نقطه عطف تکرارنشدنی برای اداره پایتخت

سید ابوالفضل بهره‌دار*: محیط امروزی امواج تازه‌ای از تغییر را با خود به همراه دارد. حوزه‌های گوناگون شهری با مدیریت جدید و رویکردی نوین در تلاش هستند تا پویایی مناسبی برای رفاه حال شهروندان به‌وجود آورند. به‌لحاظ روحیات هم سوی کنونی در حوزه دولت، شورای اسلامی شهر تهران و شهرداری تهران فضای مناسبی برای ایجاد تغییر به سمت بهبود با هماهنگی‌های بهتر جهت تصمیم‌سازی‌های مهم فراهم آمده است پس از یک دوره طولانی اینک شهردار تهران در هیات دولت حضور یافته و این امر کمک می‌کند تا دولت و شهرداری برای احیای بسیاری از موضوعات بر روی زمین مانده اتفاق نظر پیدا کرده و برای حل آسیب‌های موجود قدم‌های اساسی بردارند. شهردار تهران عزم جدی دارد تا نسبت به قطع رانت‌ها و امتیازات ویژه که فقط تعداد خاصی از آن بهره‌مند بودند را منتفی کرده و به سمت شفافیت کامل حرکت نماید. لذا با واقعیت‌گرایی و پرهیز از نمایشی کار کردن و البته انجام پروژه‌های موجود و جدید با نگاه علمی و تخصصی زمینه را برای پاسخگویی به آنچه که در اختیار دارد مهیا نموده که باید به سبک مدیریتی پویا و دراز مدت تبدیل شود. البته معاونت‌های شهردار در تلاش برای تحقق وعده‌هایی که قابل اجرا هستند و به مردم خدمت می‌رسانند بوده و شورا نیز خود را در بستر پارلمان شهر، ناظری واقعی، همراهی با شناخت صحیح و درک مناسب از نیازها و اولویت‌ها به حمایت اصولی و قانونی می‌پردازد که تجمیع اینها یعنی وجود عزم و اراده‌ای در خور توجه برای اصلاح امور شهری و شهروندان است.

روی سخن با شهردار و شورای اسلامی تهران است. زیرا برای فراهم نمودن محیطی مناسبتر برای شهروندان علاوه‌بر وظایف ذاتی جاری باید اراده‌ای قوی‌تر از آنچه که بوده ایجاد نمود و با توسل به ارتباطات مؤثر و مستمر دولت و مجلس و بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در جهت تحقق موضوعات مهم شهری قدم‌های بسیاری برداشته شود. در درجه اول به توانایی‌های خود که تجارب ذی‌قیمت را یدک می‌کشد باور داشته و سپس با بیان حقیقت جهت انجام درست کار و کاردرست نیز ایستادگی نموده و برای تحقق وعده‌های زندگی بهتر برای مردم که امیدوارانه به شهردار و شورای شهر و دولت و مجلس رأی داده‌اند سازوکارهای بهتری برای اداره شهر با ارائه حمایت‌های اساسی و اثر بخش و فوری دولت و مجلس فراهم گردد.

دولت و مجلس باید بدانند نقطه عطف کنونی معلوم نیست کی و چگونه و در چه زمان دیگری محقق خواهد شد لذا قدر این فرصت طلایی را باید دانست و شهردار و معاونان شهرداری که دست به کار بزرگ و مناسبی جهت بهبود اداره شهر می‌زنند را حمایت نموده و سازوکارهای کارشناسانه را محلی برای بروز خدمات گسترده به ملت شریف ایران پیدا نمایند.

در این مرحله حساس ضرورت جراحی و ایجاد سلامت رفتاری بسیار نقش آفرین است و اولین و مهم‌ترین موضوع یکپارچه‌سازی مدیریت شهری است و اگر همین یک کار را دولت و مجلس کنونی به کمک شهرداری تهران بیایند وسازماندهی نمایند بخش قابل توجهی از معضلات قابل حل خواهد بود.

شهر تهران در معرض حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی و مشکلات زیست محیطی فراوان قرار دارد که مسئله تاب آوری آن در برابر وقوع هرگونه حادثه و اتخاذ تصمیم به موقع و هماهنگ بسیار حیاتی بوده و مدیریت بحران بهمراه مدیریت شهری در نقطه آغاز هراتفاقی باید با ایجاد ثبات در تصمیمات ضروری یکپارچه و تمرکز یافته با پرهیز از وقت‌کشی به سامان‌دهی امور در ابعاد مختلف بپردازند.

شهرهای بزرگ به ویژه کلان‌شهرها با سیستم‌های پیچیده با مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و بوم شناسی خاصی روبه‌رو بوده که اگر تصمیمات منطقی و کارشناسانه در حوزه شهری به موقع، یکجا و متناسب با ابزارهای در اختیار مدیریت شهری صورت نگیرد، بسیار آسیب‌رسان خواهد بود.

در چنین شرایطی سیستم‌های حمل‌ونقل به عنوان بخشی از برطرف نمودن مشکلات آنهم در اولین لحظه‌ها در شرایط بحران و غیرایمن با جانمایی‌های مورد انتخاب درست و جانشین و بستر سازی شرایط متعارف نقش ویژه‌ای خواهند داشت زیرا انعطاف‌پذیری (سازگاری) حمل‌ونقل در شرایط بحرانی که بخش عمده‌ای از دیگر امور به عملکرد به موقع و گسترده آن مرتبط است دارای اهمیت بسیار بالایی بوده و با مهندسی تاب آوری و مدیریت ایمنی نظم لازم را فراهم نموده و از بروز خطاهای تصمیم گیری‌های جداگانه و اشتباهات فردی و سازمانی که در حال حاضر عمدتاً جزیره‌ای و غیر کارآمد لازم است تا حد زیادی جلوگیری می‌نماید.

پایتخت بودن تهران چه بلحاظ سیاسی و یا تجاری و مدیریتی مستلزم کنترل جمعیتی است باید مرز نهایی جمعیت ساکنین آن متناسب امکانات بالقوه، با نیازهای شهروندان و امکانات شهری همراه با تأمین رفاه عمومی که از حقوق مدنی آنان است هماهنگ شود اما وقتی کنترل مهاجرت‌ها در دستور کار جدی دیگر نهادهای دارای مجوز نیست و بی رویه به جمعیت تهران به اشکال مختلف اضافه می‌شود نهایتاً شهروندان از شهرداری توقع دارند خدمات بدهد و مسئولین هم شهرداری را می‌شناسند که اقدام کند لذا در حال حاضر به ویژه آلودگی هوا، ترافیک، معضلات زیست محیطی، بافت فرسوده، بدهی‌های سرسام‌آور از قبل به جا مانده، انبوه طلبکاران در قامت پیمانکاران و سازندگان و ... مسئولان شهری را با ایرادات اساسی مواجه ساخته است بنابراین برای تسکین بخشی از مشکلات کنونی شهر تهران ضروری است نسبت به حذف ورود هزار ماشین جدید در روز به شهر تهران حداقل تا 6 ماه اقدام و به هر تعداد که پلاک جدید صادر می‌شود به همان میزان خودروهای فرسوده از محیط شهر تهران حذف شوند و شهرداری تهران در خصوص این اقدام و تصمیمات متخذه حتماً دارای رأی باشد.

دولت بخشی از وجوه مربوط به حذف یارانه بگیران شهروندان تهرانی را به شهرداری داده تا نسبت به خرید واگن مترو و اتوبوس جدید برای رونق حمل ونقل همگانی و ارائه خدمات به شهروندان که شدیداً احساس می‌شود، اقدام نماید.

ردیف بودجه‌های غیر ضرور و بدون بازدهی برای جامعه و شهروندان حذف و بخشی از آن برای توسعه خطوط و شبکه ریلی و نیز رفع آلودگی‌های زیست محیطی، توسعه فضای سبز شهر تهران و بازسازی واحدهای فرسوده و بهبود کیفیت معابر و خیابان‌ها و نیز خدمات اجتماعی و فرهنگی اختصاص یابد.

انتقال سریع و بدون ملاحظه واحدهای صنعتی کوچک و بزرگ که متناسب با شرایط محیطی در تهران نیستند اما ضرررسان به محیط شهری می‌باشند با تبدیل آن‌ها به فضای سبز شهری و پیاده‌راه‌ها اقدام بهینه گردد.

ایمنی و امنیت، حمل‌ونقل عمومی، رفاه اجتماعی، ارتقا سبک زندگی و مدیریت تخصصی شهر موکول به اتخاذ تصمیم شجاعانه و جراحی کالبد پیر و کم کارآمد موجود است که همه نیروهای موجود در حوزه شهرداری، شورای اسلامی شهر تهران با حمایت قاطعانه دولت و مجلس اینک آماده بر طرف نمودن مشکلات عدیده فعلی برای برون رفت از فضای سنگین کنونی بوده تا با ایجاد بهبود نسبی زندگی شهری فضای همکاری را به خانه‌ها برسانند.

برحسب قانون، دولت باید نیمی از هزینه‌های خدمات حوزه حمل‌ونقل ریلی را به شهرداری بپردازد که انباشتی از مطالبات بر روی زمین باقی مانده است. لزوم پرداخت فوری مطالبات شهرداری اینک امری حیاتی شده است.

بر اساس آمارهای گوناگون جمعیت کلانشهر تهران 9 میلیون نفر ساکن دارد که حدوداً 2.5 میلیون نفر حاشیه‌نشین از صبح تا پاسی از شب به جمعیت تهران اضافه می‌شود پاسخگویی همه نیازها در درجه اول به شهرداری بر می‌گردد در این باره چنانچه سایر نکات اشاره شده را دولت و مجلس و وزارت کشور به کمک شهرداری بیایند می‌تواند در حل معضلات بسیار کارساز باشد در همین ارتباط حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای باید تقویت شود و برای ساماندهی جابجایی مسافران همراه گردد. تجربه نشان داده است که شهرهای بزرگ همانند پاریس، توکیو و مسکو در مورد همکاری‌های اثرگذار به طور کامل و یکپارچه تلاش می‌کنند و حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای را راه آهن و حمل‌ونقل ریلی درون شهری را شهرداری بر عهده دارد در حال حاضر در قانون برنامه ششم توسعه حمل ونقل حومه‌ای به راه آهن واگذار شده است.

از جمله اقدامات بسیار مهم مدیریت یکپارچه شهری است جایی که قطب اصلی تصمیم سازی‌ها و مدیریت است لذا با مردم و برای مردم شفاف سخن گفتن و مهم‌تر از آن عمل نمودن یک رسالت مدنی مهم و تاثیرگذار در روند خدمت‌رسانی به شهروندان و نظام مردم سالار تلقی می‌گردد. در حقیقت دیواری بین نظارت عامه و شورا پیرامون اقدامات عملیاتی شهرداری و شهروندان وجود ندارد و آنچه که موجب تقویت ساز و کار زندگی شهری می‌شود در گرو این امر مهم می‌باشد بر همین اساس ساکنین تهرانی حاضرند هزینه‌های تهران را به عنوان یک شهروند بپردازند که می‌پردازند و بخش دیگر هزینه‌های عمومی بلحاظ حضور دولت مرکزی که در تهران است می‌بایست به شهرداری داده شود اگرچه مرکزیت سیاسی و تجاری تبعات هزینه‌های دیگر هم برای شهر تهران، شهرداری و شهروندان دارد.

تحقق یک سیستم یکپارچه مدیریت شهری اینک با یک تغییر رویکرد واقعگرایانه و اتخاذ تصمیمی درست باید جراحی صورت پذیرد. در این ارتباط دولت و مجلس با واگذاری نهادهای تولید خدمات از حالت مجزا به در آمده و با واگذاری اختیارات و مسئولیت اجرایی آن‌ها به شهرداری امکان رشد مناسب تولیدات هماهنگ با تمرکز منطقی مدیریت شهری، فضا را برای باز تولیدی مطلوب فراهم آورند.

ویژگی‌های مترو

در میان وسایل نقلیه همگانی در حال حاضر سیستم مترو کار آمدترین وسیله بلحاظ جمیع شاخص‌های ذاتی از جمله مصرف انرژی پایین و راندمان فراوان با جلوگیری از اتلاف سوخت و کم آلایندگی از اولویت نخست برخوردار است.

مترو تهران را دریابیم

از لحاظ شاخص‌های پذیرفته شده جهانی همانند تعداد سفر سالانه، تعداد ایستگاه‌ها و طول خطوط در حال حاضر جزو 20 مترو برتر دنیا محسوب می‌شویم. منابع مالی مترو شامل دو بخش است که مقادیری از فروش بلیت است و دیگر کمک‌های شهرداری و دولت حسب قانون است و درآمدهای مربوط به بهره گیری از فضا و ایستگاه‌ها و امور تبلیغاتی، اما منابع پایداری که باید برای مترو دید تا بتواند نسبت به تأمین واگن‌های جدید، کاهش سر فاصله‌ها، تعمیرات به موقع و بهبود وضعیت خدمات لازم به منظور افزایش رفاه شهروندان با توسعه 270 ایستگاه و طول خطوط 400 کیلومتر شبکه مترو به ظرفیت مطلوب برسد و با ایجاد لینک همزمان با راه آهن، فرودگاه و اتوبوسرانی همانند کشورهای پیشرفته به شرایط ایده آل تبدیل گردد در حال حاضر مطالبات انباشته شده مترو و شهرداری که از دولت طلبکارند بدون وقفه باید پرداخت شود و وزارت کشور شرایط مناسبی برای همکاری‌های لازم بیش از گذشته پدید آورد تا بر اساس قیمت تمام شده خدمات، مدیریت شهری بتواند تصمیم گیری کند تا چرخه مترو به عنوان سیستم حمل‌ونقل سالم و ایمن و مورد نیاز ماندگاری داشته باشد.

پیشنهادات

الف: پلیس راهنمایی و رانندگی شهر تهران در اختیار مدیریت شهری قرار گیرد تا با ایجاد هماهنگی اثربخش در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک بهتر از گذشته موضوعات ترافیکی و حل بخش قابل توجهی از آن در قالب مدیریت یکپارچه سامان یابد.

ب: اداره آموزش و پرورش تهران، محیط زیست، آب و برق و گاز و دیگر بخش‌ها نیز که فعالیت‌های جداگانه دارند در اختیار مدیریت شهری قرار گیرد.

ج: عوارض اخذشده از شهروندان تهرانی تحت هر عنوان به شهرداری و مدیریت شهری واگذار شود تا مطالبات به حق رفاهی و اجتماعی شهروندان به موقع ادا شود.

د: اینک که معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران براساس مطالعات و تحقیقات به‌عمل آورده است، به یک جراحی بزرگ برای کاهش ترافیک و بهبود نسبی هوای تهران هدف‌گذاری نموده است و با یک کار کارشناسی و مطابق با روش‌های به‌عمل آمده کشورهای پیشرفته تلاش می‌نماید با منطقی کردن ورود و خروج اتوموبیل‌ها به محدوده‌های شهری کنترل بهتری را برای رفت و آمدها ساماندهی نماید در این راستا قطع رانت استفاده از محدوده ترافیک شهر تهران جهت امکان استفاده از کل شبکه برای همه مردم با پرداخت عوارض معقول و نیز هزینه کردن این عواید برای حمل‌ونقل عمومی که نتیجتاً به کاهش آلودگی هوا نیز می‌انجامد در این باره صاحب‌نظران جهت کمک به طرح فوق همکاری نموده و دولت در اولین قدم ضمن پرداخت مطالبات گذشته به شهرداری و مترو نسبت به تأمین اتوبوس‌های موردنیاز یکبار قدمی مهم و اثرگذار بردارد و با حمایت آشکار و اصولی طی سه سال و هرسال 1000 اتوبوس نو در اختیار شهرداری قرار دهد تا 3000 اتوبوس فرسوده آلاینده کنونی از چرخه خدمات رسانی خارج شود.

هـ: از سوی دیگر دولت با فروش اوراق مشارکت به میزان حداقل هزار میلیارد تومان و در اختیار قرار دادن آن برای توسعه خدمات حمل‌ونقلی زمینه را برای تحقق وعده‌هایی که برای حقوق شهروندی داده‌اند، مهیا شود.

و: تسریع در روند نوسازی خودروهای فرسوده با تخصیص بموقع و خارج از نوبت باید منابع لازم از سوی دولت و بانک‌ها انجام پذیرد زیرا آلایندگی‌های فراوان ناشی از آن‌ها جان انسان‌ها را بخطر انداخته و از ضروریات غیر قابل چشم‌پوشی است.

ز: مجلس برای تخصیص یک درصد از درآمدهای نفتی به مترو و نیز پرداخت همین عدد از صندوق ذخیره ارزی برای تولید و استمرار خدمات شهری و رفع نیازهای فزاینده حمل‌ونقل به ویژه ریلی اقدام کند، این مهم که می‌تواند نقش‌آفرین در تولید مطلوب نیازهای ضروری اما بر زمین مانده باشد محقق نماید.

لازم به ذکر است که در شرایط خاص کنونی مهم‌ترین اقدام گسترده‌ای که برای هدفمند شدن خدمات شهری می‌بایست صورت گیرد یکپارچه‌سازی مدیریت شهری است. لذا دولت و مجلس تمام تلاش خود را برای این مهم بکار گیرند و به شورای اسلامی شهر تهران اختیار دهند تا ظرف شش ماه آیین‌نامه اجرایی آن‌ها را تهیه نمایند.

*رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ایران