۱۴۰۴، سال پروژه ریلی که از نان شب واجب‌ تر است

سفر لاوروف به تهران گام مهم در تسریع روند احداث قطعهٔ راه آهن رشت- آستارا حلقهٔ مفقودهٔ مسیر ریلی کریدور شمال-جنوب بود که می تواند به افزایش مبادلات تجاری ایران و روسیه و تقویت موقعیت ایران به عنوان هاب ترانزیتی کمک کند.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه که روز گذشته برای سفری یک روزه و رایزنی با مقامات کشورمان وارد تهران شده بود پس از دیدار با سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ضمن ابراز خوشحالی از شروع اقدامات مربوط به شروع ساخت راه آهن رشت-آستارا مژده تصمیم روسیه برای اعطای وام دولتی به ایران به منظور کمک به پیشرفت این پروژه را داد.این اعلام، نشان دهنده یک گام مهم در تسریع پروژه و تسهیل تأمین منابع مالی برای تکمیل این طرح است. با این حال، بر اساس اطلاعات موجود، میزان دقیق این وام به طور رسمی اعلام نشده است.

هزینه تقریبی پروژه و میزان وام روسیه

تکمیل خط ریلی رشت-آستارا نیازمند سرمایه گذاری عظیم حدودا یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو است. طبق گزارش های قبلی توافق شده که روسیه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو به ایران وام دهد و سود این وام به سه درصد تقلیل یافته است.

تأمین این منابع مالی از سوی روسیه می تواند بخشی از بار مالی این پروژه را بردارد و ایران را قادر سازد تا پروژه را بدون تأخیر بیشتر به مرحله بهره برداری برساند. این وام به طور خاص می تواند برای خرید تجهیزات، ساخت زیرساخت های ریلی و احداث ایستگاه های لازم مورد استفاده قرار گیرد به خصوص که برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است.

تأمین این وام همچنین نشان دهنده عزم روسیه برای تقویت روابط اقتصادی و تجاری با ایران است. به ویژه که این پروژه بخشی از کریدور ترانزیتی شمال-جنوب است که می تواند بر افزایش مبادلات تجاری ایران و روسیه تأثیر مثبتی داشته باشد. این همکاری مالی همچنین به استحکام روابط دو کشور در زمینه های زیرساختی و اقتصادی خواهد انجامید.

اما به دنبال انعقاد توافقنامه همکاری های جامع بین ایران و روسیه توسط روسای جمهور دو کشور در ۲۸ دی ماه ۱۴۰۳ تصمیم جدی دو کشور برای ایجاد حلقه مفقوده در کریدور حمل ونقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) اعلام شد.راه آهن رشت-آستارا اهمیت ویژه ای برای توسعه تجارت، ترانزیت کالا و افزایش ارزآوری برای کشور در سایه تحریم های یکجانبه آمریکا دارد.

این خط ریلی به طول حدود ۱۶۰ کیلومتر قرار است بین دو شهر رشت (در شمال ایران) و آستارا (در شمال غربی ایران) ساخته شود، به عنوان یک محور مهم برای اتصال ایران به کشورهای آسیای میانه، روسیه، و کشورهای حوزه خلیج فارس شناخته می شود.

از حدود هفت هزار کیلومتر از کریدور شمال-جنوب ۲۵۰۰ کیلومتر خطوط ریلی از طریق روسیه می گذرد و سپس به سه شاخه تقسیم می شود: دریایی بین بندرهای روسیه و ایران در دریای خزر، جاده ها و راه آهن شرقی از طریق ترکمنستان و جاده های غربی از طریق آذربایجان. در مسیر غربی پس از تکمیل خط راه آهن رشت-آستارا قرار است یک مسیر ریلی نیز از روسیه به ایران از طریق آذربایجان برقرار شود و پس از عبور از ایران ادامه این مسیر بندر چابهار را به بمبئی متصل می کند.

با تکمیل این پروژه، ایران نقش اساسی در بهبود روابط تجاری با کشورهای همسایه و حتی دورتر ایفا خواهد کرد. آستارا در ایران و آستارا در آذربایجان هر دو بندرهایی استراتژیک برای انتقال کالا هستند، و این راه آهن می تواند به سرعت حمل و نقل کالا از این مناطق به کشورهای مقصد را تسهیل کند.در حال حاضر، ایران با وجود موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارد، از یک مشکل اساسی در زمینه ترانزیت کالا و حمل ونقل برخوردار است. کمبود زیرساخت های ریلی یکی از چالش های بزرگ است که باعث می شود بسیاری از کالاها از طریق جاده ها و روش های حمل ونقل غیرمستقیم منتقل شوند.

این امر نه تنها هزینه ها و زمان ترانزیت را افزایش می دهد، بلکه بر کارایی و ظرفیت کریدور شمال-جنوب نیز تاثیر منفی می گذارد.امروزه بیشتر انتقالات کالا بین ایران و کشورهای اروپایی، آسیای میانه و روسیه از طریق حمل ونقل جاده ای یا دریایی صورت می گیرد که در مقایسه با حمل ونقل ریلی به شدت کندتر و پرهزینه تر است.

به عنوان مثال، زمان حمل بار از فنلاند به هند از طریق مسیر دریایی حدود ۳۳ روز است، در حالی که با وجود یک خط ریلی پیوسته، این مدت می تواند به ۲۰ روز کاهش یابد. ترانزیت کالاهای روسی و آسیای میانه از طریق ایران هم به همین صورت انجام می شود و هزینه های بالای حمل و نقل، یکی از موانع اصلی گسترش روابط تجاری است.

کریدور شمال-جنوب بارها به عنوان مسیر رقیب کانال سوئز معرفی و ارزیابی شده است که رسیدن بار از این راه از شمال روسیه تا هند بین ۲۰ تا ۲۵ روز می طلبد و این در حالی ست که برای حمل آن از طریق کانال سوئز حدود ۴۰ روز زمان نیاز است.

دلایل اهمیت رسیدن رشت به آستارا از ارزآوری تا تقویت ایران به عنوان قطب ترانزیتی

بنابراین از جمله دلایل اهمیت این طرح که به تعبیری می توان گفت از نان شب برای ایرانی ها واجب تر است، افزایش ارزآوری و کاهش وابستگی به منابع ارزی دیگر است. این پروژه به ایران این امکان را می دهد که به یک مسیر ترانزیتی جهانی تبدیل شود. از آنجایی که کشورهای مختلف به دنبال مسیرهای سریع تر و کم هزینه تر برای جابه جایی کالا هستند، ساخت این راه آهن می تواند موجب افزایش ارزآوری از طریق ترانزیت کالا شود.

پیش بینی می شود که پس از راه اندازی این خط ریلی، ایران قادر باشد تا سالیانه ۲۰ میلیارد دلار از طریق جابه جایی کالا و مسافر درآمدزایی کند. به گفته منجمی ظرفیت حمل بار راه آهن رشت – آستارا ۱۵ میلیون تن است که در صورت رسیدن به این میزان از ظرفیت جابه جایی بار شاهد ارزآوری حدود ۲۰ میلیارد دلار خواهیم بود. ظرفیت حمل بار این راه آهن در سال نخست بهره برداری ۱۰ میلیون تن برآورد شده که به میزان ۹.۶ میلیون تن تقاضای حمل بار دارد. همچنین راه آهن رشت – آستارا ظرفیت جابه جایی حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بیستم بهره برداری خواهد داشت. برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است.

با ۲۰ میلیارد دلار درآمد ارزی از کریدور شمال-جنوب چه می توان کرد؟

اما با ۲۰ میلیارد دلار؛ برای نمونه می توان ۸۳ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ سری ۴۰۰ و یا ایرباس ای ۳۳۰ خرید و به طورکلی ناوگان حمل ونقل هوایی کشور را دگرگون کرد و این صنعت را در رده شرکت های هواپیمایی درجه یک در منطقه و حتی جهان مطرح کرد. در بخش حمل ونقل ریلی در حال حاضر در کشور ۱۱ هزار کیلومتر راه آهن ساخته شده و مطابق با پیش بینی های صورت گرفته برای تحقق اهداف مطرح در سند چشم انداز ۲۰ ساله یعنی تا سال ۱۴۰۴ باید ۱۴ هزار کیلومتر راه آهن جدید ساخته شود که نیاز به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در این بخش وجود دارد. در صورت دسترسی به اهداف این طرح پیش بینی شده بیش از ۳ میلیارد لیتر صرفه جویی سوخت در حوزه بار و ۱ میلیارد لیتر در حوزه مسافربری در کشور خواهد شد، علاوه بر صرفه جویی در حوزه سوخت و انرژی با توجه به این که ترانزیت هر تن کالا برای کشور ۲۸۵ دلار درآمد مستقیم و غیرمستقیم دارد.

کمک به کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا

همچنین تکمیل راه آهن رشت-آستارا موجب کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا از کشورهای مختلف به ایران و بالعکس می شود. به عنوان مثال، حمل ونقل کالا از فنلاند به هند از طریق مسیر دریایی-ریلی به ۲۰ روز کاهش خواهد یافت که این خود مزیت بزرگی برای کشورهایی است که به دنبال راه های اقتصادی و سریع برای جابه جایی کالا هستند.ایران با تکمیل این پروژه می تواند به هاب ترانزیتی و انرژی منطقه ای تبدیل شود.

این پروژه به ویژه در صادرات فولاد، نفت، گاز و سایر کالاهای انرژی برای کشورهای همسایه و فراتر از آن اهمیت ویژه ای دارد. به علاوه، با اتصال ایران به کریدور شمال-جنوب، این کشور می تواند به قطب انرژی در منطقه تبدیل شود.احداث راه آهن رشت-آستارا همچنین موجب کاهش وابستگی به مسیرهای جاده ای و افزایش ایمنی حمل ونقل خواهد شد به ویژه با توجه به مشکلاتی که در حمل و نقل جاده ای وجود دارد، از جمله حوادث و آسیب دیدگی ها، راه آهن به مراتب ایمن تر و سریع تر خواهد بود. این مسأله به ویژه در شرایطی که ایران به دلیل تحریم ها نیاز به تقویت زیرساخت ها دارد، حائز اهمیت است.

روسیه برای رشد مبادلات تجاری با ایران بر احداث سریع این خط ریلی تاکید دارد

روسیه به عنوان یکی از شرکای اصلی در کریدور شمال و جنوب و از بزرگ ترین کشورهای دنیا می تواند ز ظرفیت های تولیدی ایران به خصوص در حوزه هایی مانند خشکبار، فرش، صیفی جات، خرما، زعفران و… بیشتر بهره مند شود.

روسیه کشوری است با بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار حجم مبادلات تجاری و ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری درحالی که حجم مبادلات ایران با این کشور تنها حدود ۸.۵ میلیارد دلار است و می تواند به زودی به ۲۰ میلیارد دلار یا بیشتر برسد و از همین رو تکمیل راه آهن رشت-آستارا هی متواند نقش مهمی در توسعه مبادلات تجاری بین ایران و روسیه و افزایش واردات و صادارت بین دو کشور نیز ایفا کند.