«تراموا» پروژه ای لوکس یا ضرورتی نادیده گرفته شده در شهرهای ایران؟

به گزارش تین نیوز به نقل از ایمنا، در دنیای امروز یکی از چالش های اساسی زندگی شهری مشکل ازدحام خودروها، ترافیک و مشکلات عبور و مرور است که در کلان شهرها تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی شهروندان دارد.

این چالش ها موجب شده است که جست وجوی راهکارهایی برای رسیدن به حمل ونقل پایدار و کاهش تراکم ترافیکی اهمیت بیشتری پیدا کند، از این رو سیستم های حمل ونقلی نوین همچون تراموا که در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان به کار گرفته شده، به یکی از موضوعات داغ در بحث حمل ونقل شهری ایران تبدیل شده است.

در سال های اخیر توسعه سیستم حمل ونقل عمومی و به ویژه حمل ونقل ریلی (از جمله تراموا) در شهرهای ایران توجه زیادی را به خود جلب کرده است، به ویژه در شهرهایی همچون تهران، اصفهان، شیراز و مشهد، مطالعاتی در زمینه احداث تراموا انجام و حتی بعضی پروژه ها به مراحل اجرایی نیز نزدیک شده است، اما آیا تراموا راه حل مناسبی برای کاهش مشکلات ترافیکی و ایجاد حمل ونقل پایدار در این شهرها است؟ پاسخ به این سوال نیازمند بررسی دقیق و مطالعات علمی بیشتری است.

طبق نظر برخی کارشناسان حمل ونقل، تراموا یک سیستم حمل ونقلی عمومی سهل الوصول و راحت است که می تواند به طور مؤثری جایگزین خودروهای شخصی در مناطق شهری شود؛ مزایای آن شامل راحتی استفاده، کاهش آلودگی و هزینه های پایین تر نسبت به سیستم های حمل ونقل دیگر است، با این حال اجرای این سیستم در بعضی از شهرهای ایران چالش هایی به همراه دارد.

علی نادران، یکی از کارشناسان حوزه حمل ونقل به این نکته اشاره می کند که پروژه تراموا باید با توجه به شرایط خاص هر شهر و نیازهای خاص آن طراحی شود؛ وی معتقد است که «هرگونه هزینه ای در حوزه حمل ونقل عمومی انجام شود، کار درستی است، اما این هزینه ها باید به طور مؤثر و بهینه صرف شود»

کلان شهر اصفهان به عنوان یکی از پیشگامان احداث تراموا در ایران تجربیات موفقی در این زمینه داشته است، با این حال مشکلات مالی، تحریم ها و حساسیت های مربوط به بافت تاریخی این شهر موجب شده است که پروژه تراموا به تعویق بیفتد.

در حالی که برخی کارشناسان معتقدند باید پروژه های تراموا با دقت بیشتری در شهرهایی همچون اصفهان مورد بررسی قرار گیرد تا آسیبی به آثار تاریخی وارد نشود؛ دیگران به اجرای این طرح در مناطقی که دارای بافت تاریخی نیستند، تأکید دارند.

برخی دیگر از کارشناسان مخالف احداث تراموا در شرایط کنونی هستند، آن ها معتقدند مشکلات بزرگ تری در حمل ونقل شهری کشور وجود دارد که باید به آن ها پرداخته شود و احداث تراموا ممکن است در شرایط اقتصادی کنونی به هدر دادن منابع منجر شود.

به نظر می رسد تراموا همچنان به عنوان یکی از گزینه های جذاب برای رفع مشکلات حمل ونقلی در شهرهای ایران مطرح است، اما برای تحقق این امر نیاز به مطالعات دقیق و بررسی شرایط خاص هر شهر از جمله وضعیت اقتصادی، نیازهای حمل ونقل و تأثیرات آن بر محیط زیست و بافت شهری وجود دارد؛ در صورتی که این پروژه ها به درستی طراحی و اجرا شود، می تواند به یکی از ارکان اصلی سیستم حمل ونقل عمومی کشور تبدیل شود.

مهم ترین نکته ای که در این زمینه باید به آن توجه کرد، هماهنگی میان سیستم های حمل ونقل مختلف و توسعه هم زمان زیرساخت های مربوطه است تا بتوان از ظرفیت کامل سیستم تراموا بهره برداری کرد.

اولویت اصفهان بر توسعه ناوگان اتوبوسرانی و قطار شهری است

ابوالفضل قربانی، رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل ونقل شورای اسلامی شهر اصفهان می گوید: موضوع راه اندازی تراموا در اصفهان از دیرباز مطرح بوده، اما هرگز به مرحله اجرا نرسیده است، در حالی که مطالعات متعددی در این زمینه انجام شده، موانع اجرایی و مشکلات زیرساختی موجب شده است که این پروژه همچنان در مرحله بررسی باقی بماند.

وی می افزاید: هیچ پروژه مشخصی برای راه اندازی تراموا در اصفهان تعریف نشده است؛ البته نوع خاصی از تراموا که بر پایه چرخ لاستیکی طراحی شده و مشابه اتوبوس های بی آرتی با طول بیشتر است، در حال آزمایش در تهران است و اگر این طرح موفق شود، احتمال استفاده از آن در کلان شهرهای دیگر نیز وجود دارد.

رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل ونقل شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه در حال حاضر اولویت مدیریت شهری بر توسعه ناوگان اتوبوسرانی و قطار شهری متمرکز شده است، می گوید: تأمین ناوگان جدید، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی چالشی جدی برای شهرداری ها محسوب می شود و همین امر موجب شده است که تصمیم گیری درباره پروژه های جدید همچون تراموا با احتیاط بیشتری انجام شود.

قربانی خاطرنشان می کند: مطالعات جامع حمل ونقل شهری نیز هنوز نهایی نشده است و بررسی موضوع تراموا همچنان در مراحل ابتدایی خود قرار دارد؛ با توجه به این شرایط می توان گفت در حال حاضر چشم اندازی برای اجرای این پروژه در اصفهان وجود ندارد و سیاست گذاران شهری بیشتر بر راهکارهای کوتاه مدت و کم هزینه تر متمرکز شده اند.

لزوم ساماندهی سفرهای همگانی به طور یکپارچه و هماهنگ

شهاب الدین کرمانشاهی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل می گوید: موضوع اصلی در تهران هماهنگ سازی و یکپارچه شدن سیستم حمل ونقل بوده و واقعیت این است که در شرایط کنونی، سیستم های چرخ لاستیکی همچون اتوبوس های برقی، اتوبوس های گازسوز و اتوبوس های با کیفیت بالا مزایای بیشتری دارد.

وی با اشاره به سهم ۵ تا ۲۰ درصدی تراموا در حمل ونقل کشورها می افزاید: در حال حاضر سهم تراموا در حمل ونقل در کشورهای مختلف تفاوت های زیادی دارد و بسته به میزان شهری شدن، زیرساخت های تاریخی و توسعه سیستم های حمل ونقل دیگر همچون اتوبوس ها، متروها و خودروها متغیر است.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل بیان می کند: در بسیاری از شهرهای توسعه پیدا کرده، تراموا بخش مهمی از شبکه حمل ونقل شهری است و سهم آن بیشتر بین ۵ تا ۲۰ درصد از کل حمل ونقل عمومی است؛ در بسیاری از کشورهای در حال توسعه سیستم تراموا بیشتر کوچک تر است یا وجود ندارد و اتوبوس ها یا متروها غالب هستند، اگرچه بعضی شهرها آغاز به سرمایه گذاری در سیستم های تراموای مدرن کرده اند.

کرمانشاهی ادامه می دهد: درحالی که تراموا همچنان در بسیاری از شهرهای بزرگ و تاریخی نقش مهمی ایفا می کند، سهم آن بیشتر از سیستم های اتوبوس و مترو کمتر است، مگر در بعضی از شهرهایی که تراموا جز اصلی حمل ونقل عمومی است.

وی خاطرنشان می کند: تاریخچه توسعه تراموا در واقع به دوران پیش از انقلاب صنعتی بازمی گردد؛ تراموا به عنوان نخستین سیستم حمل ونقل ریلی شهری و عمومی در دنیا شناخته می شود؛ این سیستم در ابتدای قرن نوزدهم با آغاز انقلاب صنعتی به تدریج شکل گرفت و گسترش پیدا کرد.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل عنوان می کند: در ابتدا تراموا به صورت دستی یا با اسب حرکت می کرد و بعدها با استفاده از موتورهای دیزلی و درنهایت به صورت الکتریکی توسعه پیدا کرد؛ به طور کلی تحولات عمده تراموا در قرن نوزدهم رخ داد.

کرمانشاهی می گوید: بسیاری از شهرهای پیشرفته بین سال های ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۰، هنگامی که خودروها هنوز به طور گسترده تولید و استفاده نمی شدند سیستم تراموا را در زیرساخت های حمل ونقل شهری خود گنجاندند؛ این دوره زمانی بود که بسیاری از شهرها به «شهرهای تراموایی» تبدیل شدند، زیرا سیستم حمل ونقل عمومی آن ها بیشتر مبتنی بر تراموا بود.

وی خاطرنشان می کند: یکی از نکات کلیدی در برنامه ریزی حمل ونقل همگانی این است که اصالت باید با یکپارچگی و هم راستایی سیستم ها باشد، نه تنها انتخاب یک تکنولوژی خاص، زیرا در این زمینه سوال اصلی این نیست که آیا تراموا یا هر تکنولوژی دیگری «خوب» یا «بد» است.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل بیان می کند: تراموا به عنوان یک تکنولوژی می تواند در شرایط خاص و بر اساس ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و تاریخچه توسعه یک شهر، مناسب یا نامناسب باشد، اما مهم ترین سوال در برنامه ریزی حمل ونقل این است که چگونه می توان سفرهای همگانی را به طور یکپارچه و هماهنگ سازماندهی کرد.

کرمانشاهی تصریح می کند: حمل ونقل همگانی باید به عنوان یک شبکه یکپارچه در نظر گرفته شود که شامل تمامی جنبه های مختلف سفر از جمله پیاده روی، سوار شدن به وسایل حمل ونقل عمومی، ترانسفر بین وسایل مختلف و در نهایت پیاده روی تا مقصد است.

وی تاکید می کند: این شبکه باید تمام مراحل سفر از زمانبندی مناسب، سیستم جمع آوری کرایه، اطلاع رسانی به مسافران، هماهنگی با کاربری زمین و کیفیت ایستگاه ها را در برگیرد.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل می گوید: یکی از اشتباه های راهبردی رایج این است که تصور کنیم با معرفی یک تکنولوژی جدید نظیر تراموا، به طور چشمگیری می توان وضعیت حمل ونقل شهری را بهبود بخشید، اما واقعیت این است که هر تکنولوژی باید در چهارچوب یک سیستم یکپارچه و جامع با سایر جنبه های حمل ونقل و برنامه ریزی شهری قرار گیرد تا بتواند به بهبود واقعی کیفیت خدمات حمل ونقل همگانی منجر شود؛ در غیر این صورت بهبود واقعی در وضعیت حمل ونقل شهری حاصل نخواهد شد.

کرمانشاهی ادامه می دهد: در برخی شهرهای ایران همچون تهران، اصفهان، شیراز، رشت، همدان وکرمان تلاش هایی برای توسعه تراموا صورت گرفته و توجه زیادی به این سیستم جلب شده است؛ در طرح های جامع این شهرها، موضوع توسعه تراموا مطرح شده، اما واقعیت این است که در شرایط کنونی سیستم های چرخ لاستیکی همچون اتوبوس های برقی، اتوبوس های گازسوز و اتوبوس های با کیفیت بالا مزایای بیشتری دارد.

وی اضافه می کند: این اتوبوس ها به دلیل قدرت مانور بالاتر، نیاز به شبکه برق ندارند و به راحتی می توانند در معابر مختلف حرکت کنند، به همین دلیل قابلیت اطمینان این سیستم ها بیشتر است.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل بیان می کند: در شرایط کنونی تراموا توصیه نمی شود، به ویژه در مناطق با تراکم بالا و جاهایی که فضای کافی برای دپو وجود ندارد، توسعه داده شود، زیرا اضافه کردن سیستم تراموا بار اضافی به سیستم نگهداری و تعمیرات وارد می کند؛ به طور کلی توسعه تراموا به دلیل چالش های مربوط به نگهداری و هزینه های بالا در شرایط کنونی توصیه نمی شود.

کرمانشاهی عنوان می کند: اقداماتی همچون آزمایش و ارزیابی محدود سیستم تراموا، نظیر کاری که شهرداری تهران در حال انجام است، قابل دفاع است؛ در این روش عملکرد ترامواها به صورت محدود در شبکه ها بررسی می شود و کارشناسان می توانند نتایج آن را مشاهده کنند.

وی ادامه می دهد: این روش می تواند به عنوان یک گام اولیه مناسب باشد تا تصمیم گیرندگان با داده های واقعی و شفاف، در مورد توسعه یا استفاده از این سیستم ها تصمیم بگیرند؛ البته باید توجه داشت که مسائل تعمیر و نگهداری سیستم تراموا به ویژه در بازه های زمانی طولانی تر، چالش های جدی به همراه خواهد داشت؛ برای این کار نیاز به یک سازمان مجزا برای تعمیر و نگهداری وجود خواهد داشت.

استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل ونقل تاکید می کند: به جای وارد کردن حجم زیادی از این سیستم ها به صورت چشم بسته، اولویت باید به تست های محدود و آزمایش های صحیح داده شود تا از صحت عملکرد آن اطمینان حاصل شود؛ در شرایط کنونی به نظر می رسد اولویت باید به یکپارچگی و بهبود سیستم بی آرتی (BRT) داده شود؛ تمرکز بر یکپارچگی این سیستم و بهبود زیرساخت ها و خدمات موجود، می تواند بهبودی ملموس تر در سیستم حمل ونقل شهری ایجاد کند.

در میانه تلاش شهرهای ایران برای مقابله با بحران ترافیک و آلودگی بحث بر سر نقش تراموا در سیستم حمل ونقل شهری به موضوعی پیچیده و چندوجهی تبدیل شده است؛ بعضی کارشناسان با اشاره به مزایای سیستم های چرخ لاستیکی نظیر اتوبوس های برقی و بی آرتی، تاکید می کنند که اولویت کنونی باید بر یکپارچه سازی شبکه موجود و بهبود خدمات تمرکز داشته باشد نه معرفی فناوری های پر چالشی همچون تراموا، زیرا به گفته آن ها تراموا اگرچه در شهرهای تاریخی اروپا نقش کلیدی ایفا می کند، اما در شرایط اقتصادی و زیرساختی ایران با کمبود بودجه، چالش های نگهداری و تراکم بالای شهری می تواند به بار مالی سنگین و ناکارآمدی منجر شود؛ این در حالی است که آزمایش های محدود، همچون طرح تهران تنها در صورت همراهی با داده های شفاف و ارزیابی دقیق می تواند چراغ راه آینده باشد.

از سوی دیگر، کلان شهری همچون اصفهان با پیشینه تلاش برای اجرای تراموا هم اکنون ترجیح داده است منابع خود را به توسعه ناوگان اتوبوسرانی و خطوط مترو اختصاص دهد؛ در شرایط کنونی، تمرکز بر راهکارهای کم هزینه و کوتاه مدت، منطقی تر از سرمایه گذاری در پروژه های پرریسک است؛ این رویکرد محتاطانه نشان می دهد که شهرهای ایران به رغم جذابیت فناوری های نوین، ناگزیرند واقعیت های اقتصادی و زیرساختی خود را در اولویت قرار دهند.