تهران چطور «خودرو محور» شد؟

در ابتدای نوشتار حاضر، باید تکلیف خود را در مقابل شعاری که در سال های اخیر بارها و بارها شنیده ایم تعیین کنیم، شعار تبدیل تهران به شهر انسان محور و ببینیم آیا واقعا تهران در این سال ها به مقصد شهر انسان محور حرکت کرده است یا خیر؟

پاسخ حتما منفی است و نگارنده اعتقاد دارد که تهران نه تنها به سمت شهر انسان محور حرکت نکرده، بلکه مسیری معکوس را پیموده و به شهری خودرومحور تبدیل شده است. برای تبیین این واقعیت، می توان دو مولفه را مورد بررسی قرار داد که یکی، توسعه بزرگراه های شهری به عنوان مصداق حمل و نقل خودرومحور و دیگری، توسعه راه آهن شهری (مترو) به عنوان مصداق حمل و نقل انسان محور است و در این مجال مختصر، تلاش خواهد شد تا با عدد و رقم به این مصادیق پرداخته شده و این دو مولفه مورد بررسی قرار گیرد.

اول؛ توسعه شبکه بزرگراهی

طول بزرگراه های تهران از ٣٠٣ کیلومتر در سال ٨٤، امروز به ٥٤٥کیلومتر رسیده؛ یعنی ٢٤٢ کیلومتر بزرگراه جدید احداث شده است. طول شبکه بزرگراهی تهران که بر اساس طرح جامع شهر تهران، باید در سال ١٤٠٤ به ٥٥٥ کیلومتر می رسید، در سال ٩٥ یعنی یک دهه زودتر به ٥٤٥ کیلومتر رسیده و تقریبا ١٠٠ درصد و به صورت دقیق ٩٨ درصد از کل شبکه بزرگراهی پایتخت تکمیل شده است. به عبارتی، ظرف ١١ سال گذشته، در تهران ٢٤٢ کیلومتر بزرگراه به بهره برداری رسیده که به طور دقیق، سالانه به ٢٠ کیلومتر بزرگراه می رسد.

دوم؛ توسعه شبکه ریلی

طول خطوط متروی تهران از ٨٩ کیلومتر در سال ٨٤، به ١٧٠کیلومتر در سال ٩٥ رسید؛ یعنی ظرف ١١ سال، تنها ٨١ کیلومتر متروی جدید به بهره برداری رسیده است. طول شبکه ریلی تهران که مطابق دو برنامه پنج ساله شهر تهران، در سال ٩٥ باید به ٣٠٧ کیلومتر می رسید، در پایان این سال تنها به ١٧٠ کیلومتر رسیده بود؛ یعنی تنها ٥٥ درصد برنامه پیش بینی شده، مترو مورد بهره برداری قرار گرفته بود. به عبارتی، ظرف ١١ سال گذشته در تهران، تنها ٨١ کیلومتر مترو به بهره برداری رسیده که سالانه کمی بیش از ٧ کیلومتر و به طور دقیق ٧ هزار و ٣٦٣ متر می شود.

با یک حساب سرانگشتی و ضرب و تقسیم ساده، با جدیت و قاطعیت می توانیم ادعا کنیم که بدون تردید، احداث بزرگراه نسبت به ساخت مترو در تهران از اولویت برخوردار بوده و در مقابل احداث ٢٤٢ کیلومتر بزرگراه، تنها ٨١ کیلومتر مترو ساخته شده و به عبارتی، در قبال ساخت سالی ٢٠ کیلومتر بزرگراه، فقط ٧ کیلومتر مترو احداث شده و در یک کلام، سه برایر اینکه مترو ایجاد شود، بزرگراه ساخته شده است. اینکه ١٠٠ درصد شبکه بزرگراهی پایتخت، یک دهه زودتر از برنامه به اتمام می رسد اما شبکه مترو، حدود ٥٠ درصد از برنامه پیش بینی شده نیز عقب می ماند، نشان دهنده این است که شعارمان با عملمان، همخوانی چندانی ندارد.

واقعیت این است که در این سال ها تندی سرعت احداث بزرگراه ها، هرگز با کندی ساخت خطوط مترو قابل مقایسه نبوده و اگر سرعتی که طی دهه گذشته در بزرگراه سازی داشتیم را در ساخت مترو می داشتیم، حتما امروز شهروندان تهرانی در زمینه ترافیک و آلودگی هوا، شرایط بسیار بهتری را تجربه می کردند و قطعا امروز شهر تهران به جای اینکه شهری خودرومحور باشد، به شهری انسان محور تبدیل شده بود.