◄ از سرگیری روابط ترکیه و ارمنستان/ آیا ترانزیت منطقه قفقاز دچار تحول می شود؟

روابط سیاسی مطلوب بین ترکیه و ارمنستان می تواند منجر به تشکیل کریدور جدید ترانزیتی در منطقه شود. انتظار می رود روسیه موضعی دو پهلو بگیرد.

به گزارش تین نیوز، به تازگی رهبران ترکیه و ارمنستان در گفتگوی تلفنی از برقراری روابط بین دو کشور بدون هیچ پیش شرطی خبر دادند، اتفاقی که می تواند تاثیرات مهمی در آینده ترانزیتی قفقاز جنوبی بگذارد که البته نقش و جایگاه ایران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

از زمان تشکیل کشور ارمنستان تاکنون روابط بین آنکارا و ایروان هرگز به حالت عادی در نیامده که اصلی ترین دلیل آن به رسمیت شناخته نشدن نسل کشی ارامنه توسط دولت عثمانی توسط ترکیه بوده است. اکنون این انتظار می رود که با از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور، ترانزیت منطقه قفقاز تحت تاثیر قرار گیرد.

نگاهی به تاریخ روابط بین دو کشور

در ابتدای دهه 90 و اندکی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دو کشور تازه تاسیس آذربایجان و ارمنستان به جان یکدیگر افتادند که نتیجه آن سیاست پاکسازی قومیتی توسط طرفین بود. در این میان ترکیه جانب باکو را گرفت که موجبات خشم ایروان را فراهم کرد.

از آن زمان تاکنون بیش از سه دهه است که دولتین ارمنستان و ترکیه روابط دیپلماتیک با یکدیگر نداشته اند. این در حالیست که ترکیه در آن زمان جمهوری ارمنستان را به رسمیت شناخته بود. نخستین تلاش ها برای از سرگیری روابط بین دو کشور انجام گرفت. بر اساس خبری که ایرنا منتشر کرده بود: ارمنستان و ترکیه در سال ۲۰۰۹ توافقنامه صلح مهمی را برای بازگرداندن روابط و باز کردن مرزهای مشترک خود پس از دهه ها امضا کردند، اما این توافق هرگز تصویب نشد و روابط متشنج باقی ماند.

در جریان مناقشه قره باغ کوهستانی نیز، آنکارا از جمهوری آذربایجان حمایت کرد و ایروان را به اشغال سرزمین‌های آذربایجان متهم کرده بود.

به نقل از بی بی سی فارسی، ​۱۱ فوریه (۲۲ بهمن) بعد از حدود ۳۰ سال وقفه، نرده‌های آهنی مرز زمینی میان ارمنستان و ترکیه در شهر مرزی علی‌جان باز شد و از روی پلی که مرز دو کشور را به هم متصل می‌کند، پنج تریلی که حاوی بیش از ۱۰۰ تن کمک‌ های بشردوستانه دولت ارمنستان به زلزله زدگان جنوب ترکیه بود، وارد این کشور شد. باز شدن مرز و عبور «نمادین» تریلی‌ ها که با استقبال مقامات محلی ترکیه در استان ایغدیر همراه بود، سرآغاز عادی شدن روابط میان دو کشور توصیف شده است.

آیا کریدوری جدید در قفقاز جنوبی پدیدار می شود؟

با توجه به چراغ سبز دو کشور ترکیه و ارمنستان به یکدیگر برای از سرگیری روابط سیاسی، سوال مهمی در ذهن ایجاد می شود که آیا این اتفاق اسباب تشکیل کریدور جدید ترانزیتی در منطقه قفقاز جنوبی را فراهم خواهد آورد؟ هر چند که برای پاسخ دادن به این سوال اندکی زود است، اما ظهور کریدور ترانزیتی با عبور از سه کشور آذربایجان، ارمنستان و ترکیه دور از ذهن نخواهد بود. لازم به ذکر است که اخیرا نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان توافق صلح ایروان و باکو را تا ماه نوامبر سال جاری محتمل دانسته، اتفاقی که می تواند زمینه را برای  کریدور جدید ترانزیتی در منطقه فراهم کند. 

احداث چنین شاهراهی از طرفی می تواند تنش های چند ده ساله در منطقه را کاهش دهد، از طرفی دیگر نقش آفرینی هر سه کشور آذربایجان، ارمنستان و ترکیه را در جغرافیای منطقه تقویت کند، به طوریکه کوهستان های قفقاز همزمان با بازی در نقش حلقه واصل بین روسیه و اقیانوس هند، خود در قامت کریدور ترانزیتی نقش ایفا کنند و زمینه را برای اتصال آسیای مرکزی به اروپا فراهم سازند. لازم به ذکر است باز شدن قلمرو ارمنستان به روی باکو، سبب تسهیل ارتباط نخجوان را با سرزمین اصلی خواهد شد. 

تاثیر بهبود روابط ترکیه و ارمنستان بر جایگاه ترانزیتی ایران

این واقعیت کتمان ناپذیر است که نزدیکی آنکاراو ایروان به یکدیگر بر‌ جغرافیای سیاسی منطقه تاثیر خواهد گذاشت، اما اینکه بگوییم سبب تضعیف و یا حتی تقویت کریدور شمال جنوب ایران می شود، اندکی غلو گویی ‌است.

در دنیای امروز کشورهای جهان می کوشند در اقصی نقاط عالم برای خود هم پیمان سیاسی و اقتصادی فراهم کنند که طبعا روابط مطلوب با همسایگان در اولویت هر کشوری قرار دارند. لازم به ذکر است که گسترش روابط با یکی‌ از همسایگان به معنای نفی دیگر کشورهای همسایه نیست، اگر ایران ظرفیت تاسیس کریدورهای شمالی جنوبی و شرقی غربی را دارد، می بایست زیرساخت های حمل و نقلی لازم را فراهم کند، و این به این معنا نیست که کشورهای دیگر نظاره گر خواهند ماند. احداث کریدور جدید مابین کشورهای همسایه ایران نیز بدین معنا نیست که جایگاه ترانزیتی ایران از بین می رود، باید توجه داشت که در دنیای امروز حجم مراودات کالا با سرعتی بالا در حال افزایش است و طبعا تاسیس کریدورهای جدید اقتصادی نیز توجیه پذیر است. 

روسیه چه خواهد کرد؟

بدون شک روسیه ظاهر را حفظ کرده و خود را حامی برقراری روابط بین ترکیه و ارمنستان جا خواهد زد، اما نمی توان کتمان کرد که هرگونه تحرک دیپلماتیک و غیر دیپلماتیک کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی روسیه را حساس خواهد کرد. نزدیکی این کشورها به یکدیگر به شرط وابستگی به روسیه برای مسکو می تواند قابل پذیرش باشد، اما با توجه به سوگیری ارمنستان به سمت غرب پس از جنگ 2020، قطعا روسیه به رهبری پوتین نسبت به از سرگیری روابط ایروان و آنکارا به عنوان یکی از اعضای ناتو خوشنود نخواهد بود. دو‌ر از ذهن نیست که روس ها در قبال نزدیکی آنکارا و ایروان موضوعی دو پهلو را اتخاذ کنند، بدین معنا که ضمن ابراز خرسندی از ایجاد ارتباط بین دو ملیت ترک و ارمنی در پشت صحنه بخواهند میخ خود را محکم بکوبند و هشدارهای لازم را به ارمنستان در مورد نزدیکی با کشورهای عضو ناتو بدهد، هشدارهایی که پیش از حمله به اوکراین نیز به سران کیف داده بود.