در تحلیل داده‌های سامانه‌های هوشمند
می‌توان به‌طور خلاصه نتیجه گرفت که در تشویق هموطنان برای انجام سفرهای نوروزی با ناوگان حمل‌ونقل عمومی باید راهکارهایی جذاب اندیشید.
مسعود طبیبی*: خبر بدین‌گونه از قول ریاست محترم سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در رسانه‌ها و در سایت این سازمان در تاریخ 15 فروردین ماه نقل شده بود که: « از 24 اسفندماه سال 96 تا 15 فروردین ماه سال‌جاری، بالغ بر 46 میلیون تردد در طول راه‌های کشور توسط 2200 دستگاه ترددشمار به ثبت رسیده است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته حدود 15 درصد افزایش در سفرهای جاده‌ای را نشان می‌دهد».
آمار یادشده در مورد ثبت تردد در دستگاه‌های ترافیک شمار به‌نظر می‌رسد با اشکال مواجه باشد چراکه با تقسیم کل تردد ثبت شده (46 میلیون وسیله) در طول 21 روز (24 اسفند ماه 96 تا 15 فروردین ماه 97) بر تعداد دستگاه‌های ترافیک شمار (2200 دستگاه) به نرخ جریان روزانه ترافیک معادل 1000 وسیله در شبانه روز می‌رسیم که چنانچه این عدد را بر تعداد ساعات شبانه روز (24) تقسیم کنیم به میانگین نرخ ساعتی ترافیک معادل ساعتی (حدود) 40 وسیله در شبکه راه‌های کشور می‌رسیم! حال آن‌که به‌خاطر دارم که این عدد سال‌ها پیش که مسئولیت مرکز مدیریت راه‌های کشور این سازمان به اینجانب سپرده شده بود معادل 250 تا 300 بود. با احتساب نرخ سالانه رشد ترافیک، بدون تردید عدد یادشده در مورد کل تردد ثبت شده باید تفاوت بسیار زیادی با عدد برشمرده داشته باشد. این تفاوت، دو دلیل می‌تواند داشته باشد: یا دستگاه‌های ترددشمار به‌درستی کار نکرده‌اند که بعید است چنین اتفاقی افتاده باشد زیرا معماری بنا نهاده شده برای توسعه این دستگاه‌ها که مبتنی بر رقابت مجموعه شرکت‌های بخش خصوصی و رفع انحصار بوده (واگذاری خدمات به شرکت‌های بخش خصوصی بر اساس قیمت تمام شده محصول/خدمات و بازپرداخت رقم بر اساس خرید داده به‌جای خرید سامانه) بعید است به نتیجه‌ای این‌چنین منجر شود که تنها 10درصد آمار تردد ثبت شود. احتمال دوم در ارائه این آمار اشتباه می‌تواند به عدم وجود حساسیت کافی در سطوح کلان بر استفاده از آمار و به‌کارگیری آن در مدیریت عرصه حمل‌ونقل برگردد.
به‌عبارتی به‌طور روزمره از آمار ترافیک برای بازرسی نحوه انجام فعالیت‌ها و مدیریت امور حمل‌ونقل استفاده نمی‌کنیم و به‌همین دلیل در صورت مواجهه با آمار نادرست، حساسیت لازم را نسبت به آن نداریم. در عین حال، این واقعیت تلخ را نباید فراموش کرد که سطوح بالای دستگاهی، متمایل به ذکر اعداد بزرگ هستند، گویی، ارائه اعداد بزرگ، معرّف حجم بالای عملیات اداری است. نکته مهم دیگر در این راستا اینکه ذکر آمار توصیفی در دنیا، عموماً از سوی واحدهای اطلاع رسانی (مثلاً دفتر روابط عمومی) صورت می‌گیرد و مدیران کلان، غالبا با ذکر سنجه‌های آماری حاصل از تحلیل داده‌ها توسط دفاتر تخصصی تحت امر، سعی در معرفی راهکارهایی برای رفع گره‌ها و حل مسائل بخش حمل‌ونقلو شاغلان در این عرصه دارند. بر همین اساس، معرفی برنامه‌های سال جاری سازمان از سوی ریاست محترم در مصاحبه خبری برشمرده، جای بررسی و تامل دارد، زیرا ایشان فرموده‌اند:
«در راستای افزایش کنترل‌های جاده‌ای در سال‌جاری در نظر است 1500 دستگاه سامانه ثبت تخلفات عبور و مرور و دوربین نظارتی فعال به 2000 دستگاه افزایش پیدا کند. همچنین در زمینه توسعه شبکه بزرگراهی و اصلاح گره‌های ترافیکی با همکاری وزارت راه و شهرسازی و شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقلکشور، امید است در راستای تسهیل در ترددها و ارتقای ایمنی سفرها گام‌های اساسی برداشته شود.»
با توجه به مطالب برشمرده در بندهای بالایی، رابطه چندان مشخصی میان آمار نوروزی ارائه شده از سوی معاون محترم وزارت راه و شهرسازی و برنامه‌های برشمرده دیده نمی‌شود. در واقع می‌توان این پیشنهاد را به ایشان داشت که چنانچه قرار باشد سرمایه‌گذاری‌های بعدی برای توسعه سامانه‌ها نیز در مدیریت عملیات مورد استفاده قرار نگیرد، چه بهتر که اجازه دهیم این بودجه، در عرصه‌های موثرتر دیگری برای جامعه هزینه شود.
اگر نگاهی به بخش دیگر صحبت‌های ریاست محترم سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در خصوص عملکرد ناوگان حمل‌ونقل عمومی در سفرهای نوروزی داشته باشیم، شاید نتیجه‌گیری بالا بتواند معنای واقعی‌تری به خود بگیرد! آقای مهندس حسن‌نیا در ادامه افزوده‌اند: «در این مدت، توسط بخش حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای 671 هزار سرویس توسط 117 هزار راننده انجام شده و بالغ بر 7 میلیون نفر مسافر را جابهجا کرده‌‌اند».
چنانچه تعداد مسافر جابهجا شده با ناوگان حمل‌ونقل عمومی (بالغ بر 7 میلیون نفر مسافر) را بر تعداد سرویس‌های انجام شده (671 هزار سرویس) تقسیم کنیم به میانگین مسافر 4/10 در هر سرویس می‌رسیم یعنی هر سرویس حمل‌ونقل عمومی بین شهری در تعطیلات نوروزی به‌طور میانگین کمتر از 11 مسافر داشته است! و چنانچه تعداد سرویس‌ها را (671 هزار سرویس) بر تعداد رانندگان فعال (توسط 117 هزار راننده) تقسیم نماییم یعنی هر راننده به‌طور متوسط کمتر از 6 سرویس با تعداد مسافر کمتر از 11 داشته است و به‌عبارتی مجموعا حداکثر 70 مسافر را طی 21 روز جابهجا کرده است. آیا این آمار به‌نظر شما بیانگر فعالیت اقتصادی و نویدبخش شرایطی مناسب برای رانندگان محترم ناوگان حمل‌ونقل عمومی و سرمایه‌گذاران و فعالان این بخش هست؟ چنانچه بخش غالب آمار عملکردی مربوط به سواری‌های کرایه باشد، که در این‌صورت با توجه به ماهیت سفرهای نوروزی هموطنان (که غالبا دسته جمعی هست) گویی صرفاً وسیله‌ای مانند وسیله خودشان را در اختیارشان گذاشته‌ایم و به‌عبارتی عملکرد واقعی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای را می‌توان در جایگزینی چند وسیله با یک وسیله خوب به نام اتوبوس دانست (که اتفاقاً صاحبان فعالیت و رانندگان محترم در این سال‌ها در نوسازی این دسته از وسایل و ورود آن به عرصه حمل‌ونقل زحمت کشیده‌اند و انتظار دارند با مدیریت این سازمان بتوانند کماکان در این عرصه فعال بمانند و سرمایه خود را در این عرصه حفظ کنند). بنابراین ارائه آمار بالا از سوی مدیریت دستگاهی که مسئولیت حفظ رضایت شاغلان در این عرصه را بر عهده دارد نه تنها امیدبخش نیست که نگران کننده نیز به‌نظر می‌رسد.
از آنجا که در مصاحبه جناب آقای مهندس حسن‌نیا، رشد تردد جاده‌ای نوروزی در مقایسه با سفرهای نوروزی سال گذشته معادل 15 درصد بیان شده و رشد سفرهای نوروزی با ناوگان حمل‌ونقل عمومی در مقایسه با سال قبل از آن با رشد 5 درصد اعلام شده بنابراین می‌توان به‌طور خلاصه نتیجه گرفت که در تشویق هموطنان برای انجام سفرهای نوروزی با ناوگان حمل‌ونقل عمومی باید راهکارهایی جذاب اندیشید. در واقع فعالان بخش حمل‌ونقل و رانندگان از مدیریت این سازمان انتظار دارند فضای لازم برای فعالیت بهتر در این عرصه را برای ایشان به‌وجود آورده و زمینه‌ساز ترغیب هموطنان به استفاده از ناوگان خوب حمل‌ونقل عمومی برای انجام سفرهای نوروزی سال آینده باشند.
نگارنده این مطلب، تنها به‌واسطه تلاش‌های فراوانی که در پایه‌گذاری مرکز مدیریت راه‌های سازمان داشته و ارادتی که به نامبرده وجود داشته، دلسوزانه از ریاست محترم سازمان انتظار دارد شرایطی را فراهم آورند که به‌جای توسعه فیزیکی سامانه‌ها در سال جاری (که در همان مصاحبه برشمرده‌اند)، اهتمام کافی در تحلیل داده‌های حاصل از سامانه‌ها صورت داده و شرایطی را فراهم آورند که مدیران میانی سازمان ملزم به استفاده از داده‌های صحیح برای تخصیص منابع حوزه فعالیت خود شوند. بدون تردید تحقق این الزام سبب خواهد شد فعالان این بخش، امیدوارانه‌تر، بتوانند در سال‌جاری در عرصه حمل‌ونقل به فعالیت صادقانه خود ادامه دهند و در پای سفره هفت‌سین سال دیگر، از عمق وجود، از درگاه خداوند برای دلسوزان واقعی کشور در عرصه حمل‌ونقل جاده‌ای طلب عافیت نمایند و دعای خیرشان را بدرقه راه ایشان نمایند.
*کارشناس حمل‌ونقل و مدیر اسبق مرکز مدیریت راه‌های سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای
