◄ وضعیت قراردادهای جوینت‌ونچر پس‌از تحریم
با خرج آمریکا از برجام و قرارگیری صنعت خودرو در رده سوم تحریم‌های آمریکا، کارشناسان این صنعت نگران آینده هستند. شراکت خودروسازان خارجی در پروژه‌های خودرویی کشور باعث افزایش سرعت پیشرفت خودروسازان داخلی بود که در صورت تحریم این صنعت، ممکن است نه‌تنها خودروسازان خارجی ایران را ترک کنند بلکه امکان دارد خودروسازان در تأمین قطعات وارداتی با مشکلاتی مواجه شوند.
با خروج آمریکا از برجام و قرارگیری صنعت خودرو در رده سوم تحریم‌های آمریکا، کارشناسان این صنعت نگران آینده هستند. شراکت خودروسازان خارجی در پروژه‌های خودرویی کشور باعث افزایش سرعت پیشرفت خودروسازان داخلی بود که در صورت تحریم این صنعت، ممکن است نه‌تنها خودروسازان خارجی ایران را ترک کنند بلکه امکان دارد خودروسازان در تأمین قطعات وارداتی با مشکلاتی مواجه شوند.
آنچه مشخص است هرچند اعمال تحریم‌ها علیه ایران قدمت دیرینه دارد و به‌طور مستمر وجود داشته است، اما دامنه فشارهای ناشی از تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران به نحو قابل‌مقایسه‌ای متفاوت بوده است. وجه اصلی تفاوت میان این دو گروه تحریم‌ها را می‌توان در دامنه بخش‌های مختلف اقتصادی و همچنین کشورهای مشارکت‌کننده دانست؛ به‌طوری‌که تحریم‌های اولیه بیشتر صنایع مختلفی چون نفت یا هواپیما را نشانه می‌گرفت و معمولاً کشورها نیز چندان به اجرای آن پایبند نبودند، حال‌آنکه تحریم‌های ثانویه که با تائید شورای امنیت صورت گرفت برای تمام کشورها اجرای آن الزام‌آور بود. این تحریم‌ها اثرات بدی بر اقتصاد ملی کشور داشت، هرچند که صنعت خودرو ایران نیز از گزند آن در امان نبود.
این تحریم‌ها که قابل‌مقایسه با تحریم‌های گذشته نبود صنعت خودرو ایران را تا لبه پرتگاه کشاند. دراین‌بین برخی از منتقدان به صنعت خودرو عنوان می‌کردند که خروج شرکت‌هایی همچون پژو از ایران به دلیل بی‌تدبیری مسئولان صنعتی و خودرویی کشورمان در نوع همکاری با شرکت‌های خارجی است.
بر این اساس هرچند شرکت‌های طرف قرارداد ایران نیز متحمل زیان سنگینی شدند، اما با توافق هسته‌ای و به دنبال آن لغو تحریم‌های بین‌المللی، لزوم عقد قراردادهایی با توجه به برد دو طرف، مورد تأکید قرار گرفت. به‌این‌ترتیب اولین قرارداد پسابرجامی با شرکت پژو در قالب جوینت‌ونچر منعقد شد، قراردادی که موافقان و مخالفان زیادی در کشور داشت. حال سؤال اینجاست که با توجه به نقض برجام توسط ایالات‌متحده آمریکا آیا قراردادهای جوینت‌ونچر می‌تواند مانعی برای خروج شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران تلقی شود؟
مسیر توسعه خودروسازی
در دور اول تحریم‌های ناشی از برنامه هسته‌ای ایران اگرچه صنعت خودروی کشور در اولویت این تحریم‌ها قرار نداشت اما جزو اولین صنایعی بود که توانست از مزایای ایجادشده در پسابرجام استفاده کند. این صنعت در پسابرجام از قراردادهایی با عنوان جوینت‌ونچر با طرف‌های خارجی بهره برد. این نوع قراردادها منتقدانی هم داشت، آن‌ها معتقد بودند این قراردادها باعث توسعه صنعت خودرو نمی‌شود و تنها شریک خارجی را از بازار خودرو ایران بهره‌مند می‌کند.
این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند این جوینت‌ونچر این امکان را به صنعت خودروی کشور می‌دهد تا از تکنولوژی و فناوری شرکت‌های خارجی در مسیر توسعه استفاده کند. از نکاتی که دراین‌ارتباط موردتوجه کارشناسان است می‌توان به آموزش نیروی انسانی بومی به دلیل کار در کنار نیروی انسانی خارجی و در همین راستا انتقال فرهنگ مدیریتی اشاره کرد.
این دو در کنار دسترسی به اطلاعات فنی زمینه‌ساز انتقال تکنولوژی به داخل می‌شود؛ اما دو شرط داخلی‌سازی ۴۰ درصدی و همچنین صادرات ۳۰ درصدی نیز ازجمله الزامات قراردادهای جوینت‌ونچر از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت بود که این دو شرط به اعتقاد بسیاری از کارشناسان قراردادهای جوینت‌ونچر در ایران را به تکامل رساند.
صنعت خودروی کره با سه خودروساز اصلی این کشور شناخته می‌شود: هیوندای، کیا و دوو.
هر سه شرکت در سال‌های دور برای توسعه خود نیازمند تکنولوژی بودند، برای دستیابی به این منظور هرکدام راه متفاوتی را انتخاب کردند. هیوندای، هر سرمایه‌گذاری خارجی را که منجر به محدود شدن استقلال شرکت می‌شد پس می‌زد. آن‌ها به‌جای قراردادهای جوینت‌ونچر که باعث سهامدار شدن خارجی‌ها و به دنبال آن اعمال نظراتشان در ارتباط با برنامه‌ها و اهداف بلندمدت شرکت می‌شد، سراغ قراردادهای تحت لیسانس رفتند، قراردادهایی که بیشتر ارتقای قطعه‌سازی را نشانه می‌گرفت. دوو در نقطه مقابل هیوندای قرار داشت. آن‌ها با شرکت جنرال‌موتورز وارد یک جوینت‌ونچر ۵۰-۵۰ شدند. حاصل این همکاری موجب ایجاد شرکت، جنرال‌موتورز کره شد. دوو طی ۱۴ سال، ۵۰ درصد سهام خود را به جنرال‌موتورز واگذار کرد.
کیا حالتی بین هیوندایی و دوو را در دستورکار قرارداد. آن‌ها قطعه‌سازی خود را به میزان قابل‌توجهی توسعه دادند؛ اما در ارتباط با حضور در بازارهای بین‌المللی به‌طور کامل وابسته به مزدا بودند.
دراین‌ارتباط با محمدرضا نجفی‌منش فعال صنعت قطعه به گفت‌وگو نشستیم، وی یکی از موافقان صددرصدی قراردادهای جوینت‌ونچر خودرویی است. او عنوان می‌کند که پیش‌ازاین قراردادهای تحت لیسانس در صنعت خودرو ما موردتوجه بوده است، اما این نوع قراردادها نتوانست صنعت خودرو ایران را توسعه دهد و همان‌طور که شاهد بودیم شرکت پژو با تشدید تحریم‌ها، بازار را ترک کرد.
او با اشاره به مزیت‌های قرارداد جوینت‌ونچر گفت: این نوع قراردادها به نسبت قراردادهای تحت لیسانس و همچنین قراردادهایی که طی آن کمک‌های فنی منتقل می‌شود، یک گام جلوتر است. طبق قراردادهای جوینت‌ونچر علاوه بر سرمایه‌گذاری طرف خارجی، شاهد انتقال تکنولوژی‌های جدید هم هستیم و این نوع قراردادها بالاترین نوع قرارداد هستند.
از نکات مهم قراردادهای جوینت‌ونچر این است که طرف خارجی موظف به سرمایه‌گذاری در داخل کشور است همین مسئله باعث می‌شود تا در شرایط تحریم، به سبب سرمایه‌گذاری صورت گرفته، تلاش بیشتری برای ماندن در بازار کشور به خرج دهد. اتفاقی که در ارتباط با حضور پژو و رنو در زمان تحریم‌ها شاهد بودیم. با تشدید تحریم‌ها، پژو به‌واسطه عدم سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور، بازار ایران را ترک کرد درحالی‌که رنو به دلیل سرمایه‌گذاری، در زمان تحریم، حضور خود را در بازار کم‌و‌بیش حفظ کرد و ایران را ترک نکرد.
امکان استفاده حداکثری از قراردادهای جوینت‌ونچر
یکی از دلایل دیگری که معترضان، معتقدند قراردادهای جوینت‌ونچر در ایران موفق عمل نمی‌کند، وابستگی بالا به تکنولوژی طرف خارجی است و همین وابستگی سبب می‌شود تا صنعت خودرو ما توسعه نیابد.
امیرحسین کاکایی، دراین‌ارتباط می‌گوید که جوینت‌ونچر یک گام میانی در توسعه فناوری این صنعت محسوب می‌شود. توسعه فناوری در این بخش منجر به طراحی پلت فرم می‌شود.
او با اشاره به قراردادهایی که بنگاه‌های خودروساز داخلی تحت عنوان جوینت‌ونچر با طرف‌های خارجی منعقد کرده‌اند، اظهار کرد: هر یک از این قراردادهای جوینت‌ونچر سه مرحله را طی می‌کند. مرحله اول سرمایه‌گذاری، مرحله بعد انتقال تکنولوژی و در مرحله پایانی صادرات ۳۰ درصدی محصولات تولیدشده به بازارهای بین‌المللی.
او در ادامه تأکید می‌کند از نکات مهم درباره انتقال فناوری در قراردادهای جوینت موضوع دیگر استفاده از ظرفیت‌های این قراردادها در داخل کشور است. چنانچه بنگاه‌های داخلی از ظرفیت کمی برخوردار باشند، نمی‌توانند استفاده حداکثری از این قراردادها داشته باشند.
کاکایی همچنین عنوان می‌کند که نباید این‌طور تصور کرد که طرف خارجی جلوی توسعه فناوری به داخل کشور را گرفته است، بلکه این بنگاه‌های داخلی هستند که ظرفیت لازم را برای بهره‌برداری از فناوری دراختیار ندارند و همین مسئله سبب می‌شود تا توسعه فناوری بنگاه‌های داخلی با کندی انجام گیرد.
او در ادامه با اشاره به اینکه قراردادهای جوینت‌ونچر موجب می‌شود نیروی انسانی بومی در کنار نیروی انسانی خارجی آموزش ببیند و فرهنگ مدیریتی منتقل شود تأکید می‌کند در جریان این قراردادها دسترسی به اطلاعات فنی فراهم می‌شود و از این رهگذر انتقال تکنولوژی به‌راحتی صورت می‌گیرد.
خارجی‌ها با قرارداد جوینت‌ونچر می‌مانند؟
با توجه به شرایطی که برای برجام پیش‌آمده است، قراردادهای جوینت‌ونچر این امکان را برای شرکت‌های حاضر در صنعت خودروی ایران به وجود می‌آورند تا همچنان در داخل ایران حضورداشته باشند و این به نفع صنعت خودرو کشور است. دراین‌ارتباط نجفی‌منش می‌گوید: خودروسازان حاضر در ایران بعد از خروج آمریکا از برجام صحبتی از خروج از ایران نمی‌کنند. دلیل اصلی این مسئله را می‌توان مربوط به قراردادهایی دانست که از سوی خودروسازان داخلی با خارجی‌ها منعقدشده است. قراردادهای جوینت‌ونچر باعث شده تا به دلیل سرمایه‌گذاری که از سوی شرکت‌های خارجی در ایران صورت گرفته است، راه‌ها برای خروج راحت از ایران مسدود شود.
به گزارش دنیای اقتصاد، او ادامه می‌دهد همان‌طور که اشاره شد در زمان تشدید تحریم‌ها در سال ۹۱ شمسی، شرکت پژو به‌راحتی بازار ایران را ترک کرد. نیکولاس لوترینگر، مدیر فرانسوی بازاریابی شرکت سایپا- سیتروئن نیز در این زمینه به خبرنگار ما می‌گوید با توجه به ضرری که شرکت پژو در اثر خروج از بازار ایران متحمل شد، سیتروئن نمی‌خواهد راه پژو را امتحان کند. سیتروئن تمام تلاشش را می‌کند تا در بازار ایران حضوری فعال و مستمر داشته باشد؛ زیرا ما به‌خوبی می‌دانیم هزینه‌های رفتن از بازار ایران و برگشت دوباره به آن به‌مراتب بیشتر از ضرر ماندگاری در این بازار است. وی تصریح کرد تنها مسئله‌ای که ماندن سیتروئن را می‌تواند در بازار ایران تهدید کند سیاست‌های اتحادیه اروپا است؛ زیرا سیاست‌های کلان سیتروئن بر پایه سیاست‌های اتحادیه اروپا تنظیم می‌شود.
