◄ هدف دشوارکردن صادرات ایران است
خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور علیه ایران هرچند روی کاغذ تنها شرکت‌های آمریکایی را شامل محدودیت معامله با ایران می‌کند اما در عمل با توجه به نفوذ اقتصاد این کشور در اقتصاد اروپا و همکاری‌های شرکت اروپایی با آمریکایی‌ها شرایط همکاری آنها با ایران را دشوار کرده است.
خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور علیه ایران هرچند روی کاغذ تنها شرکت‌های آمریکایی را شامل محدودیت معامله با ایران می‌کند اما در عمل با توجه به نفوذ اقتصاد این کشور در اقتصاد اروپا و همکاری‌های شرکت اروپایی با آمریکایی‌ها شرایط همکاری آنها با ایران را دشوار کرده است. هرچند هنوز چند هفته تا بازگشت رسمی تحریم‌ها علیه ایران باقی مانده، اما در طول هفته‌های گذشته تعدادی از شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی اعلام کرده‌اند که به حضور خود در ایران پایان خواهند داد.
لاینر مرسک به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت فعال دریایی در جهان چند هفته قبل اعلام کرد که دیگر کشتی‌هایش در آب‌های ایران توقف نخواهند کرد. با وجود آن‌که سازمان بنادر و دریانوردی سهم مرسک در آب‌های ایران را ناچیز دانست اما این زنگ خطر که شاید دیگر لاینرهای بین‌المللی نیز از آب‌های ایران خارج شوند باعث شده این نگرانی به وجود آید که در آینده هزینه صادرات و واردات در آب‌های ایران افزایش پیدا کند و این امر به انحصاری شدن فعالیت کشتی‌ها در آب‌های کشور بینجامد.
مسعود پل‌مه، دبیر انجمن کشتیرانی و صنایع وابسته در گفتگو با «حمل‌ونقل» ضمن تایید این خطر معتقد است که هرچند ایران توانسته در سال‌های سخت تحریم در گذشته نیز راه‌هایی برای عبور از محدودیت‌ها پیدا کند و در شرایط امروز نیز امکان بازگشت به این روش‌ها وجود دارد اما قطعا افزایش هزینه‌ها، بالا رفتن امکان انحصار و دشواری همکاری با شرکت‌های بزرگ اروپایی شرایطی است که پیش روی ایران قرار خواهد گرفت و باید برای آنها برنامه‌ریزی جدی داشت.
هرچند براساس آمار، شرکت مرسک فعالیت گسترده‌ای در ایران نداشت، اما به‌طور کلی شرکت‌های خارجی تا چه میزان در آب‌های ایران فعالیت می‌کنند؟
براساس آمارهایی که از فعالیت‌های دریایی ایران در سال گذشته وجود دارد ما حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار TEU جابه‌جایی کانتینری داشته‌ایم و از این جابه‌جایی‌ها حدود ۶۰ درصد سهم شرکت‌های خارجی بوده است. هرچند این موضوع مربوط به مالکیت کشتی‌ها نمی‌شود اما به هر حال سهم جابه‌جایی‌ها از سوی شرکت‌های خارجی ۶۰ درصد به ثبت رسیده است.
با توجه به این که بازار ایران سودی دو‌طرفه دارد و خارجی‌ها نیز از حضور در آب‌های کشور سود می‌برند، تا چه میزان باید نگران خروج آنها از ایران باشیم؟
قطعا شرکت‌هایی که در ایران فعالیت می‌کنند، براساس نفع اقتصادی خود کارهایشان را انجام داده‌اند و در فضای عادی این همکاری‌ها ادامه خواهد داشت، اما مسئله این است که خروج آمریکا از برجام می‌تواند حضور تعدادی از این شرکت‌ها را عملا ناممکن کند زیرا بسیاری از لاینرها در کنار ایران، همکاری گسترده‌ای را نیز با شرکت‌های آمریکایی دارند و با توجه به بالا بودن رقم این همکاری‌ها، نمی‌توان انتظار داشت که این شرکت‌ها نگرانی‌هایشان از تحریم‌های آمریکا را نادیده بگیرند. از این‌رو می‌توان انتظار داشت که به تعداد لاینرهایی که از آب‌های ایران خارج می‌شوند اضافه شود.
اتحادیه اروپا اعلام کرده که در برجام باقی می‌ماند و از شرکت‌هایی که با ایران کار می‌کنند حمایت خواهد کرد. این حمایت سیاسی تا چه حد در باقی ماندن شرکت‌های اروپایی در ایران تاثیرگذار است؟
قطعا با تداوم حضور اروپا در برجام، شرایط ما به دشواری سال‌های تحریم در گذشته نخواهد رسید اما موضوع مهمی که ما باید به آن توجه داشته باشیم اقتصاد آزادی است که بر اروپا حاکم است. یعنی نمی‌توان انتظار داشت دولت‌های اروپایی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی خود را مجبور کنند که به فعالیت در آب‌های ایران ادامه دهند زیرا آنها براساس محاسبه سود و زیان خود عمل می‌کنند و نه اجبار اتحادیه و از این‌رو در صورت افزایش ریسک تحریم آمریکا با ایران همکاری نمی‌کنند. در چنین فضایی استفاده از ظرفیت شرکت‌های کوچک‌تر که لزوما تحریم‌های آمریکا به زیانشان نخواهد شد، بهترین گزینه روی میز است.
ناوگان کشتیرانی ایران تا چه میزان توانایی نقش‌آفرینی به‌جای شرکت‌های خارجی دارد؟
همان‌طور که در سال‌های تحریم ثابت شده، شرکت‌های ایرانی می‌توانند لااقل بخشی از نیازهای موجود در کشور را سامان دهند. در کنار آن شرکت‌هایی که در سطح منطقه‌ای کار می‌کنند و شامل تحریم نیستند نیز امکان جابه‌جایی بخشی از کالاها را خواهند داشت اما مسئله اینجاست که با وجود این دو حوزه باز هم تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد و این موضوع کار را دشوار خواهد کرد.
در هفته‌های گذشته برخی از فعالان عرصه دریایی این نگرانی را مطرح کرده‌اند که شاید با رفتن خارجی‌ها، انحصار در این بازار شکل بگیرد و هزینه‌ها افزایش یابند. این خطر تا چه میزان جدی است؟
در این شکی وجود ندارد که با خارج شدن خارجی‌ها امکان انحصار وجود دارد و این تنها به این بازار مربوط نبوده و در هر بخشی اتفاق می‌افتد. در کنار آن افزایش هزینه‌های جابه‌جایی کالا نیز امری ممکن است. با سخت شدن پهلوگیری کشتی‌ها و نیاز به دورزدن محدودیت‌ها باید فکری نیز به حال بالا رفتن قیمت‌ها کرد.
ایران چه سیاست‌هایی را می‌تواند در نظر بگیرد تا صاحبان بار به فعالیت‌هایشان درایران ادامه دهند؟
برای پاسخ به این مسئله باید میان صادرات و واردات تفاوت قائل شد. حتی درصورت بالا رفتن هزینه‌ها درصورتی که نیاز کشور باشد، واردات ادامه خواهد یافت و یکی از اصلی‌ترین اهداف تحریم‌ها، همین بالا رفتن هزینه‌هاست. در حوزه صادرات اما شرایط قدری دشوارتر است. زیرا طرف‌هایی که از ایران کالا وارد می‌کنند در بسیاری از حوزه‌ها گزینه‌های جایگزین نیز خواهند داشت و از این رو وقتی هزینه کار با ایران بالا رود، شاید صادرات ما محدود شود. البته ما در سال‌های سخت تحریم توانسته‌ایم راه‌هایی برای دورزدن آنها پیدا کنیم اما مسائلی چون کاهش حضور خارجی‌ها، بالا رفتن هزینه‌ها و دشوار شدن امکان صادرات کالاها از بنادر ایران مشکلات احتمالی است که باید برای عبور از آنها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهیم.
