الزمات ارز تک‌نرخی
حجت میرزایی*: اگر قرار بر تعدیلی در نرخ ارز باشد این تعدیل باید متناسب با تورم موجود انجام شود. ذی نفعان متعددی در حوزه ارز وجود دارند که برقراری یک نقطه تعادل بر اساس ترجیحات آنها کار دشواری است. در این مورد، ذی نفعان عبارت از صادرکنندگان، گروهی از واردکنندگان، بنگاههای تولیدی متکی به واردات مواد واسطه ای و سرمایها ی هستند و تولیدکنندگانی است که دارای رقبای وارداتی بسیار جدی هستند.
یک گروه نیز دولت و گروه دیگر مصرف کنندگان نهایی هستند که باید تعادلی میان نفع و خواسته همه آنها برقرار کرد. فشارهایی از طرف همه این گروهها برای تعیین نرخ ارز روی دولت وجود دارد در این میان، البته مصرف کنندگان نهایی، اگرچه فراوان هستند اما به دلیل پراکنده بودن قدرت کافی برای ارائه منویات و منافع خود ندارند و نمی توانند آن را منعکس کنند. اما به نظر من سایر گروه های ذینفع، دارای قدرت تشکل یابی هستند و می توانند فشار زیادی به دولت وارد کنند.
من فکر می کنم همیشه یک اقتصاد سیاسی در کشور ما وجود دارد که برای تعیین نرخ ارز تعیین کننده است. نکته دیگری نیز در این خصوص وجود دارد به این معنا که اگرچه تک نرخی کردن ارز، اقدامی مطلوب است اما در شرایطی که دولت فاقد پشتوانه های ارزی مناسب باشد حرکت به سمت تک نرخی کردن ارز، خطرناک است و ممکن است دولت نتواند در عمل، ارز را در محدوده مناسبی مدیریت کند.
مدیریت منابع ارزی در شرایطی که تقاضا باالا باشد و عرضه، متناسب با آن نباشد ممکن است موجب رها شدن نرخ ارز و به اصطلاح موجب ایجاد سیکل معیوب افزایش مداوم نرخ ارز به صورت واگرا شود و شرایطی ایجاد کند که دولت نتواند عمال نرخ ارز را در محدوده مناسبی مدیریت و تثبیت کند. به نظر من این مسئله اصلی و نگرانی دولت برای تک نرخی کردن ارز است. توجه به موارد فوق ما را به این سمت هدایت می کند که حرکت دولت برای تک نرخی کردن ارز در شرایط فعلی بعید است.
اگرچه در نهایت این کار مطلوب است و از رانتی که در بازار ارز وجود دارد و حاصل دوگانگی نرخ ارز است، جلوگیری می کند اما به نظر می رسد که دولت نگرانی هایی در این خصوص دارد. به این معنا که ممکن است با تعدیل نرخ ارز و حرکت به سمت تک نرخی کردن ارز هم هدف کاهش تورم یا کنترل قیمتها را از دست بدهد و هم نتواند نرخ ارز را در بازار در محدوده مناسبی کنترل کند که ممکن است این موضوع، تبعات بدتری در تراز تجاری ما داشته باشد و دولت از طرف گروههای ذی نفعی که به آنها اشاره شد با فشارهای جدیت تری به خصوص از طرف مصرف کنندگان و همینطور بنگاههای تولیدی مواجه شود در حالی که دولت در شرایط فعلی با توجه به رکود اقتصادی دو اولویت اصلی دارد که عبارت از کنترل تورم و همچنین حمایت از بنگاههای متکی به واردات نهاده ها است تا شرایط رکودی از وضعیت فعلی حادتر نشود.
آنچه در رفتار دولت به نظر من بسیار مهم بوده است، کاهش یا از بین رفتن نوسانات نرخ ارز و ایجاد یک نوع ثبات در نرخ ارز است، برای اینکه در بازار ارز همواره مهمتر از نرخ، نوعی ثبات و وجود یک افق مشخص یا محدود شدن نوسانات در بازار ارز است که امکان برنامه ریزی جدی و بلندمدت تر را برای صاحبان کسب و کار چه واردکنندگان، چه صادرکنندگان و چه تولیدکنندگان فراهم می کند که به نظر می رسد دولت در این کار موفق بوده است.
در طول دو سال و نیم گذشته چند اتفاق افتاده است که هرکدام می توانست به بی ثباتی های بزرگ در بازار ارز منجر شود که سقوط قیمت نفت و کاهش شدید درآمدهای نفتی و برجام از جمله مهمترین آنهاست، اما دولت به خوبی توانست که این ثبات را در بازار ارز فراهم کند.
به نظر می رسد با افزایش درآمد صدرات نفت و گاز، دولت می تواند با اتکا به منابع ارز کم کم به سمت تک نرخی کردن ارز حرکت کند اما یک نگرانی وجود دارد و آن این است که دولت با توجه به کسری بودجه که در سال96 با آن مواجه است از سر انفعال و ناچاری برای تامین کسری بودجه خود به سمت افزایش نرخ ارز، تحت لوای یکسان سازی نرخ ارز حرکت کند که بسیار خطرناک است و به نوعی رهاسازی نرخ ارز به صورت انفعالی و نه بر اساس یک تصمیم اندیشیده شده و مدیریت شده است؛ در چنین وضعیتی، ممکن است کنترل ارز از دست دولت خارج شود و دولت به دلیل منافع خود برای تامین کوتاه مدت کسری بودجه خود به افزایش نرخ ارز رضایت دهد که آثار و تبعات تورمی زیادی برای دولت به همراه خواهد داشت.
با این اوصاف، تا زمان اطمینان یافتن جدی از وجود ذخایر و امکان مدیریت بازار ارز، دولت باید به دوگانگی نرخ ارز رضایت دهد. ضمن اینکه برخی از مصرف کنندگان ارز مبادله ای معتقدند با هزینه های غیرآشکاری که اخذ ارز مبادله ای دارد فاصله چندانی بین ارز مبادله ای و آزاد وجود ندارد.
بنابراین دولت باید به صورت تدریجی و آرام شکاف بین این دو ارز را کاهش دهد که هم بتواند به سمت ارز تک نرخی حرکت و هم از ایجاد شوک در بازار عرضه جلوگیری کند. اما این موضوع را که شیب آرام تعدیل نرخ ارز چقدر باید باشد بانک مرکزی باید تشخیص دهید. البته به نظر من دولت با اتکا به ذخایر ارزی بهتری که در دوره جدید دارد، سعی خواهد کرد تا به صورت آرام و با شیب آرام به سمت تک نرخی کردن ارز حرکت کند. اگر این اتفاق در در شش ماهه دوم امسال بیفتد، دولت می تواند هدف کنترل و تثبیت قیمتها را نیز محقق کند.
* کارشناس اقتصادی و معاون شهردار تهران
