جاسک؛ آلترناتیو جنوب کشور

تاریخچه جاسک به سال 326 قبل از میلاد (قرن چهارم پیش از میلاد) برمی گردد؛ زمانی که دریا سالار اسکندر مقدونی از سرزمین بدیس (جاسک امروز) عبور کرد او در این باره چنین گفته است «... بندر بدیس بسیار آباد و هر قسم میوه جز زیتون درآن یافت می شد. باغات بزرگ از تاک داشتند و تا دیده کار میکرد اراضی گندم زار بود».

به گزیارش فرینا، جاسک از طایفه دیالمه یا همان دیلمیان است که تاریخچه آن به مادها و هخامنشیان برمیگردد. کسانی که از مسیر شرق به غرب و یا از جنوب به شمال می آمدند، مهم ترین بندرشان بندر جاسک بوده است. در آن زمان بندر جاسک به اندازه ای اهمیت داشته که انگلیسی ها و پرتغالی ها در آنجا مستقر شدند. هنوز آثار، ابنیه ها و قصرهای پرتغالی ها در جاسک وجود دارد.

بعد از پرتغالی ها، انگلیس ها متوجه این بندر شدند. اولین ناوگان انگلیسی در زمان صفویه به آنجا می آید. زمانی که شاه عباس در اصفهان بوده است؛ بعد از ورود انگلیسی ها جنگ بزرگی با پرتغالی ها اتفاق می افتد و در این جنگ چند کشتی از پرتغالی ها غرق می شود و شکست می خورند؛ پرتقالی ها می روند و فرمانده دریایی انگلیس در جاسک کشته می شود.

به همین منظور با دریادار محمد حسین ملک زادگان، مشاور امور دریایی در دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و مدیر پروژه منطقه آزاد جاسک به گفتگو نشسته ایم که با هم می خوانیم.

لطفا در خصوص اهمیت جاسک و ضرورت توسعه اقتصادی دریا محور این منطقه توضیح بفرمایید؟

جاسک یک بندر ساده و معمولی نیست از نظر استراتژیک بسیار منطقه با اهمیتی است.

منطقه جاسک به دلیل موقعیت خاص سوق الجیشی و جغرافیایی و تجاری که داشته است حائز اهمیت بوده و هست. انگلیس ها بعد از پیروزی بر پرتغالی ها نزد شاه عباس می روند و می خواهند که این بندر تجاری آزاد گمرکی باشد که شاه عباس هم موافقت می کند و آن جا به بندر آزاد تبدیل می شود.

مسیر ابریشم از طریق بندر جاسک می گذشت و به همین دلیل اولین بندر آزاد تجاری که در کل منطقه تشکیل شده، بندر جاسک بوده است. کار بعدی انگلیسی ها احداث تلگرافخانه در جاسک بود که مسیر ارتباطاتشان از یک سمت به پاکستان و کراچی و از سمت دیگر به هند و از زیر دریا به کشور عمان بود. همان زمان فرودگاه در جاسک توسط نگلیسی ها احداث می شود.

جاسک از نظر موقعیت جغرافیایی و استراتژیک بهترین منطقه برای تبدیل شدن به منطقه آزاد است. دریای عمان مکانی مناسب برای هرگونه فعالیت تجاری است ما نباید تنها به خلیج فارس بسنده کنیم.

خلیج فارس خیلی مهم است ولی باید به آبراه تنگه هرمز هم توجه داشت. تمام فعالیت های تجاری ما از طریق تنگه هرمز انجام می شود. حدود 100 درصد صادرات نفت که از تنگه هرمز عبور می کند از طریق خلیج فارس است. 93.5 درصد از واردات، صادرات محصولات غیر نفتی از طریق تنگه هرمز، بندرعباس و بنادر داخل خلیج فارس صورت می گیرد. بنابراین ما هیچ گونه فعالیتی در این گونه موارد در دریای عمان نداریم.

در چابهار بندر شهید بهشتی در حال احداث است و قرار است ترانزیت خط جنوب به شمال راه اندازی شود. ولی آن چیزی که جاسک دارد موقعیت جغرافیایی منطقه برای ایجاد یک ایستگاه، آلترناتیوی برای پایانه های نفتی و ترمینال های نفتی خارک است. نزدیک ترین مکان و بهترین مکان به مسیر عبوری کشتی ها از طریق جاسک است که ما حتما لازم است به موازی خارک در دریای عمان جای دیگری داشته باشیم که بتوانیم از آن جا صادرات نفت را انجام بدهیم. البته امنیت خلیج فارس را باید کاملا برقرار کنیم چون شاهرگ اصلی منطقه است. ولی باید جایی در دریای آزاد و سواحل مکران داشته باشیم که بتوانیم صادرات و واردات را بیرون از تنگه هرمز و بیرون از خلیج فارس انجام دهیم.

بنابراین باید بندری بیرون از تنگه هرمز داشته باشیم که مهم ترین گزینه بندر جاسک است. خلیج جاسک از نظر موقعیت دریایی بهترین آرامش را دارد. به همین دلیل است که از قدیم مرکز دریانوردی بوده است. طبیعتاً خلیجی است که هم آرامش دارد و هم عمق مناسب برای ایجاد بندر مادر و پهلوگیری هر نوع کشتی است. زیرساخت های اولیه این منطقه از زمان صفویه ایجاد شده است. از نظر محل عبور کشتی ها نزدیکترین بندر به عمان است. قرار است طبق طرح های وزارت نفت خط لوله صادرات گاز به کشور عمان از جاسک انجام شود، مرکز صادراتش از داخل دریا به دریای عمان خواهد بود. بنابراین علاوه بر این که یک ترمینال نفتی برای صادرات نفت ایجاد می شود، صادرات گاز هم از این منطقه به کشور عمان و کشورهای منطقه داشته باشیم.

در نظر دایم مخازن نفتی ایجاد کنیم، چندین شرکت برای ایجاد مخازن نفتی داوطلب و مشغول برنامه ریزی هستند. با این کار هزینه های که صرف نگه داری نفت بر روی نفتکش تا زمان را به حداقل برسانیم. ولی با ایجاد مخازن نفتی پیش بینی شده ذخیره 20 میلیون، 30 میلیون و40 میلیون بشکه نفت داشته باشیم. بدنبال ایجاد پالایشگاه نفت و گاز در منطقه هستیم، وزارت صنایع در نظر دارد یک شهر صنعتی در این منطقه ایجاد کند.

برای آمایش سرزمینی در سواحل مکران سازمانی تصویب شده تحت عنوان «توسعه سواحل مکران»، مشغول بررسی و مطالعه هستیم که حداقل 2 و 2.5 میلیون نفر در سواحل مکران (مناطق چابهار، جاسک، زرآباد و یا سیریک) مستقر شوند با مرکزیت جاسک. جمعیت زیادی برای کارآفرینی و ایجاد اشتغال در آن جا پیش بینی شده است. ما جز جاسک مثلا فرض کنید به کوه مبارک برویم می بینیم تا 50 کیلومتری آن محل سکنه ای وجود ندارد. اصلا زیرساختی در این منطقه وجود ندارد نه فرودگاهی هست و نه جاده ای آن جا شن زار است. سر پیج تنگه هرمز قرار گرفته که جای مناسبی برای لنگرگاه کشتی ها نیست. در مسیر جریان آب ورود و خروج از تنگه هرمز در این محل است.

نیروی دریایی با پرسنل قوی، باسوادی و کارآمدی که دارد؛ مطالعه کرده اند و بزرگ ترین پایگاهشان از دریای مکران و سواحل مکران به جاسک آورده اند. در پسا بندر و کنارک و راس میدانیدر حال احداث پایگاه هستند ولی مرکز اصلی ناوگانشان بندر جاسک است.

الان مشغول ساختن بزرگ ترین بندر نظامی در آن جا هستند. این ها مطالعه است، نشان می دهد نیروی دریایی مطالعه کرده است و بهترین جا را برای استقرار انتخاب کرده و در آنجا مستقر شده است و در حال انتقال بزرگترین ناوگانش است.

در بندر جاسک موج شکن و بندر داریم و مشغول انجام دادن کارهای مربوط به آن هستیم. این که همه اینجا توجه دارند به این دلیل است که از نظر موقعیت جغرافیایی جاسک بهترین منطقه برای ایجاد منطقه آزاد است.

چرا توسعه اقتصادی جنوب کشور، به خصوص جاسک مورد توجه است؟

بندرجاسک از نظر ترمینال نفتی و برای صادرات نفت و گاز و صنایع مکان مناسبی است. وزارت صنعت و معدن با چینی ها قرارداد مفصلی منعقد کرده اند؛ آقای نعمت زاده از ایجاد شهرک صنعتی ایران و چین در این منطقه خبر دادند.

شیلات هم برنامه های خیلی گسترده ای دارد. قرار است مرکز شیلات منطقه گسترش پیدا کند. الان شیلات بزرگ ترین بندر را آن جا دارد و مشغول فعالیت است. تقریباً همه ساکنین جاسک صیاد هستند. بنابراین این ها ما را می برد به آن مسیری که جاسک بهترین منطقه است. زیر ساخت دارد، جمعیت دارد، می تواند کارآفرینی ایجاد شود و همچنین می تواند توسعه پیدا کند.

مهم ترین مسئله این است که شما وقتی می خواهید در جایی سرمایه گذاری کنید و آنجا را توسعه دهید اول باید آب و برق و نظایر این ها را داشته باشید. در جاسک سد جگین ایجاد شده است آب منطقه از طریق همین سد تامین می شود. چندین رودخانه دران منطقه جاری هستند ولی جای دیگر این امکانات را ندارد. شما تامین آب را دارید، برق هم دارید، زیرساخت ها هم آماده است. فرودگاه هم دارید.

طرح منطقه آزاد جاسک در چه مرحله ای از تصویب است؟

لایحه ایجاد منطقه آزاد جاسک تقدیم مجلس شده و در کمیسیون های مختلف مورد برسی قرار گرفته و هم اکنون در کمیسیون اقتصاد مجلس مراحل نهایی را می گذراند و احتمالاً در آینده نزدیک در صحن علنی مجلس مطرح خواهد شد.

طرح مطالعاتی منطقه جاسک در چه مرحله ای است؟

همه مطالعات انجام شده و فقط منتظر تصویب مجلس شورای اسلامی هستیم تا کارمان را شروع کنیم. مطالعات گسترده ای انجام شده است، محل منطقه آزاد در شرق خلیج جاسک تا رودخانه جگین پیش بینی شده است. جاسک، مناسب ترین جا برای یجاد منطقه آزاد است. از نظر دریا، بندر، آب و هوا و ساحل در بهترین موقعیت قرار دارد.

از قدیم الایام جاسک مهم ترین منطقه بوده است. در زمان صفویه اولین بندر آزاد ایران بوده است از همه امکانات برخوردار است. منطق می گوید که این جا منطقه آزاد شود. جاسک یک موقعیت خاص سوق الجیشی است

همه امکانات در این منطقه وجود دارد، یعنی شهرک صنعتی پیش بینی شده است که فولاد دارد، آلومینیوم و آن سمتش پالایشگاه های نفت و پتروشیمی است. خودش توسعه نفت است. ترمینال نفتی و شیلات دارد. بزرگ ترین مرکز گردشگری را ما در خلیج غربی که چسبیده به خلیج شرقی دیده ایم. بهترین مکان از نظر ایجاد شهرک های گردشگری است. مطالعه بسیار زیادی طی 2 -3 سال گذشته انجام شده به همین خاطر می گوییم در سواحل مکران منطقه به این مهمی وجود ندارد.

بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری ما در توسعه سواحل مکران غفلت کردیم. به همین دلیل دستور دادند که نیروی دریایی در سواحل مکران مستقر شوند. الان ماموریت نیروی دریایی ارتش سواحل مکران است. بزرگ ترین پایگاه را چرا در جاسک احداث کرده است؟ چرا نرفته است در راس میدانی بزند؟ بهترین جا از نظر سوق الجیشی، جغرافیایی، وضعیت دریا و آرامش همه در جاسک است.

علت انتخاب منطقه شرق جاسک به همین دلیل است. ما اگر بخواهیم به منطقه دیگر برویم باید فرودگاه احداث کنیم؛ آب آن را چگونه تامین کنیم؟ اینجا سد را احداث کرده اند و آب دارند. برق هم دارد یرساخت هایش تقریبا تکمیل است، احداث جاده اش تمام شده است. به همین دلیل ما جاسک را انتخاب کرده ایم. قسمت شرق جاسک و نه جای دیگری. دلایلی هم داریم که چرا باید اینجا باشد؟ برروی نقشه، جاسک نزدیک ترین منطقه به کشورعمان و روبروی فجیره قرار گرفته است.

با وجود اهمیتی که جاسک دارد و توصیه مقام معظم رهبری بر توسعه جاسک و سواحل مکران، چرا باید برای تصویب همراه با 6 منطقه دیگر در مجلس مطرح شود؟

نظر خود بنده هم همین بوده است. سال 92 به دستور جناب آقای دکتر ترکان کار مطالعاتی را آغاز کردیم. مطالعات به صورت گسترده انجام شد به خصوص منطقه جاسک. یک لایحه به مجلس رفت. ابتدا لایحه ایجاد منطقه آزاد جاسک و منطقه ویژه اقتصادی دارویی برکت در مجلس مطرح شد. بنده و آقای بشارت که مسئول منطقه ویژه اقتصادی دارویی برکت بود در تمام کمیسیون های مجلس شرکت کردیم و از هر 6 کمیسیون رای گرفتیم که مهم ترین آنها کمیسیون اقتصاد بود، همه تایید و تصویب شد. به مرحله تصویب رسید، لیکن بنا به صلاحدید مقامات محترم موارد دیگر اضافه شد و همین موضوع کار را به تعویق انداخت.

ایجاد سازمان سواحل مکران در کار منطقه آزاد جاسک تداخل ایجاد نمی کند؟

یکی از مسائلی که مطرح می کنند این است که ما هم باید در مورد منطقه آزاد نظر بدهیم. ما مخالفتی نداریم، همه بدنبال آبادانی کشور هستیم. همه بیایند و بنشینند و موضوع منطقه آزاد جاسک را بررسی کنند دلایل واقعا مسجل و محکم است.

به نظر من در این منطقه ای که ما مطالعه کرده ایم، بحث کرده ایم، باید منطقه آزاد ایجاد شود. بنده در دریا بوده ام و می گویم شما ایجاد منطقه آزاد در کوه مبارک که هیچگونه زیرساختی ندارد و در مسیر جزر و مد آب ورود و خروج به خلیج فارس قرار دارد ایجاد بندر مادر و لنگرگاه بین المللی مشکل آفرین است (در 24 ساعت 4 مرتبه جزر و مد می شود. حالا شما حساب کنید تمام حجم این آبی که در خلیج فارس هست شبانه روز 4 بار جزر و مد داشته باشد، چقدر آب می شود؟).

من عرض می کنم جاسک تا حدودی زیر ساخت دارد، سکنه دارد شما می توانید اشتغالزایی کنید. چطور 50 کیلومتر،60 کیلومتر، 70 کیلومتر، از اینجا دور شوید و کارمندان صبح این مسیر را طی کنند و شب مجدد برگردند. وزارت نفت طرح داده است که اگر آن جا پالایشگاه باشد؛ آن جا چنان بادهای شنی می آید که اصلا امکان ایجاد پتروشیمی را ندارد.

در حال حاضر همه چیز بر مبنای مطالعات و برنامه ریزی دارد انجام می شود. حالا که ما با جمع آوری اطلاعات دقیق و بررسی های کارشناسی می گوییم این جانمایی منطقه آزاد جاسک صحیح است، مخالفت می کنند و ظاهراً دوباره قرار است همان اتفاقات تکرار شود.

من آن جا خیلی رفته ام، در عرض نیم ساعت جاده آسفالته پر از شن می شود. آن جا شنزار است، چگونه می خواهید آنجا کارخانه های حساس پتروشیمی احداث کنید؟

30 سال در این دریا بوده ام. نیروی دریایی در جاسک مشغول احداث تشکیلات هستند. چرا نرفته اند در کوه مبارک که شما می گویید بهترین مکان است؟ برای این که جاسک آرامش دارد. خلیج آرامی دارد. خداوند یک جای آرام و عمق مناسب را قرار دارده است.

دوره آزمون و خطا گذشته است؛ باید با اتفاق نظر کار درست را انتخاب و اجرا کنیم.