کارشکنی ترانزیتی ترکمنستان

تین‌نیوز| بسیاری از ما رفتار دولت ترکمنستان در زمستان سرد ۱۳۸۶ را به یاد می‌آوریم. آن زمان کشور همسایه ما بدون توجه به نیاز مبرم ساکنان استان‌های شمالی ایران به گاز، به بهانه گران کردن این سوخت اساسی، اقدام به قطع آن کرد. هر چند ابعاد اقدام تازه‌ای که ترکمنستان حدود ۱۰ سال بعد از ماجرای قطع گاز علیه ایران انجام داده است به اندازه ماجرای سال ۱۳۸۶ نیست، اما افزایش ۱۳۰۰ دلاری تعرفه تردد کامیون در مرز ترکمنستان مسئولان ایرانی را به موضع‌گیری در این زمینه وا داشته است. روز گذشته مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با اشاره به اعتراض شدید ایران به اقدام ترکمنستان گفت:‌ «پس از هماهنگی لازم، تعرفه عبور کامیون‌های ترکمستان از خاک ایران افزایش می‌یابد.»

اگر چه کشورهای حاشیه دریای خزر از منابع انرژی موجود در بزرگ‌ترین دریاچه جهان بهره‌مند شده‌اند، اما در عين حال این منابع اسباب عمق یافتن منازعات ميان اين كشورها را هم فراهم آورده است و در این بین بعد از فروپاشی شوروی، دریای خزر در تعیین چگونگی روابط آذربایجان و ترکمنستان بیشترین نقش را ایفا کرده است. به ویژه در سال‌های گذشته روابط این دو کشور تحت تاثیر منابع موجود در خزر شکل گرفته و بهره‌برداری هر یک از کشورها از نفت و گاز موجود در این دریا، موجبات دلخوری کشور دیگر را فراهم ساخته است و به همین سبب ترکمنستان و آذربایجان همواره در منازعه با یکدیگر قرار داشته‌اند. البته حضور قدرتمند ایران و روسیه هم در این منطقه همواره نگرانی‌هایی را برای دو کشور دیگر به وجود آورده و به ویژه ترکمنستان گهگاه کارشکنی‌هایی را در روابط با این کشورها اعمال کرده است. به عنوان مثال حدود ۱۰ سال پیش که یکی از سردترین زمستان‌ها دهه‌های اخیر ایران رقم خورد، این کشور از صادرات گاز به مناطق شمالی ایران امتناع ورزید. این بار هم به نظر می‌رسد نشست سه جانبه باکو که با حضور ایران، روسیه و آذربایجان برگزار شد، چندان به مذاق ترکمن‌ها خوش نیامده و این کشور در اقدامی ناگهانی تعرفه تردد کامیون‌های ایرانی از این کشور را ۱۳۰۰ دلار افزایش داد که این مساله باعث ایجاد صف‌های طولانی کامیون‌ها در پشت مرزهای این کشور شده است.

ناراحتی ترکمن‌ها از اجلاس باکو
در حالی که فقط چند روز از اتمام اجلاس سه جانبه باکو می‌گذرد، دولت ترکمنستان  به یکباره تعرفه تردد کامیون‌های ایرانی از این کشور را ۵/۳ برابر افزایش داد. به این ترتیب هر کامیون ایرانی که بخواهد از این کشور عبور کند باید ۱۸۰۰ دلار عوارض پرداخت کند. به گفته منابع آگاه مسئولان ترکمنستان فقط از کامیون‌های ایرانی این مبلغ تعرفه را دریافت می‌کنند و کامیون‌های سایر کشورها همان تعرفه قبلی یعنی ۵۰۰ دلار را می‌پردازند و تا امروز هم در رابطه با این اقدام خود هیچ دلیل قانع کننده‌ای ارائه نکرده‌اند.

البته مقامات ایرانی در مقابل این کارشکنی‌ها سکوت را جایز ندانستند و در اولین واکنش‌ها مدیر کل تعرفه و ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌‌ای در این باره اظهار کرد:‌ این اقدام دولت ترکمنستان بدون اطلاع و هماهنگی ایران انجام شده و اعتراض شدید طرف ایرانی را به دنبال داشته است. به گزارش تسنیم، محمد جواد عطرچیان با بیان اینکه نمی‌دانیم دلیل این کار دولت ترکمنستان چیست، تصریح کرد: آنچه مسلم است ترکمنستان بدون اطلاع و هماهنگی با ایران تعرفه تردد کامیون‌های ایرانی را ۱۳۰۰ دلار افزایش داده است. او با تاکید بر اینکه اینگونه سردرگمی در تصمیم‌گیری‌ها در حسن روابط ایران با این کشور تاثیرگذار خواهد بود، افزود: چاره‌ای نداریم جز اینکه اقدام متقابل را با کشور ترکمنستان در دستور کار قرار دهیم. بر این اساس پس از هماهنگی‌های لازم دیگر اجازه تردد کامیون‌های ترکمنستان به سمت ترکیه را نمی‌دهیم، ضمن آنکه تعرفه عبور این کامیون‌ها از جاده‌های کشور را نیز افزایش می‌دهیم.

او با بیان اینکه این‌گونه اقدامات بدون دلیل مسبوق به سابقه است، گفت: ترکمنستان همچنین مرز باجگیران را روی کامیون‌های ایرانی بسته است که ما هم عینا همین اقدام را انجام داده و یک ذره از منافع ایران کوتاه نمی‌آییم. حال همین اقدام بی پایه و اساس ترکمنستان و اظهار نظرهای مختلف این شائبه را تقویت می‌کند که به علت مذاکرات ایران، آذربایجان و روسیه، ترکمنستان احساس نگرانی کرده و بدین طریق مخالفت‌ خود را نسبت به ایران نشان داده است، چرا که ترکمنستان به ویژه با کشور آذربایجان اختلافات شدیدی دارد و منافع خود را در این برهه زمانی در خطر می‌بیند.

لزوم حل بحران با مذاکرات دیپلماتیک
روابط ایران و ترکمنستان صرفا به مسائل ترانزیت و حمل و نقل محدود نمی‌شود. همکاری میان ایران و ترکمنستان در حوزه انرژی، دارای ریشه‌های تاریخی بوده و روز‌به‌روز هم این همکاری‌ها افزایش یافته است، به طوری که در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ترکمنستان نخستین خط لوله گاز خود را به سمت ایران ساخت و بعد از آن همکاری گازی دو کشور شروع شد. همچنان ترکمنستان سال‌هاست که در پی صدور گاز خود به ترکیه و اروپا است و ایران یکی از بهترین مسیرها برای ترانزیت گاز این کشور محسوب می‌شود.

رئیس‌جمهوری ایران هم چندی پیش در سفر خود به ترکمنستان برای ترانزیت نفت، گاز و برق ترکمنستان از طریق خاک ایران به دیگر کشورها چراغ سبز نشان داده بود و رفته رفته کامیون‌های بیشتری از خاک ایران روانه ترکیه و دیگر کشورهای اروپایی می‌شدند. اما با روالی که اکنون ترکمنستان در پیش گرفته است، به قطع باید مسیر دیگری برای ترانزیت برق، گاز، نفت و ... خود در نظر بگیرد و به حتم از اقدامات کارشکنانه خود نتیجه مطلوبی به دست نمی‌آورد. البته در زمینه کارشکنی‌های ترانزیتی کشورهای منطقه، ایران تجارب مختلفی دارد و پیش از این نیز ترکیه به دلیل بروز مشکل در بحث سوختگیری کامیون‌های عبوری این کشور از خاک ایران، اقدام به افزایش تعرفه عبور کامیون‌های ایرانی از این کشور کرده بود که واکنش طرف ایرانی را به دنبال داشت و ترکیه در مجموع دچار زیان‌های اقتصادی و سیاسی جبران ناپذیری شد.

مسئولان ترکمنستانی هم باید آگاه باشند ایران علاوه بر اینکه مسیر اصلی ترانزیتی این کشور به حساب می‌آید، یکی از صادرکنندگان گازی است که در برخی کشورها رقیب اصلی ترکمنستان به شمار می‌رود. حال کشور ما می‌تواند با عقد قراردادهایی با کشورهایی نظیر هندوستان، پاکستان و ... انحصار گازی این کشورها را به دست آورد و عرصه را برای ترکمن‌ها تنگ کند. البته شاید این اقدام ترکمنستان در زمینه حذف ایران از بازارهای ترانزیتی منطقه باشد، اما آنها باید توجه داشته باشند که در این مسیری که پا گذاشته‌اند ممکن است قدرت ترانزیتی خود را از دست دهند. در رابطه با افزایش تعرفه عبور کامیون‌های ایرانی به ترکمنستان، رئیس کمیسیون صنعت اتاق تهران در گفت و گو با «آرمان» می‌گوید: ۵/۳ برابر شدن تعرفه ورود کامیون‌های ایرانی به ترکمنستان مشکلی است که دولت‌های دو کشور باید هر چه زودتر آن را برطرف کنند.

به قطع دولت ترکمنستان در راستای افزایش درآمدهای خود اقدام به چنین کاری کرده است، اما اینکه چرا فقط نرخ تعرفه‌ کامیون‌های ایرانی افزایش یافته است شائبه برانگیز است و ترکمن‌ها باید پاسخگوی آن باشند. مهدی پورقاضی اینگونه ادامه می‌دهد: نشست سه جانبه‌ای که به تازگی بین ایران، آذربایجان و روسیه برگزار شد، نمی‌تواند چندان در اجرای این برنامه تاثیرگذار باشد، بلکه به نظر می‌رسد عوامل اقتصادی تاثیر بیشتری در چنین تصمیماتی دارند. اما بهتر است دولت‌ها با اطلاع قبلی اقدام به افزایش تعرفه کنند که شاهد ترافیک کامیون پشت مرزهای یک کشور نشویم. به گفته او مقامات ایران در پاسخ به این اقدام بهتر است به تنش‌ها دامن نزنند و با گفت و گو و مذاکرات دیپلماتیک به ماجرا خاتمه دهند.