◄ حمل‌ونقل ترکیبی؛ در خدمت توسعه اقتصادی
توسعه متوازن بخش باربری در تمامی شیوه‌ها و بهره‌برداری مناسب از سیستم حمل‌ونقل ترکیبی به افزایش امنیت ملی می‌انجامد و زمینه‌ساز توسعه سیاسی و اجتماعی نیز خواهد شد.
حوزه حمل‌ونقل و ترابری از جمله حوزه‌های زیربنایی و زیرساختی اقتصاد هر کشور است. به‌طوری‌که از آن به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر کشوری یاد می‌کنند.
این موضوع تا حدی مطرح است که برخی معتقدند توسعه صنعتی بر روی حمل‌ونقل حرکت می‌کند و به‌عبارتی صنعت حمل‌ونقل نیروی محرکه توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری است.
درواقع بخش حمل‌ونقل از مؤلفه‌های اصلی زنجیره تامین در جوامع توسعه‌یافته است و از عوامل مؤثر بر فراوانی نماگرها اقتصاد خرد و کلان کشور محسوب می‌شود. توسعه متوازن بخش باربری در تمامی شیوه‌ها و بهره‌برداری مناسب از آن به‌عنوان پیش‌نیاز توسعه بخش‌ها در کل به افزایش امنیت ملی می‌انجامد و زمینه‌ساز توسعه سیاسی و اجتماعی نیز خواهد شد.
امروزه یکی از شقوق حمل‌ونقلی که تاثیر زیادی بر روی درآمدزایی کشور و توسعه حمل‌ونقل دارد حمل‌ونقل ترکیبی است. حمل‌ونقل چند وجهی یا ترکیبی یکی از مصادیق گسترش زیرساخت‌های موردنیاز برای توسعه خدمات تجارت خارجی و ترانزیت بین‌المللی و داخلی است. حمل‌ونقل ترکیبی در هر کشور واسطه دادوستد صنایع آن کشور است که چرخ تولید را به حرکت درآورده و موجبات توسعه کسب‌وکار و اقتصاد در جامعه را فراهم می‌کند. بنابراین اگر پایه مناسبی برای حمل‌ونقل چندوجهی داشته باشیم، در مسیرهایی که با استفاده از ناوگان دریایی کوتاه‌تر می‌شوند از کشتی، در مسیرهای طولانی که امکان آن وجود داشته باشد از راه‌آهن و در مسیرهای کوتاه و خاص از حمل‌ونقل جاده‌ای می‌توان بهره برد.
سیستم حمل‌ونقل ترکیبی درواقع عبارت از به‌کارگیری مجموعه سیستم‌های حمل‌ونقل به منظور دستیابی به حداکثر جابه‌جایی کالا با بیشترین مطلوبیت است. بدیهی است برای پاسخگویی به نیازهای این سیستم مرکب لازم است تغییراتی در ساختار بسته‌بندی کالا ایجاد شود.
یکی از مواردی که می‌تواند در پیشبرد ترانزیت ریلی برای حمل کالا مؤثر واقع شود سیستم حمل‌ونقل ترکیبی است. به عبارتی شیوه‌های مختلف حمل نقل به سبب ویژگی‌های خاص خود، هر یک نقش مهمی را در جابه‌جایی کالا ایفا می‌کنند. در حالی که سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای به سبب انعطاف‌پذیری خود امکان دسترسی به بیشترین نقاط را فراهم می‌سازد، راه‌آهن به‌عنوان یک وسیله حمل انبوه می‌تواند سبب صرفه‌جویی در هزینه و انرژی به خصوص در مسافت‌های طولانی شود. مجموع این خصوصیات سبب شده است تا امروز صنعت حمل‌ونقل برای استفاده مطلوب از شبکه و انواع سیستم‌های حمل‌ونقل، به جای استفاده جداگانه از هر یک از این شیوه‌ها سعی در پیوند دادن روش‌های مختلف حمل ونقل داشته و بدین ترتیب امکان حمل ونقل انبوه کالا را در حداقل زمان، با کمترین هزینه و بیشترین ضریب ایمنی فراهم سازد. از مزایای حمل‌ونقل ترکیبی که در تجارت بین‌المللی و زنجیره حمل‌ونقل نقش دارد در حوزه کاهش زمان و نقاط جابه‌جایی کالا می‌توان به کاهش زمان اتلاف در ترابری کالا، کاهش خطرات آسیب به بار و دزدی یا مفقودی کالا، بهره‌گیری شرکت باربری از توانمندی‌های ارتباطی و عملیاتی، کنترل لحظه به لحظه کالا در طول مسیر اشاره کرد.
تنوع و انتخاب‌های چندگانه در ایران به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل کالا با ضعف‌ها و کمبودهای متعددی مواجه است. بنابراین نیاز است شرکت‌های مختلف در این زمینه فعالیت کنند و هر بخش حمل‌ونقلی از جمله دریایی، ریلی، جاده‌ای با توافق دیگر کشورها، کریدوری را راه‌اندازی کنند.
راه‌اندازی کریدورها نباید به‌عنوان فرصت برای یک مدل از حمل‌ونقل و تهدید برای مدل‌های دیگر تلقی شود بلکه باید مکمل یکدیگر باشند. از سوی دیگر ایران به‌رغم وسعت پهناور آن، به جهت جغرافیای چندوجهی نیازمند حمل‌ونقل ترکیبی است. چه آنکه، هیچ‌یک از بخش‌های حمل‌ونقل به تنهایی پاسخگوی نیاز کشور نیست.
در قالب برنامه ششم، راه‌آهن ایران موظف شده است که سهم بار زمینی را 30 درصد افزایش دهد. در حال حاضر راه‌آهن حدود 12 درصد بار زمینی کشور را جابه‌جا می‌کند و باید تا پنج سال آینده این رقم به 30 درصد برسد.
آنچه سبب شده است، توجه بیشتری به راه‌آهن شود، بحث ایمنی بوده است. در آمارهای بین‌المللی، راه‌آهن 25 برابر ایمن‌تر از جاده‌ها است و با توجه به شرایط خاص ایران که متاسفانه تعداد کشته‌های جاده‌ای بسیار بیشتر از استانداردهای بین‌المللی است این نسبت بزرگ‌تر نیز هست. از سوی دیگر، مصرف سوخت راه‌آهن به‌ازای هر تن باری که جابجا می‌شود در مقایسه با کامیون، یک‌هفتم کامیون است این امر سبب شده که استقبال از راه‌آهن در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر شود و به‌طبع آن بیشتر سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی از آن حمایت کنند و همچنین در اسناد بالادستی که برای سال 2050 در سازمان‌های بین‌المللی منتشرشده است، استفاده حداقل 50 درصد جابه‌جایی کالا از طریق راه‌آهن برای کشورهای درحال‌توسعه تاکید شده است. در بخش ریلی به‌دلیل اینکه انرژی کمتری مصرف می‌شود، آلودگی کمتری ایجاد می‌شود که علاوه‌بر کمک به محیط‌زیست سبب درآمدزایی مستقیم برای کشورها است و کشورهای اروپایی به‌دلیل این مزیت‌ها در دو دهه اخیر توجه شایانی به جابه‌جایی کالا و مسافر از طریق راه‌آهن داشته‌اند.
در ایران چهار بندر به راه‌آهن متصل هستند. در شمال بندر امیرآباد، در جنوب بندر شهید رجایی و امام خمینی (ره) و خرمشهر به راه‌آهن متصل هستند که طبق بخش‌نامه از سوی وزیر راه‌وشهرسازی مبنی‌بر اینکه ظرفیت جابه‌جایی بار در بندرها از طریق راه‌آهن باید به 45 درصد برسد، در حال حاضر تقریبا 15 درصد در بندر شهید رجایی و در سایر بندرها کمتر از این رقم کالا از طریق حمل‌ونقل ریلی جابه‌جا می‌شود بنابراین برای اینکه کالاها از دریا وارد بندرها و از طریق ریل و بالعکس جابه‌جا شوند، باید برای صاحبان کالا امتیازاتی در نظر گرفته شود.
سازمان بندرها در اولین اقدام مصوبه‌ای را تصویب و ابلاغ کرده که پایانه‌هایی که سهمیه‌های کانتینری در بندر شهید رجایی دارند، هر تعداد کانتینر را که با راه‌آهن حمل کنند از سهمیه ماهانه آن‌ها کاسته نخواهد شد. شرایط نشان می‌دهد که راه‌آهن با توجه به پتانسیل‌هایی که دارد می‌تواند نقش موثری در توسعه روش حمل‌ونقل ترکیبی ایفا کند و به‌عنوان روش مکمل همراه با سایر شقوق حمل‌ونقلی در خدمت توسعه اقتصادی کشور قرار گیرد.
