رحمانی: با حجم کنونی واردات، طبیعی است که ظرفیت بنادر جواب ندهد
وزیر صنعت، معدن و تجارت: مشکل بنادر ما جوسازی است. درحالی‌که گمرک، سازمان استاندارد و وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان بنادر را مقصر افزایش کالای رسوبی و تأخیر در ترخیص کالا می‌دانند، سازمان بنادر معتقد است سوءاستفاده صاحبان بار از انبارهای ارزان‌قیمت علت رسوب کالا عنوان می‌کند.
درحالی‌که گمرک، سازمان استاندارد و وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان بنادر را مقصر افزایش کالای رسوبی و تأخیر در ترخیص کالا می‌دانند، سازمان بنادرسوءاستفاده صاحبان بار از انبارهای ارزان‌قیمت علت رسوب کالا عنوان می‌کند.
اوج‌گیری واردات کالاهای اساسی که با صف‌کشی کشتی‌های حامل کالاها در بندر امام همراه شده بود حالا و با اظهارات معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی وارد مرحله تازه‌ای شده است.
محمدعلی حسن‌زاده شانزدهم مردادماه به خبرگزاری «تسنیم» گفته است: «تقریبا تمام محوطه‌های انباری بندر امام پر شده و اگر صاحبان کالا بار را از بنادر خارج نکنند، احتمالا کشتی‌های در انتظار نوبت مستقر در لنگرگاه در این بندر به دموراژ خواهند خورد.» در زمان انجام‌شدن این گفتگو، آقای حسن‌زاده به «۱۴ کشتی مانده در لنگرگاه بندر امام» که «در نوبت تخلیه هستند» صحبت کرده و افزوده است: «تعدادی کشتی هم در مسیر بندر هستند و اگر نتوانیم ضمن ترغیب صاحبان کالا به خروج و هم‌زمان افزایش ظرفیت حمل در حوزه کامیونی و ریلی اقدام کنیم، احتمالا کشتی‌ها در این بندر به دموراژ خواهند خورد چراکه دیگر ظرفیت نگهداری، تخلیه و انبار در بندر وجود ندارد.»
اما کالاهای اساسی که معاون سازمان بنادر از آن صحبت می‌کند چه حجمی دارد؟
صحبت‌های عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی که همین چند پیش از بندر امام بازدید کرده و در اینستاگرام خود روایتی از این بازدید را منتشر کرده می‌تواند به بخشی از ابهام‌ها پاسخ دهد. همتی با عنوان کردن اینکه «حجم عظیمی از نهاده‌های دامی و کالاهای اساسی در انبارهای بندر انباشته شده است.» اضافه کرده است: «میزان کالاهای موجود بیش از سه میلیون تن بود که ۹۰ درصد بیش از میزان آن در زمان مشابه سال گذشته است.»
او می‌افزاید: «تخصیص و تأمین کافی و به‌موقع ارز موردنیاز کالاهای اساسی موجب افزایش ۶۹ درصدی واردات شده است. لیکن کندی شرکت‌های واردکننده عمدتا دولتی در تعیین تکلیف با گمرک و حمل به‌موقع به مراکز مقصد در داخل کشور موجب بالارفتن میزان دپوی واردات شده است.» رئیس‌کل بانک مرکزی نتیجه‌گیری کرده که «مراکز مسئول برای واردات باید با برنامه دقیق نسبت به درخواست تخصیص و تأمین ارز اقدام کنند تا بتوانند در موعد مقرر تعهد ارزی خود را رفع کنند.»
کاهش تخلیه و بارگیری کانتینر
رشد بیش از ظرفیت تخلیه کالاهای اساسی که عمدتا به‌صورت «فله» به بندر امام وارد شده است در حالی است که آمارهای موجود در بخش کانتینری از یک واقعیت مهم حکایت دارد. بنا بر آمار و ارقامی که سازمان بنادر و دریانوردی روی وب‌سایت خود منتشر کرده، میزان تخلیه و بارگیری کانتینر در بنادر کشور در تیرماه امسال نسبت به تیرماه سال گذشته نزدیک به ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
آن‌گونه که روزنامه «اعتماد» در شماره شانزدهم مردادماه امسال منتشر کرده، «در بین بنادر ایران، تخلیه و بارگیری در بندر شهید رجایی با ۱۲۷ هزار TEU کانتینر نسبت به بقیه بنادر کاهش بیشتری داشته است. این بندر نسبت به سال پیش کاهش ۳۰ درصدی در تخلیه و بارگیری کانتینر داشته است.» ضمن اینکه به نوشته این روزنامه «مجموعا در تیرماه امسال ۱۵۴ هزار و ۴۵۰ TEU کانتینر در بنادر کشور تخلیه و بارگیری شده است. این عدد در تیرماه سال گذشته ۲۱۶ هزار و ۳۱۷ TEU کانتینر بوده است. این یعنی کاهش نزدیک به ۲۹ درصدی در میزان تخلیه و بارگیری بنادر در یک بازه زمانی یک‌ساله.»
چرا ترخیص نمی‌شوند؟
اما واقعیت این رخدادها چیست و چرا بنادر کشور در حلقه رسوب کالا گرفتار شده‌اند؟ درباره کالاهای اساسی که عموما به‌صورت «فله» وارد می‌شوند و در انبارها مانده و ترخیص نشده است؛ به نظر می‌رسد که توپ «انباشت کالا» به زمین فعالان حمل‌ونقل جاده‌ای افتاده است. مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی عنوان می‌کنند که «کامیون در سالن اعلام بار وجود دارد و رانندگان هم اعلام آمادگی می‌کنند اما باری اعلام نمی‌شود.»
آنها همچنین مدعی شده‌اند که «برخی صاحبان کالا تمایل دارند که از انبار موجود در بنادر استفاده کنند تا هر زمان که دلشان خواست و با توجه به محدودیت‌های تنظیم بازار، دست به ترخیص کالا بزنند.» البته وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره کالاهایی که در بنادر ایران رسوب کرده و ترخیص نمی‌شوند. می‌گوید: «وزارت صنعت، معدن و تجارت، واردات یکسری کالاها را ممنوع کرده است. چون صاحبان این کانتینرها کالایی آورده‌اند که واردات آن ممنوع بوده است.»
رضا رحمانی در گفتگو با خبرنگار «حمل‌ونقل» می‌افزاید: «یک ایراد بزرگ در تجارت بنادر وجود دارد که ورود کالا تا بندر کنترل نمی‌شود. یک نفر رفته کشتی آورده و ما نمی‌دانیم در کشتی چیست؟ زمانی که کالا اظهار می‌شود می‌بینیم که کالای گروه ۴ آورده‌اند.»
رحمانی اضافه کرد: «مشکل بنادر ما جوسازی است. می‌خواهند شلوغ کنند تا کالاهایی که مشابه ساخت داخل آن وجود دارد؛ وارد شود. ما البته در چند ماه گذشته به‌طور عمدی واردات خود را افزایش دادیم. چون دنبال این بودیم که ذخایرمان را افزایش دهیم. طبیعی است که ظرفیت بنادر جواب ندهد.»
رحمانی می‌گوید: «در ۴ ماه اول سال به‌اندازه کل سال کالای اساسی وارد کرده‌ایم. چندین مشکل در بنادر ما وجود داشته و دارد که منجر به رسوب کالا در بنادر شده است. فعلا تا شرایط این است ممنوعیت ثبت سفارش کالاهای گروه ۴ پابرجا می‌ماند.»
صحبت‌های رحمانی در حالی مطرح می‌شود که برخی از واردکنندگان عدم تخصیص ارز موردنیاز برای این کالاها را دلیل رسوب کالا در بنادر عنوان می‌کنند؛ اما وزیر صنعت، معدن و تجارت دراین‌باره می‌گوید: «بانک مرکزی نمی‌پذیرد که بدون انتقال ارز این کالاها وارد شود. چون اعتقاد دارد که صاحبان این کالاها از بازار داخلی دلارها را جمع‌آوری کرده و قیمت را بالا می‌برند. چون تعادل عرضه و تقاضای دلار را به هم می‌ریزند.»
وعده‌های بر زمین مانده
هم‌اکنون بار اصلی و اساسی رکود در بنادر به دوش تحریم‌های بین‌المللی گذاشته شده؛ اما باید توجه داشت که عوامل دیگری نیز در بروز چنین شرایطی برای بنادر ایران دخیل بوده‌اند. از یک‌سو افزایش نرخ ارز موجب شده تا حجم واردات و صادرات در یک رقم کلی کاهش پیدا کند و از سوی دیگر، بوروکراسی پیچیده و تشریفات گمرکی سفت‌وسخت برای صاحبان کالا، امکان رونق در بنادر را گرفته است؛ اما نمی‌توان از عامل سوم نیز در این میان به‌سادگی گذشت.
به نظر می‌رسد عمده دلیل عقب‌ماندگی بنادر ایران از هدف‌گذاری‌های صورت گرفته و حتی افت عملکرد بنادر در حوزه تخلیه و بارگیری، توقف فرآیند تبدیل بنادر «نسل اول» به بنادر «نسل سوم» باید دید. در میان بنادر ایران سه بندر امام، شهید رجایی و امیرآباد جزء بنادری هستند که به ادعای سازمان بنادر و دریانوردی، به بنادر نسل سوم تبدیل شده‌اند. در باقی موارد، تمامی بنادر ایران به یک «بارانداز صرف» تبدیل شده‌اند که به نظر می‌رسد قادر به تأمین هزینه‌های ابتدایی خود نبوده و زیان‌ده هستند.
