◄ پاسخ به 5 سوال درباره تنش‌ها در خلیج‌فارس و تاثیر بر حمل دریایی کالا
قرارگرفتن بخش قابل‌توجهی از ذخایر نفتی جهان در منطقه خلیج‌فارس باعث شده‌است تا در طول تمام دهه‌های گذشته، وضعیت عبور و مرور کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها در این منطقه به‌عنوان یک مسیر مهم و جهانی دریایی در نظر گرفته شود و همواره کوچک‌ترین تنش‌ها و ناامنی‌ها در این منطقه روی اقتصاد جهان تأثیر جدی بگذارد.
قرارگرفتن بخش قابل‌توجهی از ذخایر نفتی جهان در منطقه خلیج‌فارس باعث شده‌است تا در طول تمام دهه‌های گذشته، وضعیت عبور و مرور کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها در این منطقه به‌عنوان یک مسیر مهم و جهانی دریایی در نظر گرفته شود و همواره کوچک‌ترین تنش‌ها و ناامنی‌ها در این منطقه روی اقتصاد جهان تأثیر جدی بگذارد.
ایران با توجه به وسعت مرزهای دریایی خود در خلیج‌فارس و دریای عمان و از همه مهم‌تر موقعیت محوری که در تنگه هرمز دارد در طول تاریخ کشتی‌رانی جهان، عاملی مهم و اثرگذار در این منطقه بوده و البته همواره تأکید کرده است که حفظ امنیت منطقه و مسیر تردد کشتی‌های بین‌المللی را اولویت مهم و جدی خود می‌داند. با پیشرفت فن‌آوری‌های نوین از یک‌سو و گسترش مسیرهای دریایی بین‌المللی در تمام نقاط دنیا، امروز تنها بخشی از تردد مهم دریایی جهان از این منطقه عبور می‌کند اما تأثیر مستقیم تکانه‌های سیاسی و امنیتی در خلیج‌فارس روی بازارهای مهمی چون نفت به‌خوبی نشان می‌دهد که اگر خللی در این مسیر تاریخی رخ دهد، دود آن به چشم بسیاری از فعالان اقتصادی جهان فرو خواهد رفت.
هرچند درحال‌حاضر تأکید جدی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بر حفظ امنیت این منطقه است اما چند حادثه‌ای که در زمانی کوتاه برای کشتی‌های حاضر در خلیج‌فارس رخ داد و به دنبال آن افزایش تنش‌های سیاسی میان ایران و ایالات‌متحده آمریکا باعث شده تردیدهایی در این رابطه به وجود آید و در این مسیر برخی خبرها حاکی از آن است که شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی و صاحب کشتی و شرکت‌های بیمه‌کننده کشتی‌ها به دنبال این حوادث نرخ تردد در خلیج‌فارس را افزایش داده‌اند، موضوعی که محمد سعید ایزدیان، معاون سابق سازمان بنادر و دریانوردی در گفتگو با «حمل‌ونقل» آن را تأیید می‌کند اما معتقد است در شرایط فعلی نمی‌توان انتظار دیگری از برخی شرکت‌ها داشت.
بااین‌وجود آنچه از ارزیابی شرایط به دست می‌آید این است که اگر اتفاق غیرمترقبه‌ای رخ ندهد، این تنش‌ها به‌زودی کاهش خواهند یافت.
آیا امروز شرایط خلیج‌فارس غیرعادی است؟
برای یک پهنه دریایی مهم و تاریخی، شرایط باید خیلی پیچیده شود تا بتوان از تعبیر غیرعادی استفاده کرد اما بااین‌وجود اتفاقاتی که در روزهای گذشته رخ داده، قدری شرایط را تغییر داده است. حوادثی که ابتدا در فجیره رخ داد و سپس حادثه‌ای که برای دو نفتکش اتفاق افتاد باعث شد تحلیل شرایط سخت شود و برای برخی از شرکت‌های خارجی چنین القایی به وجود آید که شاید منطقه برای تردد تجاری امن نیست. در کنار آن افزایش اختلاف‌ها میان ایران و آمریکا نیز باعث شد تحلیل‌ها پیچیده شود و دلیل تردیدهایی که در این زمینه وجود دارد، کنار هم قرار گرفتن این اتفاق‌هاست.
آیا اتفاقات اخیر دلیلی موجه برای افزایش هزینه رفت‌وآمد کشتی‌هاست؟
مسئله‌ای که باید در این حوزه به آن توجه داشت ارزیابی‌های اقتصادی شرکت‌های حمل‌ونقل و بیمه از مناطق فعالیتشان در آب‌های بین‌المللی است. برخی شرکت‌های بزرگ که برایشان ظرفیت کار در تمامی مسیرهای جهانی وجود دارد، حتی کمترین ریسک را نیز نمی‌پذیرند و برای مثال شرکت مرسک به‌عنوان بزرگ‌ترین لاینر جهان موضوع تغییر مسیر کشتی‌های خود را در دستور بررسی و پیگیری قرار داده است، جدای از آن دیگر شرکت‌ها نیز حضور خود در منطقه را هم‌زمان با بررسی ریسک‌های موجود انجام می‌دهند.
افزایش هزینه شرکت‌های صاحب بار و تاجرانی که از خلیج‌فارس تردد می‌کنند چگونه مدیریت می‌شود؟
بسیاری از قراردادهایی که میان شرکت‌های حمل‌ونقل، شرکت‌های بیمه و صاحبان بار بسته می‌شود، بندهایی مجزا برای شرایط خاص دارد. یکی از این بندها که در اکثر قراردادها لحاظ می‌شود افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی هزینه‌ها در صورت بالا رفتن خطرهاست و احتمالا دلیل افزایش قیمتی که در روزهای گذشته رخ داده و خبرهای آن منتشرشده نیز استفاده از همین بند است.
آیا این افزایش نرخ دائمی خواهد بود؟ در صورت تداوم شرایط فعلی آیا امکان بالارفتن نرخ‌ها بیش از رقم فعلی نیز وجود دارد؟
درصورتی‌که شرایط تردد در خلیج‌فارس و دریای عمان عادی شود و ضریب ریسک تردد در این محور رشد نکند احتمالا افزایش رخ داده بار دیگر به حالت قبل باز می‌گردد اما درصورتی‌که ریسک‌ها حفظ شده یا افزایش یابد احتمالا تصمیمات دیگری گرفته می‌شود که خارج‌شدن تعدادی از شرکت‌های بین‌المللی از آب‌های منطقه یکی از گزینه‌های پیش رو خواهد بود.
چه قدر احتمال حفظ شرایط فعلی و بالاماندن تنش‌ها وجود دارد؟
سابقه نشان داده که در دریاهای بین‌المللی که تعداد زیادی کشور اطراف آن حضور دارند، به وجود آمدن برخی تنش‌ها غیرقابل‌اجتناب خواهد بود اما در بلندمدت حفظ این شرایط به نفع هیچ‌کس نیست. سابقه تاریخی خلیج‌فارس و موقعیت فعلی کشورها نشان می‌دهد که درصورتی‌که یک اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی رخ ندهد، تنش‌ها فروکش خواهد کرد و کشتی‌ها تردد خود را حفظ می‌کنند اما افزایش هزینه‌ها و کرایه‌ها آن‌هم پس از چند اتفاق جزئی نشان می‌دهد تجارت امروز تا چه میزان به امنیت و حفظ مزیت‌های نسبی وابسته است و درصورتی‌که نتوان شرایط را مدیریت کرد، اهداف اقتصادی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.
