شمشیر دو لبه کریدور ریلی «ترانس افغان» در برابر راه آهن ایران

 کریدورهای تجاری طی سال های اخیر از اهمیت زیادی برخودار شده اند. به طوریکه بسیاری از کارشناسان فعال در زمینه اقتصاد حمل و نقل، قرن حاضر را قرن «جنگ کریدورها» می دانند. ظهور کشورهای جدید در صنعت حمل و نقل مانند لهستان و تبدیل شدن آنها به هاب های مهم باری جهان، گواه اثبات این ادعا است.

به گزارش تین نیوز به نقل از پایگاه خبری ریل نیوز؛ علاوه بر کریدورهای قدیمی و باستانی جهان مانند جاده ابریشم، امروزه به لطف روی کار آمدن فناوری های جدید به ویژه در بخش راهسازی، شاهد ساخت و ایجاد کریدورهای بزرگی چون کریدور همکاری اقتصادی پاکستان و چین (CPEC)  و شاخه های متعدد ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) هستیم. همین موضوع می تواند مضاف بر ایجاد درآمدهای ارزی جدید برای کشورها، تهدید برای مسیرهای سنتی و قدیمی نیز محسوب شود.

کریدور «ترانس افغان» و ویژگی های های آن

یکی از تازه ترین کریدورهای تازه وارد به منطقه غرب آسیا، کریدور ترانس افغان است که از ازبکستان آغاز شده و تا بندر گوادر پاکستان کشیده خواهد شد. طرح این کریدور نخستین بار در سال ۲۰۱۰ از سوی دولت ازبکستان و با هدف اتصال کشورهای منطقه آسیای میانه به آب های گرم جنوب در سواحل پاکستان مطرح شد. سرمایه گذار اصلی این کریدور ۵۷۳ کیلومتری، راه آهن ازبکستان بوده و روند احداث آن با ساخت خط ریلی حیرتان – ترمذ آغاز شده است. این خط آهن در ۱۰ کیلومتری شهر ترمذ در خاک ازبکستان و ۷۵ کیلومتری شهر مرزی حیرتان واقع شده است.

علاوه بر راه آهن ازبکستان، از سه کشور عربستان، قطر و امارات به عنوان دیگر سرمایه گذاران کریدور ریلی ترانس افغان نام برده می شود. همچنین، بانک توسعه آسیایی نیز بخشی از هزینه ۴.۵ میلیارد دلاری احداث این کریدور را بر عهده گرفته است. «شوکت میر ضیایف» رئیس جمهوری ازبکستان که تلاش مجدانه ای برای ساخت کریدور ریلی ترانس افغان طی ماه های اخیر به کار بسته، هفته گذشته در دیدار با ولادیمیر پوتین، همتای روسی خود از روسیه دعوت کرد تا در پروژه بزرگ ساخت این کریدور ریلی مشارکت نماید. در مجموع، می توان گفت که پروژه کریدور ریلی ترانس افغان از اهمیت بالایی برای ازبکستان و البته طالبان برخوردار است. در صورت راه اندازی این کریدور، کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی با استفاده از شبکه ریلی ازبکستان به آب های گرمجنوب منتصل شده و در عضو، افغانستان نیز از درآمد ترانزیتی بالایی برخوردار خواهد شد.

موانع و مشوق های موجود بر سر راه احداث کریدور ترانس افغان

درست مانند هر پروژه عمرانی دیگر، کریدور ریلی ترانس افغان نیز نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. اگرچه کشورهای سرمایه داری همچون قطر، عربستان و امارات به همراه نهادهای بزرگ بین المللی در پشت پرده ساخت این کریدور ریلی حضور دارند؛ اما مناسبات میان طالبان و دولت های خارجی هنوز به مرحله ای از ثبات نرسیده که بتواند اعتماد سرمایه گذاران برای ورود به پروژه های زیرساختی افغانستان را به خود جلب نماید.

نکته دیگر مربوط به شرایط توپوگرافی افغانستان به ویژه در بخش های همسایه ایالت وزیرستان پاکستان است. مسیر مذکور دارای گردنه ها و دره های متعددی است که نیازمند احداث پل های ریلی با صرف هزینه و زمانی بالا است. همچنین، ساخت چنین زیرساخت هایی نیازمند مشارکت قدرت های بزرگی همچون چین بوده و بدون مشارکت پکن در ساخت کریدور ترانس افغان، بعید به نظر میرسد چنین پروژه ای عملیاتی شود.

با اینحال، نقاط قوت متعددی نیز بر سر راه ساخت کریدور ریلی ترانس افغان وجود دارد که می بایست به عنوان پتانسیل های این مسیر مد نظر قرار گیرند. به عنوان مثال، مساله تامین امنیت خطوط ریلی و جاده های عبوری از جنوب افغانستان که به صورت سنتی در دستان نیروهای طالبان است، به لطف روی کار آمدن امارت اسلامی افغانستان و انتقال قدرت به طالبان تا حد زیادی محقق شده و نگرانی چندان خاصی در این خصوص وجود ندارد.

از سوی دیگر، باید در نظر داشت که کریدور ترانس افغان در امتداد مسیر خود، با کریدور همکاری اقتصادی پاکستان و چین یا همان CPEC همسو شده و حتی مقصد نهایی مشترک هر دو کریدور نیز بندر گوادر بوده که نقطه کانونی CEPC به حساب می آید. لذا، بعید نیست که چینی ها نیز برای مشارکت در ساخت این کریدور اعلام آمادگی نمایند.

ترانس افغان، شمشیری دولبه در برابر حمل و نقل ریلی ایران

از منظر حمل و نقل ریلی ایران و لزوم رصد مسیرهای رقیب، به نظر می رسد خط ریلی حیرتان – ترمذ و کریدور ترانس افغان، به دلیل پیمودن مسیری هم طول با مسیر ریلی سرخس – چابهار در ایران، دستکم در نگاه نخست به عنوان مسیری رقیب برای مسیرهای ترانزیتی کشورمان محسوب شود. به ویژه، در صورت بررسی رقابت تنگاتنگ دو بندر اقیانوسی ایران و پاکستان یعنی چابهار و گوادر، این رقابت بیش از از پیش در کانون توجه قرار خواهد گرفت.

اما نکته مهم اینجاست که بنا بر مشکلات موجود بر سر راه ساخت کریدور ریلی ترانس افغان که پیشتر به اهم آنها پرداخته شد؛ بعید به نظر می رسد ساخت چنین کریدوری دستکم طی سال های نزدیک محقق شود. لذا، قطعه خط حیرتان – ترمذ تنها بخش این کریدور ریلی خواهد بود که امکان عملیاتی شدن دارد. از سوی دیگر، راه آهن خواف – هرات نیز قرار است در ادامه مسیر خود به شهرهای مزارشریف و نهایتا حیرتان متصل شود. اگرچه بخش مهمی از این مسیر در جریان جنگ داخلی میان نیروهای طالبان و دولت اشرف غنی از بین رفت؛ اما در صورت بازسازی مجدد این خط، هر دو کشور ازبکستان و افغانستان قادر خواهند بود با استفاده از مسیر ریلی ایران به آب های گرم جنوب دسترسی داشته باشند.

ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که میزان درگیری میان طالبان و اسلام آباد بر سر مسائل متعدد، از امنیت مرزی گرفته تا موضوع مهاجرین غیرقانونی افغان حاضر در خاک پاکستان تا حد زیادی بالا گرفته که همین موضوع نیز زمینه هر گونه همکاری میان دو طرف در زمینه توسعه زیرساخت های ارتباطی را تضعیف خواهد کرد. لذا، در حال حاضر، اتمام فرآیند ساخت مسیر ریلی چابهار – زاهدان و بازسازی مجدد پروژه ریلی خواف – هرات می بایست در اولویت های پروژه های زیرساختی فرامرزی راه آهن ایران قرار گیرد.

بدیهی است با توجه به وضعیت مشروح، در صورت اقدام سریع و به موقع ایران برای بازسازی خط ریلی خواف – هرات و با توجه به اختلافات موجود میان طالبان و اسلام آباد، امکان تغییر مسیر کریدور ترانس افغان به سمت شبکه ریلی ایران وجود دارد.