◄ مقایسه مزایا و معایب بیآرتی و ال‌آرتی
در تمام نقاط دنیا با نگاه به وضعیت داخل کشور سیستم مورد نیاز را تعریف می‌کنند که در کشور ما نیز باید تمامی موانع پیش رو، به‌خصوص در آینده را در نظر گرفت، از ظرفیت و توان داخلی حداکثر استفاده را نمود، از سیستم‌های موجود نهایت بهره‌برداری را کرد و سپس از طرح و ایده‌های جدید رونمایی کرد.
مهرداد عبدالهی*: جمعیت شهری در سراسر جهان رو به رشد بوده و متناسب با افزایش جمعیت شهرها، تقاضا برای سیستم‌های حمل‌ونقل سریع نیز افزایش یافته است. یک سیستم حمل‌ونقل سریع و یکپارچه، برای هر شهرداری هدف و آرمانی مهم است که مایل است شهروندان خود را از نقطه A در سریعترین زمان، ایمن‌ترین حالت، کارآمدترین و راحت‌ترین نوع حرکت به نقطه B برساند.
سیستم ریلی سبک (LRT) اغلب به عنوان برادر بزرگتر سیستم اتوبوسهای پرسرعت (BRT) شناخته می‌شود. با این وجود، مهم است که هر مورد به صورت جداگانه در نظر گرفته شده و نقاط قوت و ضعف هر دو گزینه از نظر زیر ساخت، بهره‌برداری و دیدگاه استفاده کنندگان مورد بررسی قرار گیرد.
BRT
BRT یعنی سیستم اتوبوسهای پرسرعت. این سیستم در ابتدا در کشورهای مختلف با هدف افزایش کیفیت و سرعت خدمات اتوبوس‌ها راه‌اندازی شد و روش‌هایی چون اختصاص خطوط ویژه به اتوبوس‌ها و دادن اولویت به اتوبوس و تلفیقی از آنها مورد استفاده قرار گرفت که طی سال‌ها با پیشرفت تکنولوژی، در این سیستم نیز، توسعه چشم‌گیری رخ داد و استانداردهای ویژه‌ای به آن اختصاص یافت. اما در کلان شهر تهران این جاماندگی از تکنولوژی و عدم به‌کارگیری استانداردها باعث اختلال در خدمات‌رسانی این سیستم شده است. پارامترهایی چون مسیر مجزا با امکان سبقت، افزایش کیفیت مسیر، اتوبوس‌ها و ایستگاه‌ها و از همه مهمتر تکنولوژی‌های هوشمند همچون اولویت عبور در تقاطع چراغ‌دار، مرکز کنترل، سیستم اطلاع‌رسانی، دستگاه‌های جمع‌آوری کرایه، مکان‌نمای خودرویی و اطلاع‌رسانی درون خودرویی از جمله تکنولوژی‌هایی‌ست که سیستم BRT در جهان از آن بهره‌مند است.
LRT
LRT سیستم قطار سبک شهری است. این سیستم یک سیستم حمل‌ونقل ریلی الکتریکی (برق بالاسری یا ریل سوم) است که در آن یک قطار با حداکثر پنج واگن در یک مسیر کاملا مجزا و به صورت زمینی، هوایی، زیرگذر و یا همسطح با خیابان (همراه با سایر وسایل حمل‌ونقل دیگر) در شهر حرکت می‌کند. طول ایستگاه‌های آن معمولا 100 متر و مسافران در ایستگاه‌های زیرزمینی، در ارتفاع و یا همسطح سوار و پیاده می‌شوند.
پارامترهایی که برای توجیه انتخاب سیستم‌های ریلی باید در نظر گرفت به شرح زیر است:
- مشخصات عملکردی و حرکتی (سرفاصله زمانی، سرعت عملیاتی، ظرفیت و راحتی سیستم)
- انطباق با شرایط جغرافیایی و بافت شهری(شیب طولی مجاز، حداقل شعاع قوس و فواصل ایستگاه‌ها)
- میزان هزینه کل (هزینه ساخت، بهره‌برداری و نگهداری و راه‌اندازی و خرید ناوگان)
- میزان فضای تملک شده توسط سیستم
- مصرف انرژی
- مدت اجرا
- اختلال در جریان ترافیک
- ایمنی سیستم
مزایا و معایب
به طور خلاصه باید عنوان کرد که LRT تنها تعداد محدودی از ایستگاه‌ها را پوشش می‌دهد اما به دلیل ظرفیت بالا می‌تواند مراکز اصلی و پرجمعیت شهری را تحت پوشش قرار دهد و BRT به دلیل انعطاف پزیری بالا، تعداد ایستگاه‌ها با پراکندگی بیشتر را مورد پوشش قرار می‌دهد.
مزایای BRT
- انعطاف پذیری بالا ( در مسیر ایستگاه، پایانه و خودرو)
- نیازی به امکانات ویژه ندارد.
- هزینه سرمایه‌گذاری پایین. ( مسیر، ایستگاه، ناوگان)
- هزینه عملیاتی پایین (قابلیت اجرا در قسمت‌های حومه‌ای که تقاضای پایین دارد)
- در نتیجه هزینه برای استفاده کننده پایین است (از لحاظ اجتماعی برای مناطقی که تقاضای بالا و قدرت اقتصادی پایینی دارند، بسیار مناسب است)
- با توجه به سطح تکنولوژی قابلیت استفاده از ظرفیت داخلی (در راه‌اندازی و تعمیر و نگهداری) وجو دارد.
- قابلیت خدمات رسانی 24 ساعته
- قابلیت تکمیل و بهره‌برداری به صورت مرحله‌ای.
مزایای LRT
- کیفیت خدمات بهتر، سطح آسایش بهتر ( راحتی بیشتر)
- ظرفیت بالای جابه‌جایی
- نسبت به دیگر سیستم‌های ریلی هزینه عملیاتی کمتری دارد.
- تاثیر محیطی کمتر (آلودگی هوای و سر و صدای کم به دلیل الکتریکی بودن)
- سرعت و ایمنی بالاتر
معایب BRT
- تصویر عمومی ضعیف نسبت به اتوبوس
- کیفیت خدمات پایین
- طول مسیر و تعداد ایستگاه‌های بالاست و در نتیجه زمان سفر نیز افزایش می‌یابد.
- اولویت عبور از چراغ ممکن است باعث افزایش ترافیک در تقاطع‌ها گردد.
- ظرفیت پایین نسبت به LRT
- در‌حالی‌که هزینه اولیه سیستم پایین بوده اما در برخی مطالعات صورت گرفته هزینه تعمیر و نگهداری در طول 10 سال از LRT بیشتر است.
- در برخی از مطالعات به عنوان راه‌حل موقتی تا قبل از راه‌اندازی LRT یاد شده است.
معایب LRT
- انعطاف پذیری کمتر نسبت به BRT
- هزینه اولیه بالا
- هزینه زیرساخت بالا
- هزینه تعمیر و نگهداری بالا در کشور ما ( به دلیل عدم تولید قطعات و ارداتی بودن، عدم تخصص کافی )
- افزایش هزینه برای مصرف کننده
- عدم پوشش نقاط کم تقاضا و حاشیه‌ای
به نظر می‌رسد با توجه به موارد یاد شده و مقایسه‌های صورت گرفته در کشورهای دنیا که دارایBRT و LRT هستند، LRT در نظر سنجی‌ها با اقبال عمومی بیشتر مواجه شده است. اما نکته اینجاست؛ شباهت‌های بسیاری در LRT و BRT همچون مرکز کنترل، سیستم اطلاع‌رسانی، مسیر و ایستگاه وجود دارد و می‌توان گفت تنها در ظرفیت، نوع ناوگان و نوع زیر ساخت مورد استفاده تفاوتی‌هایی وجود دارد.
نکات قابل توجه:
- باید دید با وجود این که برخی BRT را، راه‌حل موقتی قبل از راه‌اندازی LRT می‌دانند، آیا در BRT تهران، حداقل‌های، سیستم LRT اجرا شده است یا خیر؟
- باید دید با توجه به افق مبهم در مراودات خارجی کشور آیا می‌توان آینده روشن را برای طرحی که با طول حداقل بهره‌برداری پنج ساله و تخصص و امکانات کاملا خارجی، در نظر گرفت؟
- باید دید آیا از سیستم BRT در راستای رفع نیازها، حداکثر استفاده شده است، که امروز به خاطر عدم پاسخگویی به این نیازها در صدد تغییر آن هستیم؟
در نتیجه باید عنوان کرد که در تمام نقاط دنیا با نگاه به وضعیت داخل کشور سیستم مورد نیاز را تعریف می‌کنند که در کشور ما نیز باید تمامی موانع پیش رو، به‌خصوص در آینده را در نظر گرفت، از ظرفیت و توان داخلی حداکثر استفاده را نمود، از سیستم‌های موجود نهایت بهره‌برداری را کرد و سپس از طرح و ایده‌های جدید رونمایی کرد.
درحالی که ما هنوز در ابتدا راه BRT هستیم و برخی معتقدند که LRT نمونه تکمیل شده‌ای از BRT است، پس بهتر است ابتدا زیر ساخت‌هایی همچون تکنولوژی‌های هوشمند و مسیر و ناوگان با کیفیت را برای BRT مهیا نماییم که با وجود ظرفیت داخلی به راحتی قابل انجام است و سپس در صورت عدم پاسخگویی BRT ، نمونه تکمیل شده آن را اجرا کنیم.
شاید برای تحقق این مهم بهترین راه‌حل قرار دادن BRT در کنار متروی تهران باشد، تا از تمامی تجربیات موجود برای گسترش این سیستم و اصلاح ساختار این سازمان استفاده شود.
* کارشناس حمل‌ونقل
