بازیگران جدید حملونقل شهری
شبکه حملونقل عمومی شهرها در گروهی از کشورهای توسعه‌یافته، از مرحله پوست‌اندازی عبور کرده و با ۴ تحول در ارائه خدمات به مسافران درون‌شهری روبه‌رو شده است.
شبکه حملونقل عمومی شهرها در گروهی از کشورهای توسعه‌یافته، از مرحله پوست‌اندازی عبور کرده و با ۴ تحول در ارائه خدمات به مسافران درون‌شهری روبه‌رو شده است.
تغییرات مثبت در کیفیت سرویس‌دهی و ظرفیت خدمات‌رسانی «وسایل نقلیه عمومی» در جهان به پشتوانه فناوری‌های دیجیتال و تقویت ارتباطات هوشمند بین شهروندان از طریق تلفن‌های همراه و شبکه‌های مجازی اتفاق افتاده و آنچه طی سالهای اخیر باعث ترغیب شهرداران شهرهای اروپایی به استفاده از این ظرفیت –فناوری‌های جدید- شده، چالش تامین مالی برای توسعه ناوگان حملونقل عمومی بوده است. بر این اساس، «خدمات مجازی شرکت‌های حملونقل عمومی»، «سوخت‌های پاک»، «موتورسیکلت‌های برقی» و «منابع غیرپولی» به‌عنوان بازیگران جدید حملونقل شهری در آمریکا و اروپا مطرح هستند که اتحادیه بین‌المللی حملونقل عمومی ورود آنها به شهرها را به‌عنوان نقطه عطف در مسیر خدمات‌رسانی شهری معرفی می‌کند. تغییرات شرایط زیست‌محیطی، فشار اجتماعی و اقتصادی، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و گسترش شهرنشینی از جمله چالش‌هایی هستند که حملونقل عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اتحادیه بین‌المللی حملونقل عمومی در گزارشی ۴ مورد از تازه‌ترین روندهای جهانی در حملونقل عمومی را برشمرده است. این روندهای چهارگانه شیوه‌ها و کارکردهای سنتی حملونقل عمومی را به چالش می‌کشند.
گسترش سرویس‌های تازه حملونقل
گسترش فناوری‌ها و همه‌گیر شدن گوشی‌های تلفن همراه هوشمند چهره خدمات حملونقل عمومی را نیز دگرگون ساخته است. خدمات اشتراک حملونقل در سراسر دنیا که بر اساس برنامه‌های کاربردی ارائه می‌شود در ابتدا تنها برای گروه‌های محدودی در دسترس بودند ولی امروزه گروه‌های کثیری از مردم به‌طور گسترده از این خدمات استفاده می‌کنند. این خدمات نقش سازمان ارائه‌دهنده را از شکل سنتی ارائه خدمت، به تسهیل‌کننده تغییر داده است. در این مدل کسبوکار سازمان ناگزیر است انعطاف‌پذیر باشد و در مقابل متغیرهای محیطی واکنش مناسب نشان دهد. در عوض نیازی به در اختیار داشتن ناوگان حملونقل، زیرساخت‌های گران‌قیمت و امتیازات ویژه تردد وجود نخواهد داشت. حملونقل عمومی سنتی با ظرفیت گسترده‌اش کماکان به‌عنوان شالوده حملونقل شهری باقی خواهد ماند. با این وجود، این صنعت می‌تواند از بازیگران جدید عرصه حملونقل نکات بسیاری بیاموزد. شرکت‌های حملونقل محلی و منطقه‌ای به‌عنوان نمونه می‌توانند خدمات خود را طبق درخواست مشتریان ارائه کنند که در بسیاری از موارد می‌تواند موجب بهبود کارآیی و کاستن از هزینه‌های خدمات کنونی شود. شرکت «روتر» در نروژ در حال بازنگری در شیوه ارائه خدمات خود است و «حملونقل منچستر و حومه» با ارائه خدمات حملونقل بر اساس درخواست شهروندان می‌کوشد از هزینه فعالیت ناوگان خود بکاهد. «حملونقل به مثابه خدمت» پلت‌فرمی است که استفاده از خدمات حملونقل را برای مردم ساده‌تر می‌کند و بازخورد شهروندان به این رویکرد تاکنون مثبت بوده است. تجربه شهرهای وین، گوتنبرگ و هانوفر نشان داده است طراحی و اجرای چنین سرویس‌هایی کار ساده‌ای نیست. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها مسوولیت مدیریت این خدمات و استانداردهای مورد نیاز است و تامین منابع مالی برای ایجاد هماهنگی مورد نیاز هم محل بحث است.
حملونقل عمومی بر پایه خدمات الکترونیکی اشتراکی، به معنای استفاده شبکه حملونقل عمومی از ظرفیت افرادی است که در استخدام مدیریت شهری نیستند اما دارای وسیله نقلیه با قابلیت انتقال چند مسافر هستند به‌طوری‌که با برقراری ارتباط هوشمند بین این افراد و مسافران، امکان سفر چند شهروند به‌صورت همزمان در یک مسیر مشترک فراهم می‌آید. در این قالب، مسافران درون شهری هر کدام دارای چند مقصد مختلف در یک مسیر مشترک به‌صورت طولی هستند که با این روش، هم بار ترافیک در معابر کاسته می‌شود و هم هزینه سفر برای مسافران صرفه اقتصادی پیدا می‌کند. منظور از سرویس‌های تازه حملونقل و خدمات اشتراک حملونقل، خدمات اپلیکیشن‌هایی مثل لیفت و اوبر است. در اغلب کشورهای اروپایی و آمریکا این دو سرویس فعال است. لیفت به صورت اشتراکی خدمات ارائه می‌کند یعنی فرد، مسیر خود را انتخاب می‌کند و سیستم سایر مسافرهای هم‌مسیر او را هم شناسایی می‌کند و یک خودرو آنها را منتقل می‌کند. البته لیفت، آمریکایی است اما اوبر بین‌المللی و در بقیه کشورها لیفت با شرکت‌های محلی کار می‌کند و شریک است اما حضور مستقل ندارد.
سازماندهی مجدد بازار حملونقل عمومی
افزون بر پیشرفت‌های فناورانه که تحولات قابل‌توجهی در ابزارهای حمل‌نقل عمومی و شیوه ارائه خدمات ایجاد می‌کنند، نقش اقتصادی حملونقل عمومی در شهرها نیز بیش از پیش آشکار شده است و همگان اتفاق نظر دارند که خدمات حملونقل عمومی باید هم برای ارائه‌دهندگان و هم برای شهروندان به صرفه باشد. لزوم وجود یک نهاد متمرکز و قدرتمند برای سازماندهی و نظارت بر حملونقل عمومی در همه شهرهای بزرگ احساس می‌شود. شهرهایی نظیر لندن، سنگاپور، دبی، مسکو، کوالالامپور و کیپ‌تاون گام‌های موثری در جهت ایجاد چنین نهاد مسوولی برداشته‌اند. حفظ چشم‌انداز پایدار حملونقل عمومی در زمان تغییر دولت‌ها و تغییرات مدیریتی نیز یکی از وظایف خطیر چنین نهادی خواهد بود. وضعیتی که در وین و کپنهاگ چالش‌‌های بزرگی ایجاد کرد. کاهش تامین مالی دولت در بخش حملونقل عمومی سبب شده است این بخش به دنبال جریان‌های تازه برای تامین منابع مالی مورد نیازش به بخش خصوصی و کسب‌کارها روی بیاورد. در این مورد هیچ نسخه جهان شمولی وجود ندارد و شیوه همکاری مطلوب به شرایط هر شهر و کشور وابسته است. ایجاد رقابت کنترل شده در بسیاری از موارد مفید بوده است اما همین رویکرد در شرایط انحصار می‌تواند مخرب باشد. بهترین شیوه در شرایط گوناگون تاکنون عقد قرارداد بوده است. این قراردادها ممکن است مناقصه نظارت بر خدمات را در بر داشته یا نداشته باشد. در سطوح سازمانی شاهد بهبود در حوزه تخصص و کیفیت نیز بوده‌ایم. چشم‌اندازهای حملونقل عمومی دیگر تنها بر کاستن از ترافیک شهرها متمرکز نیستند، بلکه مواردی نظیر مسائل زیست‌محیطی، اجتماعی، استفاده از زمین و توسعه اقتصادی را نیز شامل می‌شوند.
سوخت‌های فسیلی و فراتر از آن
امروزه حملونقل عمومی در شهرها می‌کوشد وابستگی خود را به سوخت‌های فسیلی کاهش دهد و به سوی راه‌حل‌هایی پیش‌برود که آلایندگی کمتری در پی داشته باشند. سطح آگاهی عمومی درباره نقش قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی افزایش یافته است. معاهده پاریس نیز دولت‌ها را متعهد ساخته است که استراتژی‌های خود را تغییر دهند. با وجود آنکه نقش حملونقل عمومی در انتشار گازهای آلاینده و گازهای گلخانه‌ای بسیار جزئی است، امروز به مرحله‌ای رسیده‌ایم که فناوری‌های جایگزین نظیر اتوبوس‌های برقی و هیبریدی به بلوغ لازم رسیده‌اند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده گسترده از این اتوبوس‌ها در شهرهای لندن، استکهلم، پاریس و چند شهر چین شاهدی بر این مدعاست. با این وجود، چالش‌هایی نظیر هزینه ایجاد مراکز شارژ اتوبوس‌های برقی و جایگزینی ناوگان حملونقل شهری در کنار فقدان استانداردها و پروتکل‌های جامع در این خصوص، به قوت خود باقی است. گرچه فناوری خودروهای برقی آینده بی‌چون و چرای این صنعت هستند اما به نظر می‌رسد این فناوری به پختگی لازم نرسیده است. با توجه به صرفه قیمت اتوبوس‌های دیزلی در برابر همتایان برقی‌اش، سازمان‌های حملونقل شهری هنوز اتوبوس‌هایی با استاندارد یورو ۶ را ترجیح می‌دهند.
معضل موتورسیکلت سواران
از ویتنام تا جنوب صحرای آفریقا، در همه شهرها جان و سلامت شهروندان از سوی موتورسیکلت سواران تهدید می‌شود. موتورسیکلت‌ها با ایجاد ترافیک هزینه اقتصادی زیادی نیز به همگان تحمیل می‌کنند. شهرهایی نظیر هانوی پایتخت ویتنام و سائو پائولو در برزیل، و نیز برخی شهرهای اندونزی و هند به کمک ابزارهایی نظیر ایجاد سامانه گواهینامه و ثبت تخلفات و نیز منع تردد موتورسیکلت در برخی مناطق شهری موفق شدند رفتار موتورسیکلت‌سواران را تا حدی قانون‌مند کنند. انجام چنین اقداماتی نیازمند هماهنگی همه‌جانبه نهادهای نظارتی و قانون‌گذاران است. همه آنها باید متوجه اولویت و اهمیت این موضوع باشند.
با توجه به معضل ترافیک در شهرها، سیاست‌گذاران باید ترتیبی اتخاذ کنند که صاحبان خودروهای شخصی پیش از آنکه به فکر استفاده از موتورسیکلت بیفتند، به حملونقل عمومی روی بیاورند. تا زمانی که حملونقل شهری پاسخگوی نیاز آنی شهروندان به جابه‌جایی در شهر نباشد، حضور مشهود موتورسیکلت‌ها به عنوان وسایل نقلیه ناگزیر خواهد بود. منع استفاده شخصی از موتورسیکلت‌ها گاه می‌تواند موجب شکل‌گیری ناوگان تاکسی موتوری شود تا ظرفیت این وسایل نقلیه به‌طور منسجم و مدیریت شده مورد استفاده قرار بگیرد. در آینده رواج موتورسیکلت‌های برقی در کنار گسترش سرویس‌های اشتراک حملونقل می‌تواند تا حدی مشکلات موجود را مرتفع سازد. این روند در اغلب نقاط جهان آغاز شده است.
پیش به سوی آینده
نقش‌آفرینان تازه، مدل‌های کسبوکار جدید و خدمات نو سبب می‌شوند حملونقل شهری نیز پابه پای سایر جنبه‌های زندگی ما تغییر کنند. حملونقل شهری محور جابه‌جایی در شهرها باقی خواهد ماند، اما به‌منظور تطبیق یافتن با خواسته‌ها و انتظارات جدید شهروندان و نیز بهبود کارآیی و صرفه اقتصادی روش‌ها و کارکردهای خود را تغییر خواهد داد. موقعیت حملونقل شهری به‌عنوان محور جابه‌جایی مسافر در شهرها در معرض خطر نیست، اما این حوزه باید بکوشد تا با همگام شدن با تغییرات محیطی نقش محوری خود را به‌خوبی ایفا کند. تغییر انتظارات شهروندان و افزایش تردد خودروهای شخصی در کنار کاهش منابع دولتی لزوم ایجاد مدل‌های جدید کسبوکار درخصوص حملونقل شهری را محرز می‌سازد. ایجاد نهادهای نظارتی منسجم برای کنترل شبکه حملونقل شهری در سالهای آینده ضرورتی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. علاوه‌بر این سیاست‌گذاری آگاهانه، برنامه‌ریزی بلندمدت و چشم‌اندازی پایدار در این زمینه نیز مورد نیاز است. بازار حملونقل عمومی در نقطه عطفی تاریخی قرار دارد و مرحله گذار مهمی را از سر می‌گذراند. حملونقل عمومی باید در چنین شرایطی ابتکار عمل را به‌دست بگیرد و پیشتازی خود را حفظ کند.
