بعید است اروپا برای همکاری با کشتیرانی ایران تضمین بدهد

صنعت کشتیرانی کشور پیشگام تحولات دوران پسابرجام بود. صنعتی که پس از تحریم‌های سخت دوباره جانی گرفت. خطوط معتبر کشتیرانی جهان به بنادر ایران آمدند و کشتی‌های ایرانی هم به سمت بنادر جهان رهسپار شدند. مشکل بیمه‌ها و مؤسسه‌های رده‌بندی هم حل شد و این صنعت دوباره به‌ جایگاه خود بازگشت. این پیشگامی از سوی دیگر معلول این واقعیت است که بیش از ۹۰ درصد تجارت خارجی کشور از طریق دریا انجام می‌شود.

برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های توسعه‌ای متعددی آغاز و برخی هم به بهره‌برداری رسید. بااین‌حال با خروج آمریکا از برجام، روشن است که دیگر شرایط مانند دوران تحریم‌های گذشته نخواهد بود، اما خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها چه شرایطی را ایجاد خواهد کرد؟ آیا می‌توان در صورت ماندن اروپا در این توافق شرایط فعلی را ادامه داد؟ آیا این امکان وجود دارد که بتوان در معاملات تجاری به ‌جای دلار از یورو استفاده کرد؟ چه تجاربی از دوران تحریم را می‌توان به کار گرفت؟ علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل اسبق شرکت ملی نفتکش و مشاور مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، در این گفتگو به این سؤالات پاسخ گفته است.

 شما در شرایط فعلی، آینده صنعت کشتیرانی کشور را چگونه می‌بینید؟

برای ورود به بحث تأثیر خروج آمریکا از برجام باید کمی به عقب برگردیم. هنگامی که پنج به‌علاوه یک و شورای امنیت برجام را تصویب کرد، قاعدتاً اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، باید آن را به مجلس می‌برد و تصویب می‌کرد و شاید به دلیل اینکه مجلس در آن زمان در اختیار جمهوری‌خواهان بود، اوباما ترجیح داد با استفاده از اختیارات خود نسبت به ابطال چهار فرمان اجرایی و بخش‌هایی از چهار قانون مرتبط با تحریم اقدام کند که قبلاً در مجاری داخلی آمریکا تصویب شده بود. اوباما این چهار قانون و فرمان اجرایی را به‌صورت سه، چهار و شش‌ماهه ابطال اعلام ‌کرد. دقیقاً همین کاری که ترامپ در مراحل قبلی انجام داد، ولی در آخرین موعد این قوانین را تعلیق نکرد؛ بر اساس این اتفاقات و یکی از این قوانین که به NDAA شناخته می‌شود و سایر قوانین فوق، بخشی از تحریم‌ها در ۹۰ روز و برخی ۱۸۰ روز دیگر برمی‌گردند که در هر دو موعد، تحریم‌های حوزه حمل‌ونقل دریایی بازمی‌گردد.

این تحریم‌ها چه بخش‌هایی از صنعت حمل‌ونقل به‌طورکلی و حمل‌ونقل دریایی را به‌طور خاص شامل می‌شود؟

این تحریم‌هایی که قرار است ۱۸۰ روز دیگر بازگردانده شود، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش و بخش انرژی نفت و گاز و محصولات پتروشیمی را شامل می‌شود و عمده تحریم‌های بانکی و دریایی و مسائلی مانند بیمه، تحریم‌های پرچم، مؤسسه‌های رده‌بندی و تحریم افراد و کشتی‌ها خواهد بود که برخی پس از سه ماه و برخی از پس از شش ماه بازخواهند گشت. این چیزی است که روی کاغذ مصوب شده و اوفک هم پس از سخنرانی ترامپ اعلام کرده است که چه مواردی از تحریم‌ها پس از سه و شش ماه برخواهد گشت.

به نظر می‌رسد که بازار مانند گذشته دچار شوک نشد. چرا؟

فکر می‌کنم ما دو نقطه قوت داریم. یکی اینکه همان‌طور که گفتید ما تجربه تحریم‌های گذشته را داریم و دیگر اینکه در تحریم‌های قبلی همه اروپایی‌ها کاملاً با دولت وقت آمریکا همسو و همراه بودند. در گذشته شاهد بودیم که گاهی اتحادیه اروپا قبل از آمریکا بر برخی از موارد تحریم اعمال می‌کرد. درحال‌حاضر این همراهی و همبستگی وجود ندارد، اما نقطه‌ضعفی هم داریم و آن اینکه به نظرم لازم بود خیلی وقت پیش این پیش‌بینی‌ها انجام می‌شد و همه ما بیش از اینها روی این موضوعات کار می‌کردیم.

با توجه به آنچه گفتید در شرایط فعلی راهکار ما چه خواهد بود؟

آنچه امروز وظیفه ماست تأکید بر این دو نقطه قوت است. با توجه به تجربه گذشته، به یک هماهنگی کاملاً ویژه بین دستگاه‌های متولی و اجرایی نیاز داریم و در این صورت می‌توانیم تجارت خارجی را زنده نگه داریم. این موضوع از این نظر مهم است که بیش از ۹۰ درصد تجارت ما از طریق دریا است. خارجی‌ها هم از سال‌ها قبل این موضوع را درک کرده بودند و می‌دانستند که از طریق دریا می‌توانند تأثیر زیادی بگذارند. بحث انرژی نیز در کنار تجارت خارجی ما اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد.

و نکته دوم؟

نکته دومی که بسیار هم مهم است اینکه در برخی از ساختارهای حوزه کشتیرانی از قبیل مؤسسه‌های رده‌بندی، اعطای پرچم و غیره، اروپایی‌ها قدرت بسیار زیادی دارند و سهم زیادی در ساختارهای بین‌المللی دارند، از جمله برخی از مجموعه‌های بین‌الملل حوزه کشتیرانی مجموعه‌هایی هستند که نهادهای تقریباً غیردولتی به شمار می‌روند. اگر با مذاکراتی که وزارت امور خارجه و سایر دستگاه‌های تخصصی در قالب یک تیم متبحر و متخصص شروع کنند و بتواند اروپا را متقاعد کنند و اروپا همچنان در موضع مخالفت با این بدعهدی آمریکا باقی بماند، شرایط ما در بخش کشتیرانی تقریباً مناسب باقی خواهد ماند. کاری که در حوزه هوایی هم تا حدودی امکان انجام آن وجود دارد.

در این بازه زمانی تا برگشت تحریم‌ها شرایط برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی چگونه خواهد بود؟

بر اساس مطالعاتی که داشتم اگر یک خارجی در این سه و شش ماه در ایران فعالیتی داشته باشد و پیش از آغاز تحریم ایران را ترک کند، توسط اوفک مشمول تحریم نمی‌شود؛ اما بعد از این بازه‌ها هر کس کار کند، تحریم خواهد شد. نکته‌ای که رهبر معظم انقلاب فرمودند و بعد هم آقای رئیس‌جمهور با حساسیت تأکید کردند این است که بعید است اروپایی‌ها تضمین جدی بدهند. تجربه گذشته هم هست. البته اگر اروپایی‌ها تضمین جدی بدهند به نظرم ما بسیار کمتر آسیب خواهیم دید. باید روی هر دو نقطه قوت سرمایه‌گذاری کنیم. چون فرصت کم است. بسیار کم است. باید خیلی زودتر شروع می‌کردیم و دست‌کم در حوزه حمل‌ونقل این پیش‌بینی‌ها را انجام می‌دادیم. به‌هرحال الان هم باید این صحبت‌ها و وقت موجود را غنیمت بشماریم و تمام توان خود را روی توان داخلی خودمان بگذاریم تا این مرحله از نظام را به مانند مراحل قبل به‌سلامت جلو برویم.

یکی از مهم‌ترین موضوعات بحث جایگزینی یورو به‌جای دلار در تبادلات ارزی و تجاری است. این کار تا چه ممکن است؟

مشکلی که در این زمینه وجود دارد، این است که تقریباً تمام ارزهای دنیا خودشان را با دلار هماهنگ می‌کنند و نرخ برابری بین سایر ارزها معمولاً خیلی کمتر است. این یک وابستگی بین دلار و سایر ارزهاست که وجود دارد؛ اما یورو هم یک ارز بسیار معتبر است و معاملاتی هم با آن انجام می‌شود. فکر می‌کنم بر اساس تجربه اگر بتوانیم حساب‌های ارزی را برای شرکت‌های ایرانی و اروپایی باز کنیم، این امکان وجود دارد که معاملات و فعالیت‌های ما به یورو باشد. البته باید توجه داشته باشیم که این کار چندان ساده نیست