مدل مشارکت با خارجی‌ها

صاحب نظران و دست اندرکاران بازار خودرو با شرکت در نظرسنجی «دنیای اقتصاد» نسبت به الزامات قراردادهای همکاری با شرکت های خارجی اعلام نظر کردند. براساس این نظرسنجی، 81 درصد از شرکت کنندگان حضور خارجی ها را به نفع توسعه صنعت خودرو اعلام کردند. اما 10 درصد ملی گرایی را بر مشارکت با خارجی ها ترجیح دادند. اکثر شرکت کنندگان اروپایی ها و ژاپنی ها را شریک مناسب برای صنعت خودرو عنوان کردند.

به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، در حالی که یکی از راهبردهای مهم سند چشم انداز 1404 صنعت خودرو، جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی عنوان شده، نوع مشارکت با خارجی ها همواره محل چالش آرا و دیدگاه های مختلف دست اندرکاران این حوزه بوده است.

بر این اساس الگویی که از سال ها پیش به عنوان ریل توسعه همکاری های بین المللی خودروسازان قرار گرفته، الگو خودروساز- خودروساز بوده این در شرایطی است که بسیاری از کارشناسان بر لزوم تغییر این الگو به خودروساز - قطعه ساز (طراح) تاکید دارند. به اعتقاد آنها این الگو موجب افزایش قدرت و توان خودروسازی کشور در تولید محصول رقابتی خواهد شد. در هر صورت آنچه مشخص است مشارکت خارجی ها در توسعه صنعت خودرو هر کشوری امری الزامی است. این در شرایطی است که نحوه این مشارکت محل چالش بوده است.

در این زمینه «دنیای اقتصاد» با نظرسنجی از 20 دست اندرکار و کارشناس، به ارزیابی تاثیر قراردادهای خارجی بر توسعه صنعت خودرو کشور پرداخته تا تصویر روشنی از تاثیر حضور خودروسازان خارجی بر صنعت خودرو کشورمان ارائه دهد. در این نظرسنجی 7 پرسش مطرح کردیم. مضمون این پرسش ها به این قرار است. «حضور خارجی ها در توسعه صنعت خودرو را چگونه ارزیابی می کنید»، «در راستای حضور شرکت های خارجی حضور چه شرکت هایی را الزامی می دانید؟»، «قراردادهای خارجی در صنعت خودرو در چه صورتی می تواند موجب توسعه صنعت خودرو کشور شود»، «حضور پژو-سیتروئن در سال 96 چگونه اثر خود را بر صنعت خودرو می گذارد؟»، «حضور مستقل رنو چه تاثیری در صنعت خودرو کشور دارد؟»، «شروط وزارت صنعت برای حضور شرکت های خارجی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟». براساس نتایج این نظرسنجی، بیشتر شرکت کنندگان تاکید داشتند که حضور خارجی ها منجر به توسعه صنعت خودروی کشورمان می شود، اما یکی از الزمات اساسی توسعه تغییر رویکرد در نوع مشارکت هاست که در شرایط کنونی باید مدنظر سیاست گذار صنعتی و شرکت های خودروساز قرار بگیرد.

ارزیابی حضور خارجی ها

تجربه تحریم ها نشان داد که صنعت خودروی کشور بدون حضور و سرمایه گذاری خارجی ها هر چند توان ادامه مسیر با چالش های بسیار را دارد، اما توان توسعه براساس نیازها و خواسته های مشتری را دارا نیست. موضوعی که مشکلات عدیده ای را برای خودروسازان ایجاد کرد. حال در شرایطی که برجام بار دیگر فضای تعاملات و همکاری های بین المللی میان خودروسازان داخلی و خارجی را به وجود آورده، بار دیگر این پرسش به وجود آمده است که آیا صنعت خودرو بدون حضور سرمایه گذاران و شرکت های خارجی می تواند توسعه پیدا کند.

در شرایطی که بسیاری از کارشناسان در نظرات و تحلیل های جسته و گریخته تاکید داشته اند که تنها راه توسعه صنعت خودرو از طریق مشارکت با برندها و خودروسازان بزرگ دنیا اتفاق می افتد؛ اما طی یکسال و چند ماهی که از لغو تحریم ها و امضای چند قرارداد و تفاهم نامه خودرویی گذشته است، شاهد انتقاد برخی از مخالفان قراردادهای خارجی هستیم. به گونه ای که این منتقدان، قراردادهای خارجی در صنعت خودرو را موجب عدم توسعه و وابستگی صنعت خودرو کشورمان عنوان کرده اند؛ به اعتقاد این دسته ملی گرایی در صنعت خودرو و افزایش توان داخلی بدون حضور خودروسازان خارجی ممکن است؛ بنابراین توجه به تولید ملی بر حضور خارجی ها ارجحیت دارد.

در حالی به نظر می رسد، تضارب آرا در این زمینه بین کارشناسان وجود دارد که افراد شرکت کننده در این نظرسنجی متفق القول تاکید دارند صنعت خودرو کشورمان در حال حاضر نیازمند حضور شرکت های خارجی به منظور توسعه است. بر این اساس 80 درصد کارشناسان در پاسخ به این سوال که «حضور خارجی ها در توسعه صنعت خودرو را چگونه ارزیابی می کنید؟»، تاکید داشته اند که حضور خودروسازان خارجی و همکاری آنها با تولیدکنندگان خودرو در ایران برای توسعه صنعت خودرو ایران الزامی است.

به اعتقاد آنها بدون مشارکت و سرمایه گذاری خارجی ها تقریبا توسعه صنایع و تجهیزات و ورود تکنولوژی های جدید به کشور غیرممکن است. در این میان 10 درصد از جامعه آماری شرکت کننده در این نظرسنجی معتقدند، «ملی گرایی در صنعت خودرو بر حضور خارجی ها ارجحیت دارد». در حالی این کارشناسان تولید خودروی ملی را دارای اولویت می دانند که معتقدند تولیدکنندگان داخلی بدون نیاز به خودروسازان خارجی توان تولید پلت فرم ملی و خودروی برند ایرانی را دارد.

در این میان 10 درصد از کارشناسان نیز معتقدند، «در موارد خاص باید از حضور شرکت های خارجی استفاده کرد». موضوعی که به نظر می رسد، روند توسعه در صنعت خودرو را ایجاد نخواهد کرد؛ بنابراین با اقبال مواجه نشده است. در شرایطی که نگرانی برخی در کشور وابسته شدن صنعت خودرو به خارجی ها است، اما کارشناسان و دست اندرکاران شرکت کننده در این نظرسنجی نظر دیگری دارند. به باور 90 درصد کارشناسان حضور شرکت های خارجی در ایران نه تنها منجر به وابستگی صنعت خودرو کشور نمی شود بلکه توسعه خودروسازی را رقم می زند. در این بین هیچ از شرکت کنندگان حضور شرکت های خارجی را موجب مونتاژکاری در صنعت خودرو کشور ندانستند. موضوعی که برخی از منتقدان همواره بدون استناد به اطلاعات و آمار دقیقی برآن تاکید داشته اند.

انتخاب نوع شریک

در حالی توافق هسته ای زمینه سازی لازم برای تعاملات جدید با خودروسازان معتبر جهان را ایجاد کرده که یکی از نکات انتخاب نوع شریک برای خودروسازان بوده است. این موضوع از آن رو اهمیت داشته که برخی شرکای فرانسوی صنعت خودرو را همکارانی بی وفا در دوران تحریم ها دانسته و تاکید داشتند که در شرایط پساتحریم بهتر است که مدل مشارکت ها براساس نوع مدل توسعه خودروسازان جهانی تغییر کند.

بر همین اساس قبل از انعقاد هر قراردادی همواره این تاکید وجود داشته که خودروسازان ایرانی با در نظر گرفتن استراتژی و اهداف خود و همچنین رویکردی که شرکت های خودروساز خارجی در جهان دارند، شرکای آینده خود را انتخاب کنند. از آنجا که همواره تاکید بر جذب دانش روز و تکنولوژی های نوین بوده تا صنعت خودرو کشورمان بتواند رضایت مشتریان را جلب و بازار خودرو کشور را تغییر دهد؛ بنابراین نظرات بسیاری در این باره وجود داشته است.

با وجود این 70 درصد از شرکت کنندگان این نظرسنجی در پاسخ به این پرسش که «در راستای حضور شرکت های خارجی در صنعت خودرو الزام بر حضور چه شرکت هایی است» تاکید داشته اند که خودروسازان داخلی باید همکاری مشترک خود را با شرکت های اروپایی، ژاپنی و صاحب تکنولوژی رقم بزنند. به اعتقاد آنها همکاری با این خودروسازان نه تنها اهداف ما درخصوص تولید کیفی و به روز را محقق می کند؛ بلکه موجب انتقال دانش روز به کشور و تغییر بنیادین در زیرساخت ها نیز می شود.

آنگونه که گفته می شود، آلمانی ها و ژاپنی ها سرآمد خودروسازان دنیا در تولید محصولات کیفی و با تکنولوژی «های تک» هستند که بازار بسیاری از کشورهای جهان را در دست دارند. در این بین 10 درصد از شرکت کنندگان معتقدند شرکت هایی باید انتخاب شوند که رکورددار تولید در دنیا هستند و 20 درصد نیز تاکید کرده اند، شرکت هایی که با پلت فرم مشترک به راحتی بتواند به تولید و کیفیت مناسب دست پیدا کرد.

مدل مشارکت صنعت خودرو

مدل مشارکت صنعت خودرو در پساتحریم همواره محل پرسش بسیاری از کارشناسان بوده است. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که بسیاری آینده صنعت خودرو را منوط به انتخاب مدل همکاری در شرایط کنونی می دانند؛ بنابراین در شرایطی که خودروسازان کشور پس از توافق هسته ای و برجام چند قرارداد و تفاهم نامه را با شرکای خارجی خود انعقاد کرده اند تا از این مسیر به جبران عقب ماندگی های گذشته خود بپردازند و از سوی دیگر توسعه را از برون و درون دنبال کنند، یکی از پرسش های ما از کارشناسان این بود که «قراردادهای خارجی در صنعت خودرو در چه صورتی می تواند موجب توسعه صنعت خودرو کشور شود؟»؛ در این بین 50 درصد از شرکت کنندگان تاکید داشته اند، در شرایط پساتحریم قراردادهای خارجی باید براساس الگوی خودروساز-قطعه ساز پیش برود. 20 درصد شرکت کنندگان نیز بر الگوی خودروساز-خودروساز و 20 درصد دیگر نیز معتقد بودند که قراردادهایی که خودروسازی کشور را از وابستگی نجات دهد.

موافقان الگوی خودروساز- قطعه ساز(طراح) تاکید دارند که این روش به دلیل تقویت زیرساخت ها در صنعت خودرو موجب می شود، صنعت خودروی کشورمان به توان تولید پلت فرم و طراحی محصول دست پیدا کند؛ بنابراین در شرایط کنونی بهتر است برای دستیابی به توسعه، به سراغ شرکت های قطعه ساز و طراح معتبر دنیا برویم و با آنها همکاری مشترک راه بیندازیم. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که صنعت خودرو ما در طراحی و تولید محصول ملی به خصوص در بحث تولید پلت فرم با مشکلات بسیاری مواجه است.

ارزیابی حضور رنو وپژو

حضور دو خودروساز فرانسوی (پژو و رنو) بعد از برجام با حواشی بسیاری همراه بود. در این بین بسیاری با انتقاد از رویکرد گذشته این دو شرکت در دوران تحریم، انتقادات سختی را متوجه شرکت های خودروساز کردند. از آنجا که حجم انتقاداتی که به پژو صورت گرفت بسیار بود از کارشناسان و دست اندرکاران درخصوص حضور دوباره پژو در صنعت خودرو پرسش کردیم. کارشناسان و دست اندرکاران درخصوص حضور پژو-سیتروئن در ایران و اینکه فعالیت این شرکت در سال 96 چه اثری بر صنعت خودرو می گذارد با نگاهی به گذشته پاسخ داده اند؛ به طوری که 50درصد شرکت کنندگان تاکید کرده اند که حضور پژو در شرایط کنونی باید پایدار و با برنامه ریزی طولانی مدت باشد. 40 درصد از شرکت کنندگان نیز تاکید کردند که پژو در شرایط کنونی باید متفاوت از گذشته ظاهر شود.

در این میان اما 10 درصد معتقدند که این شرکت باید تبعیت از خواست مشتری به جای خواست شریک ایرانی را در برنامه خود قرار دهد. در این میان دیگر خودروساز فرانسوی رنو است که تفاهم نامه همکاری مشترکش را با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به امضا رسانده است. هر چند مدت زمان زیادی از امضای تفاهم نامه گذشته وهنوز خبری از امضای قرارداد نیست، اما کارشناسان درخصوص حضور مستقل رنو تاثیر این موضوع در صنعت خودرو نظرات متفاوتی را دارا هستند. 60 درصد از شرکت کنندگان در نظرسنجی تاکید داشته اند که حضور مستقل رنو منجر به افزایش رقابت میان بازیگران فعال در بازار می شود. 30 درصد نیز معتقدند که حضور مستقل رنو به عنوان قطب سوم خودروسازی عمل خواهد کرد. در این بین 10درصد حضور این شرکت را جایگزینی برای پژو در ایران دانسته اند.

نگاهی به شروط وزارت صنعت

وزارت صنعت، معدن و تجارت با هدف تغییر فضای خودروسازی در پسا تحریم، دو شرط داخلی سازی 40 درصد و همچنین صادرات 30 درصدی را پیش پای سرمایه گذاران خارجی قرار داد تا از این طریق مشارکت هایی برد-برد در صنعت خودرو کشور صورت بگیرد. در شرایطی که یکسال واندی از توافق هسته ای می گذرد و تنها سه قرارداد به نتیجه رسیده و طولانی شدن روند مذاکرات تردیدهایی را نسبت به نتیجه نرسیدن و شکست برخی از مذاکرات افزایش داده، این پرسش درخصوص شروط وزارت صنعت برای حضور شرکت های خارجی در ایران مطرح شد و اینکه این شروط را چگونه ارزیابی می کنید. 80 درصد کارشناسان این شروط را موجب توسعه صنعت خودرو در شرایط پساتحریم عنوان کردند. در این بین 10 درصد معتقدند که این شروط فعالیت خارجی ها در ایران را محدود کرده است و 10 درصد دیگر می گویند، به دلیل سخت گیرانه بودن این شروط، برخی از شرکت های خارجی از حضور در ایران انصراف داده اند.