فرآورده‌های نفتی در مسیر استانداردسازی
تین‌نیوز| با آغاز دهه 90 ميلادي، با توجه به وضع قوانين جديد و سختگيرانه براي حفظ محيط زيست و سلامت موجودات زنده، كشورهاي مختلف جهان به تدريج مجبور به بازنگري و ارتقای قوانين مربوط به مشخصات فرآورده‌هاي نفتي ازجمله بنزين و نفت گاز شدند.
اين روند براي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا با استانداردهاي يورو2، 3، 4، 5 و... بيان شده است كه عمده تفاوت آنها در كاهش ميزان گوگرد و كاهش انتشار آلاينده‌هاي ناشي از بهبود كيفيت فرآورده‌ها است.
ایران نيز از اين قاعده مستثني نبوده و حركت به سوي ارتقای كيفيت فرآورده‌هاي نفتي همگام با استانداردهاي جهاني و رعايت الزامات زيست محيطي، هميشه مدنظر مسوولان وزارت نفت بوده است كه اين خود نياز به سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم به منظور احداث و بهره‌برداري از طرح‌هاي جديد توسعه‌اي در صنايع پالايشي كشور داشت.
هم اكنون با بهره‌برداري از بسياري از اين طرح‌هاي توسعه‌اي، كيفيت بنزين و نفت‌گاز توليدي پالايشگاه‌ها ارتقای چشمگيري داشته است. از آن جمله واحد ايزومريزاسيون پالايشگاه اراك كه تحت ليسانس پژوهشگاه صنعت نفت احداث و مورد بهره‌برداري قرار گرفته است را مي‌توان نام برد.در ضمن با تفاهم‌نامه‌هاي امضا شده بين وزارت نفت و وزارت علوم، در جهت بومي سازي فناوري‌هاي پالايشي گام‌هاي بزرگ و اساسي برداشته شده كه نتايج آن توليد و ارتقای فرآورده‌هاي نفتي با فناوري‌هاي بومي در آينده‌اي نزديك خواهد بود.
بنزين در مسير استانداردسازي
در سال‌هاي قبل از دهه هفتاد شمسي، ماده افزودني تترا اتيل سرب به‌عنوان مهم‌ترين ماده اكتان افزا به بنزين افزوده می‌شد. كه به‌دنبال تاثيرات نامطلوب سرب بر سلامت انسان و محيط زيست با ماده اكتان‌افزاي MTBE جايگزين شد.
از آنجا كه اين ماده جديد نيز داراي اثرات منفي روي محيط زيست است بنابراین يكي از اهداف مهم و بزرگ وزارت نفت، معطوف به حذف MTBE از بنزين مصرفي كشور شد كه در اين راستا تلاش‌هاي گسترده‌اي صورت گرفته است. در حال حاضر روزانه در حدود 27 ميليون ليتر بنزين در سطح كلانشهرها براساس استاندارد جديد (كه همپوشاني قابل قبولي با استاندارد يورو 4 دارد) عرضه مي‌شود.
براساس شاخص‌هاي اين استاندارد، گوگرد به ميزان قابل ملاحظه‌اي كاهش پيدا كرده است. گوگرد به‌طور طبيعي در نفت خام وجود دارد و در صورتي كه در فرآيندهاي پالايشي حذف نشود، سوخت موتور از كيفيت مطلوبي برخوردار نخواهد بود كه اين اقدام موجب كاهش راندمان عملكرد كاتاليست اگزوز خودرو شده و در نتيجه تاثير قابل ملاحظه‌اي بر ميزان آلاينده‌هاي گازهاي خروجي خودرو خواهد داشت.
در استاندارد جديد ميزان تركيباتي همچون بنزن، الفين و آروماتيك داراي محدوديت هستند در حالي كه ميزان آنها در استاندارد قبلي چندان مورد توجه نبوده است. بنزن بطور طبيعي در نفت‌خام و در محصولات حاصل از بعضي از فرآيندهاي پالايشي وجود دارد.
اگرچه بنزن موجب اكتان‌افزايي در بنزين مي‌شود با اين وجود متوليان سلامت جامعه، آن را براي سلامت محيط زيست مضر تشخيص داده‌اند. يكي از روش‌هاي كاهش آلودگي، كنترل ميزان بنزن در بنزين موتور بوده كه از موثرترين روش‌هاي كاهش آلودگي و حفظ سلامت و ايمني افراد است. الفين‌ها تركيبات غيراشباع بوده و به‌رغم اينكه سبب افزايش عدد اكتان بنزين می‌شوند، ميزان آنها در بنزين بايد كنترل شود.
گزارش‌هایی مبني بر رسوب آنها در موتور خودرو و كاهش راندمان آن ارائه شده و بنابراين كنترل ميزان الفين‌ها نقش موثري در افزايش عملكرد و كاهش آلايندگي خودروها دارند.
آروماتيك‌ها، مولكول‌هايي هستند كه حداقل داراي يك حلقه بنزني هستند و مي‌توانند سبب افزايش رسوب در موتور و افزايش ميزان انتشار CO2 در گازهاي خروجي خودرو شوند. آروماتيك‌هاي سنگين با جرم مولكولي بالا به‌ويژه در محفظه احتراق قابليت رسوب و كاهش راندمان موتور را دارا هستند.
اين رسوب‌هاي تشكيل شده در نهايت مي‌توانند باعث افزايش ميزان «هيدروكربن‌هاي نسوخته» و NOx و توليد ذرات معلق با اندازه كمتر از 5 ميكرون و انتشار آنها از طريق اگزوز خودروها به محيط شوند. بنابراین جهت جلوگيري از مشكلات مذكور، سطح ميزان آروماتيك و نقطه جوش نهايي بنزين به‌شدت كنترل مي‌شود. به‌طور كلي مي‌توان گفت كه بنزين جديد بر اساس استانداردهايي توليد مي‌شود كه تاثيرات نامطلوب كمتري بر محيط زيست دارد.
گازوئیل در مسير استاندارد سازي
حدود نيمي از سوخت مصرفي كشور به خودرو‌هاي ديزلي اختصاص دارد. با تلاش متخصصان صنعت نفت، عملا گازوئیل (یا همان نفت گاز) نيز با استانداردهايي مشابه آنچه درباره بنزين مورد توجه قرار گرفته، به بازار عرضه مي‌شود. هم‌اكنون روزانه حدود 25 ميليون ليتر نفت‌گاز با استاندارد يورو 4 در سطح كلانشهرها توزيع می‌شود.
مشابه آنچه درخصوص بنزين ذكر شد، در نفت‌گاز نيز تركيبات آلاينده‌اي همچون گوگرد وجود دارد. تركيبات گوگردي در نفت‌گاز مي‌توانند انتشار ذرات معلق را از طريق تشكيل سولفات در خروجي اگزوز تشديد کنند. از جمله مضرات گوگرد در سوخت، مي‌توان به تاثير آن در خوردگي قطعات موتور و كاهش راندمان سيستم‌هاي تصفيه گازهاي خروجي خودرو اشاره كرد.
بر اساس استاندارد جديد كه مطابقت جامعي با استاندارد يورو 4 دارد، ميزان مجاز گوگرد به كمتر از 50 قسمت در ميليون رسيده است.در حال حاضر به همت متخصصان صنعت نفت در بخش پایین دستی و پالایشی، بيش از 25 درصد نفت‌گاز توليدي كشور از كيفيت بالايي برخوردار بوده كه اين اقدام موجب كاهش چشمگير تاثيرات نامطلوب زيست محيطي آن نسبت به گذشته شده است.
مدیر پژوهش و فن‌آوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی*
