برجام، ترجمان قدرت ملی به منافع ملی است

برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) متولد جولای 2015 تا چند روز دیگر وارد سومین سال حیات خود می‌شود. نخستین توافق هسته‌ای جامع میان ایران و 5 عضو دایم شورای امنیت به اضافه آلمان دربرگیرنده تعهداتی برای دو طرف است که عمر عمده این تعهدات 10 سال گزارش شده است. با توجه به تداوم پویایی برنامه هسته‌ای ایران و مدرن‌سازی آن در سایه اجرای برجام و همچنین دستاوردهای حاشیه‌ای دیپلماتیک، اقتصادی و سیاسی این توافق هسته‌ای برای ایران و جامعه جهانی به نظر می‌رسد که در 8 سال آتی نیز این توافق هسته‌ای و چند و چون اجرای آن درست مانند دو سال گذشته از حصول توافق و یک سال و شش ماه گذشته از اجرایی شدن آن در صدر اخبار رسانه‌های بین‌المللی باشد.

فصلنامه مطالعات سیاست خارجی تهران در شماره چهارم خود منتشر شده در بهار 1396، نوشتاری تحلیلی از سیدعباس عراقچی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایرانی منتشر کرده است. عراقچی در این نوشتار تحلیلی به بررسی مذاکرات هسته‌ای و مولفه‌های قدرت ملی در آن پرداخته است.

ناکارآمدی گزینه تحریم و جنگ در برابر اراده مردم

به گزارش «اعتماد»، مذاکره‌کننده ارشد ایران در جریان رایزنی‌های هسته‌ای با 1+5 در مقدمه این نوشتار طولانی، اهمیت مذاکرات هسته‌ای بین ایران و کشورهای 1+5 را به ناامیدی امریکا نسبت به امکان وادارسازی ایران از طریق گزینه نظامی به عقب‌نشینی از حقوق هسته‌ای مربوط می‌داند و می‌نویسد: در این کارزار نرم علاوه بر بروز ناکارآمدی گزینه نظامی، توان مقاومت ملی و اراده نظام اسلامی ایران در مقابل تحریم‌ها نیز به نمایش گذاشته شد. موافقت تیم مقابل برای حل و فصل موضوع هسته‌ای از طریق مذاکره و گفت‌وگو، دربردارنده این پیام است که در برابر اراده مردم انقلابی ایران دو گزینه «تحریم و جنگ» فاقد ارزش و وجاهت و کارآمدی است.

محصول یک مذاکره موفق یک «معامله» است

عراقچی با بیان اینکه در هر مذاکره‌ای امتیازاتی وجود دارند که قربانی رسیدن به اهداف می‌شوند، خاطرنشان کرد: محصول یک مذاکره موفق یک «معامله» است بین آنچه داده می‌شود و آنچه ستانده می‌شود. توافق زمانی شکل می‌گیرد که دو طرف به «سطحی از رضایت» رسیده باشند. این سطح از رضایت هیچگاه برای یکطرف صد در صد نیست. فرد مذاکره‌کننده به اتکا و پشتیبانی «مولفه‌های قدرت ملی» سخن می‌گوید و توان شخصی مذاکره‌کننده آنجا معنی پیدا می‌کند که بتواند قدرت ملی را به منافع ملی ترجمه و تبدیل کند.

برنامه موشکی ایران، خط قرمز مذاکره‌کنندگان

در روزهایی که مساله فعالیت‌های موشکی ایران به‌کرات از سوی مقام‌های امریکایی مطرح و ادعاها درباره آن ساخته و پرداخته می‌شود، عراقچی در نوشتار خود به نگاه تیم مذاکره‌کننده به این مقوله در جریان مذاکرات اشاره کرده و می‌نویسد: آنچه امریکا و طرف‌های غربی را از نابودی نظامی تاسیسات هسته‌ای ایران ناامید کرده و آنها را به پشت میز مذاکره آورد چیزی نبود جز توان دفاعی و به‌ویژه توانمندی موشکی ایران. به همین دلیل ورود به موضوع برنامه موشکی ایران یک خط قرمز بزرگ و غیرقابل عبور برای گروه مذاکره‌کننده ایران به حساب می‌آمد.

‌ مبانی حقوقی تحریم‌های هسته‌ای ایران از میان رفت

مذاکره‌کننده ارشد کشورمان با اشاره به اینکه تجربه نزدیک به چهار دهه دیپلماسی وزارت امور خارجه منجر به توافق برجام شد، نوشت: این توافق اراده مردم ایران را بر قدرت‌های جهانی تحمیل کرد و دستاوردهایی همچون پذیرش برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و شکست سیاست «غنی‌سازی صفر»، که بیش از یک دهه از سوی غربیان پیگیری می‌شد، را به همراه داشت و شعار «انرژی هسته‌ای حق مسلم ما است» را محقق ساخت. علاوه بر آن، شکستن اجماع بین‌المللی علیه ایران، اجماع در داخل شورای امنیت و از آن مهم‌تر اجماع بین اروپا و امریکا و حتی اجماع در داخل ساختار سیاسی امریکا، شکست پروژه امنیتی‌سازی ایران، از بین رفتن فضای ایران‌هراسی و دور شدن سایه تهدید، جدا کردن موضوع موشکی از هسته‌ای، از بین رفتن تمامی مبانی و اسناد حقوقی تحریم‌های هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها در عمل را در پی داشت.

به قیمت چندبار قطع مذاکرات از خط قرمز عبور نکردیم

در ادامه این مطلب عراقچی مولفه‌های قدرت در مذاکرات هسته‌ای را توانایی دفاعی، توانایی مقاومت در برابر تحریم، توانایی علمی، توانایی سیاسی، توانایی دیپلماتیک دانسته و می‌افزاید: آنچه امریکا و طرف‌های غربی را از نابودی نظامی تاسیسات هسته‌ای ایران ناامید کرد و آنها را به پشت میز مذاکره آورد چیزی نبود جز توان دفاعی کشور و به‌ویژه توانمندی موشکی. به همین دلیل بود که ورود به موضوع برنامه موشکی ایران یک خط قرمز بزرگ و غیرقابل عبور برای گروه مذاکره‌کننده بود و این گروه قاطعانه در مورد هر درخواست طرف مقابل برای ورود به موضوع موشکی ایستادگی کرد ولو به قیمت قطع چندباره مذاکرات.

دقیقا به دلیل همین ناامیدی طرف مقابل بود که موضوع موشکی به طور کامل از موضوع هسته‌ای و برجام جدا شد. (یکی از موفقیت‌های طرف‌های غربی در طول بحران هسته‌ای گره زدن موضوع موشکی به موضوع هسته‌ای در قطعنامه‌های شورای امنیت بود) .

دستاوردهای توافق هسته‌ای

مذاکره‌کننده ارشد کشورمان در ادامه این نوشتار دستاوردهای دیپلماسی هسته‌ای و برجام را برشمرده و آنها را شامل موارد زیر دانست:

  تحمیل اراده مردم ایران بر قدرت‌های جهانی

 شکستن اجماع بین‌المللی، اجماع در داخل شورای امنیت و از آن مهم‌تر اجماع بین اروپا و امریکا و حتی اجماع در داخل ساختار سیاسی امریکا

  شکست پروژه امنیتی‌سازی ایران، از بین رفتن فضای ایران هراسی و دور شدن سایه تهدید.

 تحقق شعار «انرژی هسته‌ای حق مسلم ما است»

 جدا کردن موضوع موشکی از هسته‌ای

  از بین رفتن تمامی مبانی و اسناد حقوقی تحریم‌های هسته‌ای ایران

 رفع تحریم‌های هسته‌ای در عمل.

ناتوانی ترامپ در تحقق شعارهای انتخاباتی

عراقچی با اشاره به اینکه اجماع بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی به بهانه تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای امریکا در طول بحران هسته‌ای بود که باعث شده بود تقریبا تمامی کشورهای جهان با تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران همراهی کرده و سطح همکاری‌های خود را با ایران به حداقل برسانند، نوشت: شکستن این اجماع توفیق بزرگی بود که در اثر برجام حادث شد. این اجماع‌شکنی، آقای ترامپ، رییس‌جمهور جدید امریکا را حتی در عمل به شعارهای انتخاباتی خود ناتوان ساخته است.

نیکی هیلی، سفیر کنونی امریکا در سازمان ملل، 7 فروردین 1396 در اجلاس سالانه آیپک (بزرگ‌ترین لابی صهیونیسم در امریکا) خطاب به صدها تن از سران صهیونیسم در امریکا به دستاورد ایران در برداشتن تحریم‌های بین‌المللی اشاره کرد و گفت: «شما می‌توانید یک کشور را تحریم کنید ولی وقتی تحریم‌ها را‌بردارید دیگر ساده نخواهد بود که دوباره آنها را اعمال کنید.» وی اضافه کرد که «متاسفانه در شورای امنیت خیلی به توافق با ایران علاقه نشان داده می‌شود. من نمی‌فهمم چرا اینگونه است و چرا اجازه داده شد چنین چیزی پیش آید. این وحشتناک است!»

دستاوردهای برجام برای صنعت هسته‌ای

رییس ستاد پیگیری برجام با تاکید بر این نکته که در نتیجه مذاکرات هسته‌ای و برجام، غنی‌سازی اورانیوم در کشورمان حتی برای یک روز تعطیل نشده و حرکت آن به سمت غنی‌سازی صنعتی بر اساس یک برنامه معقول و دارای صرفه اقتصادی ادامه دارد، به برخی از دستاوردهای فنی برجام برای صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران اشاره کرد:

  برنامه تحقیق و توسعه غنی‌سازی، که مبنای غنی‌سازی صنعتی کشورمان در آینده را خواهد ساخت، بر روی تمامی نسل‌های مختلف سانتریفیوژها به‌ صورت تک‌ماشین یا زنجیره ادامه دارد. در مهم‌ترین تحول، گازدهی اورانیوم به‌پیشرفته‌ترین ماشین کشور (IR-8)، از بهمن 95 آغاز شد

 بیش از 360 تن کیک زرد (اورانیوم طبیعی) وارد کشور شده است که در طول مدت پس از انقلاب بی‌سابقه است.

  رآکتور اراک به دست توانای دانشمندان هسته‌ای کشورمان بازطراحی شده و با همکاری بین‌المللی و با برخورداری از گواهینامه‌های بین‌المللی ساخت مجدد خواهد شد.

  تولید سالانه 20 تن آب‌سنگین ادامه دارد. درحالی که کل فروش آب‌سنگین در جهان سالانه 100 تن است، طی یک سال گذشته بیش از 70 تن آب‌سنگین فروخته‌شده است؛ ضمن اینکه ذخایر 130تنی خود را هم حفظ کرده‌ایم.

  تاسیسات فردو با برخورداری از هزار سانتریفیوژ آماده در شش آبشار، با کلیه زیرساخت‌ها و تاسیسات لازم، ظرفیت راهبردی خود را کاملا حفظ کرده است. مرکز تحقیقات هسته‌ای در حوزه ایزوتوپ‌های پایدار در بخشی دیگر از فردو تاسیس‌شده است.

  همکاری‌های بین‌المللی هسته‌ای با تعداد زیادی از کشورها و نیز مجموعه اتحادیه اروپا به‌گونه‌ای قابل‌توجه درحال‌توسعه و گسترش است و از کشورمان برای همکاری و مشارکت در پروژه جهانی گداخت هسته‌ای دعوت‌شده است.

  فرآیند احداث دو نیروگاه اتمی جدید با ظرفیت هزار مگاوات در بوشهر رسما آغازشده و احداث نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتری در حال مذاکره است.

  همکاری‌های فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سازمان انرژی اتمی کشورمان از سر گرفته شده است.

گشایش‌های اقتصادی برجام

عراقچی در پایان این نوشتار با اشاره به اینکه بیان نظرات موافق و مخالف در مورد میزان و چگونگی رفع تحریم‌های هسته‌ای حق مسلم همگان است و این اظهارنظرها لازمه هر جامعه باز و مردمسالار به شمار می‌رود، نوشت: واقعیت آن است که در عمل گشایش‌های بسیاری در عرصه اقتصادی کشور ایجادشده است. موارد زیر از جمله مهم‌ترینِ این گشایش‌ها است:

  افزایش بیش از 30 درصد در تولید و 100 درصد در صادرات نفت و میعانات گازی نسبت به قبل از برجام و رسیدن به سطح قبل از تحریم‌های نفتی (حدود 4 میلیون بشکه تولید و 5/2 میلیون بشکه صادرات) و بازگشت کامل و بدون مشکل عواید حاصل از فروش نفت

  افرایش 23 درصدی در تولید گاز طبیعی نسبت به قبل از برجام

 جبران عقب‌ماندگی در برداشت از ذخایر مشترک نفت و گاز با همسایگان؛ در پارس جنوبی امروز حتی از قطر پیشی گرفته‌ایم.

  افزایش حدودا 30درصدی در صادرات پتروشیمی

   تنظیم نوع جدیدی از قراردادهای نفتی (IPC) و مذاکره برای قریب به 80 میلیارد دلار قرارداد سرمایه‌گذاری در توسعه منابع نفت و گاز و سایر پروژه‌ها

  تامین بدون مشکل تجهیزات موردنیاز صنعت نفت و گاز و پتروشیمی و آزاد شدن تجهیزات توقیف شده در زمان تحریم‌ها

  انعقاد قرارداد خرید حدود 200 هواپیما از سوی ایران‌ایر و 60 هواپیما از سوی هواپیمایی آسمان طی 10 سال آینده؛ سه فروند تاکنون وارد شده است.

  تامین قطعات و انجام تعمیرات هواپیماهای موجود و تامین سوخت برای هواپیماهای ایرانی در کشورهای اروپایی

  عادی شدن وضعیت در حوزه حمل‌ونقل دریایی (کشتی و نفتکش) و حل تمامی مشکلات مربوط به بیمه، بیمه اتکایی، پرچم، کلاس، رتبه‌بندی بین‌المللی، دسترسی به بنادر و...

  انعقاد تفاهمنامه‌ها و قراردادهای متعدد در حوزه حمل‌ونقل دریایی (خرید و ساخت انواع کشتی، خدمات بندری و...)، ریلی (توسعه و بهینه‌سازی ناوگان ریلی، تامین مالی پروژه‌ها، خرید دیزل و غیره)، و جاده‌ای

  رفع بن‌بست از سیستم مالی و بانکی کشور، دسترسی به وجود مسدود شده در زمان تحریم‌ها، فعالیت مجدد حساب‌های بانک مرکزی، ایجاد روابط کارگزاری بانک‌های کشور با بانک‌های خارجی، اتصال مجدد به سوییفت، فعال شدن مجدد تمامی شعب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور، گشایش قابل‌توجه اعتبارات اسنادی و ارایه خدمات تجاری، انتقال عواید نفتی، تسویه مطالبات نفتی معوقه، تامین منابع مالی، برقراری مجدد بیمه‌های صادراتی، کاهش نرخ ریسک در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی از 7 (بالاترین ریسک) به 6 و... با این توضیح که برخی موانع و مشکلات غیربرجامی باعث شده تا هنوز سیستم بانکی و مالی کشور با وضعیت عادی فاصله داشته باشد.

  امضای چند صد تفاهمنامه و موافقت اصولی در بخش آب و فاضلاب و صنعت آب و برق برای جذب سرمایه‌گذاری، تامین مالی و انتقال فناوری.

  جذب سرمایه‌گذاری در ده‌ها طرح/ واحد در بخش صنعت، معدن و تجارت، ازسرگیری روابط اقتصادی و کاهش هزینه‌های تجارت، گسترش و تعمیق تعاملات بین‌المللی واحدهای صنعتی کوچک و متوسط، توسعه فعالیت‌های صندوق ضمانت صادرات ایران