از دیروز تا امروز دو طرح جامع شهری تهران قدیم
یک کارشناس قدیمی میراث فرهنگی گفت: تهران پر از نشانه‌هاست، نشانه‌هایی که باید آنها را شناخت و نگهداری کرد چرا که هویت شهر به آنها وابسته است هر چند که ممکن است آنها را نبینیم و پاک شوند همانطور که بسیاری از نشانه‌ها را ندیدیم و پاک شدند.
به گزارش ایسنا،اسکندر مختاری طالقانی، معمار و کارشناس حوزه میراث فرهنگی در نشست گروه باغ و منظر و بافت‌های تاریخی فرهنگی که به مناسبت هفته میراث فرهنگی در پژوهشگاه برگزار شد، با اعلام این مطلب گفت:راه‌ها یکی از این نشانه‌ها هستند که در عین حال از خود نشانه‌هایی را نیر برجا می‌گذارند، کاروانسراها و کارخانه‌ها از نشانه‌های راه‌ها هستند و وجودشان در هر جایی نشان از راهی است .
او در ادامه سخنرانی خود با موضوع «تهران از حاشیه تا متن» افزود: نشانه‌ها یکسری اسم هستند،اسم‌هایی که دیگر وجود ندارند، مثل دورازه‌های شهر که دیگر نیستند یا نام افرادی که محله‌ها را ایجاد کرده‌اند، اما به هرحال یک نشانه‌اند .
وی با بیان این‌که با توسعه شهر یکسری روستاها جذب شهرها می‌شوند،افزود: این در حالی است که این بافت‌های روستایی مانند شهر کهن دارای ارزش و نشانه‌های بسیاری هستند، که از این نشانه‌ها می‌توان به مناطق مذهبی، باغ‌های شاهی، مراکز صنعتی و فضاهای شهری و عمومی اشاره کرد .
او همچنین بر لزوم توجه به حاشیه شهرها تاکید کرد و گفت: مسئولان باید به حاشیه‌ها توجه داشته باشند و با بررسی و احترام به آنها کمک کنند،چون حاشیه‌ها حتی بدون کمک هم رشد می‌کنند و روزی جزئی از شهر خواهند شد پس چه بهتر که از همان ابتدا با برنامه‌ریزی درست به آنها کمک کنیم تا به صورت اصولی شکل بگیرند .
نگاهی به تاریخچه شکل گیری تهران
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی در ادامه به تاریخچه شکل‌گیری منطقه شهری تهران اشاره کرد و گفت:شکل‌گیری و توسعه تهران از ابتدا یعنی 450 سال پیش تاکنون از قانون کلی تبدیل شدن حاشیه به شهر تبعیت کرده است .
او با بیان این‌که بیش از 450 سال پیش در کنار شهر کهن ری که اهالی آن سنی مذهب بودند،روستایی شیعه نشین قرار داشت که هسته اولیه تهران امروزی است،افزود: شاه طهماسب صفوی که مدام برای مقابله با ازبک‌ها باید از پایتخت خود قزوین به شمال شرق کشور می‌رفت، تصمیم گرفت در این محل شهری بسازد و دیوارهایی را دور تا دور آن کشید و چهار دروازه برای این شهر در نظر گرفت .
مختاری طالقانی با اشاره به این که محمدخان قاجار تهران را به عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد،گفت: در آن زمان افراد متمول‌تر بیشتر به مناطق شمالی و شمیران توجه می‌کردند و مردم فقیرتر در کنار دروازه‌ها سکنی گزیدند .
او رشد این شهر قاجاری را در 75 سال نخست بسیار آرام عنوان کرد و گفت: در سال 1229 با این که حدود 300 سال از تاسیس شهر تهران گذشته اما همچنان باغ‌های بسیاری در آن وجود دارد و بازارش برای جمعیت 50هزار نفری مناسب است .
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی با اشاره به این که در حدود سال‌های 1239 تا 1249، برخی مناطق بیرونی شهر به سکونتگاه تبدیل شده‌اند وسعت تهران را در آن دوران 400 هکتار عنوان کرد و افزود: این در حالی است که وسعت تهران امروزی 700کیلومتر مربع است و شهر کهن یا شهر صفوی تهران فقط نیم درصد تهران امروزی است .
مختاری با بیان این که در سال 1246 طرح‌های توسعه ای زیادی در تهران اجرا می‌شوند، گفت: حدود 85 سال بعد از این که تهران پایتخت ایران می‌شود جمعیت ساکنان این شهر به 9 هزار نفر می‌رسد این در حالی است که 9000 نفر نیز در بیرون و حاشیه این شهر زندگی می‌کنند .
این مدرس دانشگاه در ادامه توضیح داد: با روی کار امدن پهلوی، خندق اطراف شهر پر و همه دروازه‌ها تخریب و خیابان‌ها عریض‌تر شده و خیابان‌های جدیدی ساخته می‌شود تا اتومبیل‌ها در آن تردد کنند . در این دوران شهر بدون حصار است و دیگر حاشیه از متن شهر جدا نیست با این حال هنوز هم شهر از ری و شمیران فاصله دارد
.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی، دوره صنعتی شدن را با رشد کارخانه‌ها و مراکز صنعتی همراه دانست و گفت: در این دوران به مرور مقدمات کلان شهری تهران فراهم می‌شود .
مختاری طالقانی یکی از عوامل موثر در صنعتی شدن و جذب جمعیت به شهرها را ملی شدن صنعت نفت عنوان کرد و با
اشاره به قانون اصلاحات ارضی گفت: در این دوران شهر توسعه پیدا کرد و حاشیه‌های قدیمی جزیی ازتهران شدند
.
او با اشاره به تهیه نخستین طرح جامع شهری تهران گفت: انتقال مرکز شهر به اراضی عباس‌آباد و گسترش آن به سمت غرب و کمی هم شرق و شمال و جنوب، پیشنهادی بود که اجرایش باعث کم شدن فشار بر مرکز تاریخی تهران می‌شد، هرچند هرگز اجرا نشد و تراکم در مرکز تاریخی شهر مدام بیشتر شد .
او در ادامه به تصویب طرح دوم جامع شهر اشاره کرد و گفت: در تهران و کلان‌شهرها همیشه به دلیل رشد زیاد جمعیت اقدامات جلوتر از برنامه‌ها هستند .
دلایل حاشیه نشینی در اطراف تهران
مختاری طالقانی یکی از عوامل موثر در ایجاد حاشیه نشینی در اطراف تهران را حضور مذاهب مختلف دانست و گفت: وجود یک کلیسا در بازار و یکی در اطراف آن، حضور کلیمیان در محله عودلاجان در نزدیکی بازار و نیز پیروان سایر مذاهب در این شهر یکی از عوامل موثر در شکل گیری حاشیه‌نشینی در اطراف تهران بود چرا که اقلیت‌های مذهبی در ابتدا به مرکز شهر نمی‌آمدند و در حاشیه‌ها سکونت می‌کردند .
این معمار دومین عامل موثر در پیدایش حاشیه‌نشینی و مهاجرت به شهر را اقوام عنوان کرد و افزود: در بسیاری از موارد وقتی یک نفر از قومی به تهران می‌آمد به مرور سایر بستگان او هم به این شهر همان منطقه می‌آمدند .
او با اشاره به ساخت 400 دستگاه در سال 1947، آن را در گروه نخستین طرح‌های دولت در زمینه اسکان با برنامه مردم در تهران عنوان کرد و گفت: این محله بعدها در فهرست آثار ملی ثبت شد .
به گفته وی، تاکنون حدود 200 روستا جذب شهر تهران شده‌اند .
