اتوبوس: ٥ سال، هزار تصادف
آیا اتوبوس وسیله نقلیه امنی است؟ شاید به‌نسبت پراید این‌طور باشد؛ اما آمارها نشان می‌دهد در پنج سال گذشته تاکنون حدود یک‌هزار تصادف در جاده‌های ایران ثبت شده که حداقل یک سوی آن یک اتوبوس بوده است.
آیا اتوبوس وسیله نقلیه امنی است؟ شاید به‌نسبت پراید این‌طور باشد؛ اما آمارها نشان می‌دهد در پنج سال گذشته تاکنون حدود یک‌هزار تصادف در جاده‌های ایران ثبت شده که حداقل یک سوی آن یک اتوبوس بوده است.
از ابتدای همین امسال تاکنون نیز سهم اتوبوس‌ها از تصادفات ٤٤ تصادف بوده. علاوه‌براین از سال ٩١ تاکنون نیز سال ٩٢ با ثبت ٢٠٧ تصادف برای اتوبوس‌ها پرحادثه‌ترین سال ثبت شده است.
در تمام سال‌های گذشته و بعد از اتفاقات ناگواری که می‌افتد بحث ایمن‌نبودن جاده‌های کشور دوباره مورد بحث قرار می‌گیرد. حالا بعد از ماجرای واژگونی اتوبوس دانش‌آموزان هرمزگانی، درست است که در خبرها می‌بینیم تمام تقصیر را به گردن راننده اتوبوس انداخته‌اند، اما اگر بخواهیم به‌تفکیک و منطقی میزان خطای هر بخش را بررسی کنیم، در این میان سهم جاده‌ها چقدر است؟ و البته ناوگان اتوبوس‌رانی چه نقشی در این اتفاق دارد؟ درحالی‌که همیشه سفر با اتوبوس جزء انتخاب‌های امن سفر جاده‌ای محسوب می‌شود، آمار درباره این ادعا چه نظری دارد؟ مطابق آماری که سازمان پزشکی قانونی در اختیار روزنامه «شرق» قرار داده، در چهار ماه اول سال جاری ٤٤ اتوبوس در جاده‌ها تصادف داشته که در این میان دو تصادف در فروردین‌ماه و شهریورماه سال جاری تلفات جانی به‌همراه داشته‌اند. سهم تصادف اول ١٢ کشته، و سهم همین تصادف چهار روز پیش ٩نفر بوده است.
سهم ایران از تصادفات اتوبوسی و جاده‌ای چقدر است؟
مطابق آمارهای جهانی ایران جزء کشورهایی است که میزان تصادفات جاده‌ای در آن بالاست. شاخص اصلی ارزیابی ایمنی کشورها شاخص کشته به صد‌هزار نفر به‌عنوان شاخص ریسک سلامتی جامعه ناشی از تصادفات است که مطابق آمار تا سال ٩٢، این شاخص در کشور ما به حدود ٢٥ رسیده که حداقل پنج‌برابر کشورهای موفق دنیا در عرصه ایمنی است. زمستان گذشته نیز مدیرکل ایمنی و ترافیک سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای گفت: وضعیت ایمنی راه‌ها و جاده‌های کشور مطلوب نیست. او تأکید کرد وضعیت ایمنی راه‌ها و جاده‌های کشور مطلوب نیست به‌طوری‌که متوسط آمار تلفات جهان یک درصد اما کشور ایران ١,٥ درصد است. به گفته او ما با آمار جهانی تلفات اختلاف داریم و این مسئله نشان‌دهنده یک بحران است.
رضا رستمی، از رانندگان جاده‌ای است که محل کارش در ترمینال جنوب تهران است. او که در مسیر تهران- اصفهان با اتوبوس «ولوو» مسافر جابه‌جا می‌کند، درباره وضعیت استخدام
راننده‌های اتوبوس به «شرق» می‌گوید: «تست اعتیاد و آزمون رانندگی شرط اولیه است. از طرفی هرقدر حرفه‌ای‌تر رانندگی کنید، برای جاده‌های سخت‌تری انتخاب می‌شوید؛ اما مسئله اینجاست که شما نمی‌توانید جلوی سفرهای شب‌رو را بگیرید. اصلا رانندگان حرفه‌ای، بهترین زمان سفر را شب می‌دانند، به‌خصوص که ایران کشور گرمی است و سفر با اتوبوس می‌تواند آزار‌دهنده باشد».
رستمی درباره دلیل اصلی تصادفات اتوبوس‌ها در جاده‌ها می‌گوید: «دلیل اصلی‌اش نقص فنی، خواب‌آلودگی و البته جاده‌های نه‌چندان درست است. می‌گویم نقص فنی، به‌خاطر اینکه راننده‌ها خیلی وقت‌ها از قطعات خوب برای ماشین استفاده نمی‌کنند. خستگی هم همیشه با راننده هست. ما می‌گوییم شب‌ها اتوپایلوت رانندگی می‌کنیم، چشم‌هایمان سنگین می‌شود، اما این بحث ذاتی رانندگی ماست، بحث دیگری هم که وجود دارد، تاریکی، نبودن چراغ‌های درست در جاده‌های کویری و آسفالت‌های افتضاح جاده‌هاست. وقتی اتوبوس منحرف می‌شود، کنترلش کار هرکسی نیست و امکان واژگونی وجود دارد...».
مطابق آماری که از سال ٩١ تاکنون از سوی سازمان پزشکی قانونی در اختیار روزنامه «شرق» قرار گرفته، در مجموع در این پنج سال ٩٦٣ تصادف اتوبوسی در کشور اتفاق افتاده و البته سال‌به‌سال از تعداد آن کاسته شده است. به‌ترتیب اگر بخواهیم سهم هر سال را از سال ٩١ تا امروز در نظر بگیریم، ٢٣٧، ٢٠٧، ١١٥، ١٨٨، ١٧٢ و ٤٤ تصادف تا پایان تیرماه سال جاری داشته‌ایم.
نوسازی ناوگان جاده‌ای از مسائلی است که هر ساله مسئولان بر آن تأکید می‌کنند. در تصادفاتی که در سطح جاده‌ها اتفاق می‌افتد، بحث قدیمی‌بودن ناوگان جاده‌ای همیشه مطرح می‌شود، اما مسئله اصلی گرانی و تفاوت قیمت اتوبوس‌های جدید و قدیمی است که رانندگان را برای تعویض اتوبوس‌هایشان ترغیب نمی‌کند. بخشی از این فاصله قیمتی با استفاده از تسهیلاتی جبران می‌شود که دولت برای رانندگان فراهم کرده است، اما همچنان با توجه به بالابودن این فاصله، کار برای بسیاری از راننده‌های اتوبوس‌های بین شهری نیز در جابه‌جایی ناوگانشان دشوار است. راننده‌ها مجبور هستند در بعضی حوزه‌ها برای تغییر در خودروهایشان هزینه‌ای چندصد‌میلیونی را به شکل شخصی فراهم کنند که این موضوع نوسازی ناوگان جاده‌ای را با مشکلاتی مواجه می‌کند. طبق برآوردهای انجام‌شده از سوی سازمان راهداری، حدود ۳۰ درصد از ناوگان اتوبوسی فعال در جاده‌های ایران فرسوده هستند که به نوسازی جدی نیاز دارند.
مطابق جدولی که سازمان پزشکی قانونی در اختیار ما قرار داده، می‌شود حوادث مربوط به تصادف یا واژگونی اتوبوس‌های مسافربری را به تفکیک از سال ٩١ تا یکم شهریور سال جاری ارائه کرد. در ادامه این جدول را با هم مرور می‌کنیم:
مجوز اردوهای شبانه در زمان احمدی‌نژاد صادر شد
آخرین تصادف مربوط به همین چند روز گذشته است. اتوبوس حامل دانش‌آموزان درس‌خوان هرمزگانی که به داراب سفر می‌کردند، سفری که برای ٩ نفر بی‌بازگشت بود و برای سه نفرشان هم خانه‌نشینی را به‌همراه داشت. مسئله‌ای که باعث شد وزارت آموزش‌وپرورش اردوهای دانش‌آموزی را معلق کند. چقدر باید طول می‌کشید تا وزارت آموزش‌وپرورش به نتیجه برسد که شیوه‌نامه اردوهای دانش‌آموزی مشکلات عدیده دارد و ماشین‌های مستعمل و رانندگان بازنشسته و هزینه حداقلی بلای جان دانش‌آموزان این کشور است؟ چند نفر باید می‌مردند تا آموزش‌وپرورش جلوی سفرهای شب‌رو را برای نخبه‌های معصوم می‌گرفت؟ محمد علیگو، قائم‌مقام سازمان دانش‌آموزی، با اظهار تأسف از سانحه اتوبوس دانش‌آموزان استان هرمزگان، به «شرق» گفت: «به‌دنبال این ماجرا وزیر آموزش‌وپرورش به بنده ابلاغ کردند که تمامی اردوهای شب‌رو معلق شوند. البته تا سال ۸۹ اردوهای شب‌رو ممنوع بود تا اینکه آقای حاجی‌بابایی، وزیر وقت آموزش‌وپرورش دولت احمدی‌نژاد، مجوز این اردوها را صادر کرد».
بررسی‌های «شرق»، حاکی از آن است که به دو دلیل حاجی‌بابایی مجوز اردوهای شب‌رو را صادر کرد؛ اول اینکه آن زمان که بازار اردوهای راهیان نور داغ شد، دانش‌آموزان خراسانی اگر اردوی شب‌رو نداشتند، نمی‌توانست به اردوی راهیان نور بروند، دلیل دیگر کاهش‌یافتن تعداد اردوهای دانش‌آموزی بود. آمار نشان می‌دهد ۸۵ درصد سفرهای اتوبوسی شبانه انجام می‌شود و این مسئله در شهرهای گرمسیری نیز بیشتر است، این دو دلیل باعث شد حاجی‌بابایی مجوز اردوهای شب‌رو را صادر کند.
آموزش‌وپرورش قربانی بی‌تدبیری
علیگو در ادامه می‌گوید: «در شرایط فعلی که وزارت آموزش‌وپرورش دولت دوازدهم تازه مستقر شده است، شرایط برای عده‌ای ایجاب می‌کند که به این وزارتخانه حمله کنند. علیگو در ادامه در پاسخ به این سؤال که چقدر در این حادثه آموزش و پرورش مقصر است، می‌گوید: «مدیر سازمان دانش‌آموزی هرمزگان دراین‌باره بی‌تدبیری کرده است. کاش ما اسیر جوسازی‌ها نشویم. هرکس اندازه قصورش باید بازخواست شود. بخشی از تقصیر اصلی متوجه راننده و بخشی متوجه آموزش‌وپرورش است که می‌توانست دانش‌آموزان را به جای شب، چهار صبح راهی کند. جالب است بدانید مدیر ما در هرمزگان ۴۰۰ نفر دیگر را پیش از این به این اردو و هزارو ۷۰۰ دانش‌آموز را به اردوی مشهد فرستاده بود.
ما در ۲۱ روز گذشته بدون هیچ خطایی ۱۵ هزار دانش‌آموز را به این اردو فرستادیم و این دانش‌آموزان هرمزگانی جزء هزار نفر آخر بودند». مسئله اینجاست که روایات دانش‌آموزانی که در این سفر حضور داشته‌اند نیز متفاوت است. فاطمه حاجی‌پور از دانش‌آموزان هرمزگانی که در این سفر حضو داشته، به «شرق» می‌گوید: «این اردو از ماه‌ها قبل هماهنگ شده بود و آموزش‌وپرورش شهرستان‌های رودان و میناب جلسات توجیهی و تمرین شعرخوانی برای دانش‌آموزان خود گذاشته بودند، ولی شهرستان بندرعباس هیچ جلسه توجیهی برای دانش‌آموزان ناحیه یک و دو برگزار نکرده بود. ساعت ۱۹ بچه‌ها در سالن آمفی‌تئاتر کانون غدیر بندرعباس برای جلسه توجیهی و هماهنگی و بعد حرکت به سمت شیراز مستقر می‌شوند».
این دانش‌آموز ادامه می‌دهد: «ساعت ۲۳ شام خوردیم و بین ساعت ٢٣:٣٠ تا ۱۲ شب از سالن خارج و سوار اتوبوس شدیم. بعضی از بچه‌های رودان و میناب دقیقه ۹۰ انصراف دادند و دانش‌آموزان دیگری را جایگزینشان کردند، برای همین بعضی‌ها اصلا فرم رضایت‌نامه را پر نکرده بودند!». وی افزود: «خیلی از شهرستان‌ها نمی‌دانستند حرکت شب آغاز می‌شود. خیلی از خانواده‌ها در سالن اعتراض کرده بودند که چرا حرکت این‌قدر دیر است، اما مسئولان آنها را قانع می‌کنند. از هر دانش‌آموز ۲۰ هزار تومان برای این اردو گرفته بودند و البته نگفته بودند بابت چه کاری این مبلغ دریافت شده است». به گفته این دانش‌آموز در اتوبوس اول دانش‌آموزان شهرهای لنگه، جناح، فین، بستک و ناحیه یک بندر مستقر می‌شوند.
نام سرپرست این اتوبوس خانم مشهدی‌زاده بود. در اتوبوس دوم یعنی همان اتوبوس تصادفی بچه‌های حاجی‌آباد، میناب، رودان و هرمز مستقر می‌شوند که سرپرست این اتوبوس خانم فرهی بود که فوت شد. در اتوبوس سوم دانش‌آموزان ناحیه یک و دو بندرعباس، سیریک، حاجی‌آباد، لنگه و بشاگرد بودند، و سرپرستشان خانم غلامشاهی بود. در اتوبوس اول حدود ۳۵ تا ۳۸ دانش‌آموز بود و اتوبوس سوم حدود ۴۷ نفر. اتوبوس دوم و اول (تصادفی) ظرفیت خالی داشته‌اند، ولی سومی کاملا پر بود. جالب اینجاست که به گفته این دانش‌آموز، بعد از حادثه، مینی‌بوس بچه‌هایی که از داراب به سمت بندر لنگه برمی‌گشتند، خراب می‌شود و دانش‌آموزان را با آژانس و ماشین دربست به خانه‌ها می‌فرستند».
