◄ برنامه منتشر نشده افشانی برای مهار ترافیک پایتخت
پیاده‌سازی این راهبرد از طریق افزایش هزینه‌های مستقیم سفر با وسیله نقلیه شخصی با استفاده از ابزارهای اقتصادی مدیریت تقاضای سفر، ایجاد خطوط ویژه خودروهای پرسرنشین، ارائه مشوق‌های مؤثر برای توسعه خدمات الکترونیک، طرح ساعات کار شناور یا تغییر زمان شروع به کار و احیای سرویس ادارات برای کنترل حجم سفرهای اجباری کاری در ساعات اوج تردد امکان‌پذیر کرد.
سرانجام فرایند چهارمرحله‌ای انتخاب شهردار تهران به اتمام رسید و از میان دو گزینه باقیمانده، محمد علی افشانی به عنوان شهردار تهران انتخاب شد . در حالی که بسیاری پیش‌بینی می‌کردند دومین شهردار تهران رأی اکثریت را نداشته باشد یا دست‌کم بر رأی‌های سفید در زمان انتخاب شهردار تأثیر بگذارد .حتی انصراف یکی از گزینهها نیز در دقایق پایانی مطرح شد. به نظر می‌رسد رایزنی‌های دقیقه نود بر کسب رأی اکثریت تأثیرگذار بوده و توانسته است رأی افشانی را به نوزده رأی برساند. رقیب او یک رأی کسب کرد و یک عضو شورا هم رأی سفید داد.
شهردار منتخب شورا به وزارت کشور معرفی شده است تا فرایند تأیید صلاحیت از مراجع قانونی را هم طی کند؛ هرچند اعضای شورا معتقدند او از این مرحله هم گذر می‌کند . اما او چه برنامه‌هایی برای مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مشکل شهر تهران دارد. دو چالشی که هنوز مدیران شهری موفق به مهار آن نشده‌اند و هر سال سهم اصلی بودجه شهر را به خود اختصاص می‌دهد.
افشانی در برنامه‌هایی که به اعضای شورای شهر ارائه داده و یک نسخه آن نیز در اختیار هفته‌نامه «حمل‌ونقل» قرار گرفته است، هفت محور را برای حل مشکلات ترافیکی شهر تهران پیشنهاد کرده که نخستین آن توسعه حمل‌ونقل عمومی است، توسعه حمل‌ونقل پاک و غیر موتوری، ایجاد پیاده‌روها، پیاده‌راه‌ها، مسیرهای دوچرخه‌سواری، مدیریت تقاضای سفر، طراحی و تهیه برنامه عملیاتی کنترل هوشمند ترافیک، مدیریت عرضه تسهیلات حمل‌ونقل، ایجاد ارتباط بین کاربری زمین و حمل‌ونقل و تهیه برنامه عملیاتی ایمنی ترافیک شهر تهران از دیگر برنامه‌های او برای بازکردن گره کور ترافیک پایتخت است.
ترافیک یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مشکلات شهر تهران است. تهران را با آلودگی هوا و ترافیکش می‌شناسند. به همین دلیل است که سهم اصلی بودجه شهر تهران همیشه به حوزه ترافیک می‌رسد. کمبود واگن، عقب‌ماندگی تاریخی توسعه خطوط مترو، ناوگان فرسوده اتوبوسرانی، ترافیکی که صبح‌ها و غروب‌ها انگار پایانی ندارد. به اعتقاد کارشناسان، اصلی‌ترین راهکار برای حل این مشکلات توسعه حمل‌ونقل عمومی با اولویت مترو است. محمدعلی افشانی شهردار جدید تهران در برنامه‌های ترافیکی‌اش به مترو توجه ویژه دارد و معتقد است در کنار توسعه متروی درون‌شهری باید خطوط متروی اقماری نیز تکمیل شود.
استیلای چند دهه خودرومحوری بر برنامه‌ریزی‌های شهری
افشانی ریشه بی‌سرانجام ماندن مأموریت‌های ترافیکی را سلطه نگاه خودرومحور بر اداره شهر می‌داند و توضیح می‌دهد: «مشکلات شهر تهران در زمینه حمل‌ونقل ترافیک که شامل آلودگی هوا، تراکم ترافیک، کمبود حمل‌ونقل عمومی کارآمد و باکیفیت، پایین بودن ایمنی سفرهای درون‌شهری می‌شود، برای همه مردم قابل احساس و درک است؛ زیرا این مشکلات موجب کاهش چشمگیر فضاهای زیست‌پذیر شده است که در خدمت آسایش شهروندان باشد.
البته این مشکلات معلول علتی اساسی‌تر هستند و آن استیلای چندین دهه‌ای خودرومحوری بر برنامه‌ریزی و مدیریت شهر است و بدیهی است در شهری که برنامه‌ریزی خودرومحور باشد، انسان‌ها در اولویت قرار نمی‌گیرند و باعث می‌شود که همه این مشکلات ایجاد شود.
به گفته افشانی، مقایسه میزان توسعه شبکه معابر و شبکه حمل‌ونقل عمومی با اسناد بالادستی نشان‌دهنده آن است که تقریباً همه توسعه شبکه معابر پیش‌بینی‌شده برای سال ۱۴۰۴ به انجام رسیده و علاوه بر آن، اقدام به توسعه‌هایی فراتر از این دو سند در دستور کار قرار گرفته است. درحالی‌که در زمینه توسعه حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر، حدود ۵۰ درصد عقب‌ماندگی از برنامه ۵ ساله وجود داشته است.
۹ چالش ترافیکی پایتخت
افشانی در برنامه‌هایش به آسیب توسعه حمل‌ونقل عمومی اشاره کرده و از نبود مطالعات منسجم برای توسعه حمل‌ونقل عمومی شهر تهران (با وجود مطالعات پراکنده)، مشکلات تأمین منابع مالی برای افزایش و نوسازی ناوگان اتوبوسرانی، افزایش واگن مترو، توسعه و تکمیل خطوط مترو، پوشش نداشتن مناسب شبکه حمل‌ونقل عمومی در وضع موجود، کمبود ظرفیت و مطلوبیت در شبکه حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه در ساعات اوج ترافیک، نبود طرح توسعه هدفمند شبکه حمل‌ونقل عمومی همسو با سیاست‌های توسعه شهر تهران و شهرهای اقماری و در نظر نگرفتن سیاست‌های حمل‌ونقل انسان‌محور در توسعه حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان مهم‌ترین دلایل مطلوب نبودن حمل‌ونقل عمومی عنوان می‌کند.
افشانی در برنامه‌هایش به آسیب‌های موجود در توسعه حمل‌ونقل پاک و غیرموتوری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «درحال حاضر مهم‌ترین مشکلات توسعه حمل‌ونقل پاک و غیرموتوری، نبود پیاده‌روی مناسب و استاندارد در حاشیه بسیاری از معابر شهر تهران، بی‌توجهی به عبور و مرور عابر پیاده، سالمندان و معلولان در طرح‌های شهرسازی و عمران شهری، نبود مسیرهای مناسب و ایمن دوچرخه‌سواری در حاشیه معابر محلی و شریانی، نبود برنامه منسجم و عملیاتی برای توسعه دوچرخه‌سواری در شهر تهران با تأکید بر مسیرهای کوتاه و حتی به‌عنوان فیدر حمل‌ونقل عمومی و بی‌توجهی جدی به موضوع آلودگی صدا با وجود تشکیل کارگروه‌های مقطعی است.
نسخه افشانی برای بازکردن گره کور ترافیک پایتخت، توسعه و تکمیل حمل‌ونقل عمومی با تأکید بر سامانه‌های ریلی است. به اعتقاد افشانی، توسعه حمل‌ونقل عمومی شامل توسعه در یک نظام چندلایه‌ای می‌شود که لایه اول و اصلی آن، خطوط ریلی به‌عنوان ستون فقرات سیستم حمل‌ونقل شهر است که با سامانه نیمه‌انبوه‌بر نظیر اتوبوس تندرو (BRT) تکمیل می‌شود. لایه دوم خطوط تغذیه‌کننده شامل اتوبوس‌های معمولی است که باید با بهره‌گیری از تسهیلاتی نظیر خطوط ویژه‌ای اولویت حرکتی پیدا و دسترسی شهروندان را به لایه اول برقرار کنند. در لایه سوم، خطوط اتوبوس و مینی‌بوس محلی قرار می‌گیرد که عمدتاً به سفرهای کوتاه‌برد و رفع نیازهای درون منطقه‌ای اختصاص می‌یابد. ضمن اینکه هرچند می‌توان تاکسی‌های خطی را در این لایه‌بندی در نظر گرفت، با توجه به اسناد بالادستی و در جهت کاهش وابستگی سیستم حمل‌ونقل شهر به این گونه، باید برنامه‌ها بر مبنای کاهش تقاضای تاکسی و پوشش عمده تقاضا با سایر گونه‌ها باشد.
افشانی تأکید دارد که طرح جامع حمل‌ونقل ترافیک نیاز به بازنگری دارد و باید در این بازنگری به توسعه حمل‌ونقل عمومی با تمرکز بر مترو توجه ویژه‌ای شود. او در برنامه‌هایش به توسعه خطوط اقماری هم توجه کرده و معتقد است: «حمل‌ونقل همگانی مهم‌ترین راهبرد برخورد با معضل ترافیک شهر تهران است؛ اما باید به این مسئله مهم هم توجه داشت که نباید تهران را یک قطعه مجزا و منفرد محسوب کرد، بلکه شهر تهران در منطقه شهری تهران تعریف شده است؛ منطقه‌ای که شهرهای کرج، پردیس، پرند، اسلامشهر، بومهن و رودهن و شهرهای دیگر جزء آن هستند و هر روز چند میلیون سفر از این شهرها به تهران انجام می‌شود و به دلیل فقدان زیرساخت حمل‌ونقل همگانی مناسب، این سفرها که نسبت حجم به ظرفیت مسیرهای ورودی شهر تهران را در شرایط بحرانی قرار داده است، از طریق وسیله نقلیه شخصی انجام می‌شود و این وسایل در داخل شبکه معابر تهران هم تردد می‌کنند و مشکلات بیشتری را برای شهر ایجاد می‌کنند. بنابراین لازم است که با همکاری دولت، احداث شبکه ریلی شهرهای اقماری در اولویت قرار گیرد.
او برای حوزه ترافیک پنج راهکار پیشنهاد می‌دهد: «تکمیل شبکه خطوط مترو با توجه ویژه به خطوط اکسپرس، جلب مشارکت بخش خصوصی از طریق طراحی و ارائه بسته‌های جذاب اقتصادی سرمایه‌گذاری و مشارکت و پرداخت یارانه حمل مسافر به شرکت‌ها، ایجاد خطوط ریلی سبک برای تکمیل پوشش ریلی در مناطق مختلف شهر به‌ویژه در پهنه‌های گردشگری و اقتصادی، یکپارچه‌سازی شبکه حمل‌ونقل عمومی به‌تناسب مسیرهای عبوری با به‌کارگیری تمامی ظرفیت‌ها، اعمال اصلاحات در نظام کاربری زمین متناسب با توسعه حمل‌ونقل عمومی، توسعه حمل‌ونقل پاک و انسان‌محور با تمرکز بر پیاده محوری، دوچرخه‌سواری و موتوربرقی پنج اولویت ترافیکی برای حل مشکلات موجود پایتخت هستند.
به اعتقاد تیم تدوین‌کننده، برنامه‌های افشانی بخش مهمی از عقب‌ماندگی شهر تهران نسبت به شهرهای پیشرفته دنیا، در بخش حمل‌ونقل پاک و غیر موتوری است. چون متوسط طول سفرهای شهر تهران حدود پانزده کیلومتر است، نمی‌توان مثل برخی شهرها به سفرهای کاملاً غیر موتوری فکر کرد و می‌توان با تمرکز بر پاره سفرهای پیاده و دوچرخه این گونه‌های حمل‌ونقل را در شهر با حجمی درخور توجه ایجاد و در گام‌های بعدی به توسعه آن و استفاده در سفرهای منطقه‌ای و کوتاه فکر کرد. از طرف دیگر، بخش دیگری از توسعه حمل‌ونقل پاک ترویج وسایل با آلایندگی کمتر است.
او در موضوع مدیریت تقاضای سفر مجموعه راهکارهایی را پیشنهاد داده که در این مدت از سوی کارشناسان ترافیک پیشنهاد شده و برخی اجرایی شده و تعدادی نیز در بایگانی معاونت ترافیک در حال خاک خوردن است.
به اعتقاد افشانی، مدیریت تقاضای سفر یک عنوان کلی برای تمام سیاست‌های مدیریتی سلبی و ایجابی در حوزه ترافیک شهری است. سیاست‌هایی نظیر ایجاد محدودیت عبور و مرور برای وسایل نقلیه شخصی در برخی معابر (محدوده‌های طرح ترافیک و زوج و فرد)، مدیریت هدفمند پارک خودرو، ساعات کار شناور، ایجاد خطوط پرسرنشین (HOV) در بزرگراه‌ها و معابر شهری پرتراکم، مدیریت خطوط عبوری یا همان خطوط برگشت‌پذیر، قیمت‌گذاری سوخت و اعطای سوبسید سوخت به خودروهای حمل‌ونقل عمومی، اخذ عوارض از وسایل نقلیه شخصی و بسیاری از روش‌های مدیریت حمل‌ونقل و ترافیک برای محدودکردن استفاده از وسایل نقلیه شخصی و تشویق شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه عمومی صورت می‌گیرد.
به عبارت دیگر درعین‌حال که توسعه حمل‌ونقل همگانی به‌عنوان یک اقدام ایجابی در دستور کار قرار می‌گیرد، باید برای برخی کارهای سلبی هم (به‌عنوان یک اقدام مکمل) برنامه‌ریزی کرد که بحث سیاست‌های قیمت‌گذاری و ایجاد ناحیه‌های بدون خودرو و اولویت به خودروهای پرسرنشین از همین دست کارها است.
پیاده‌سازی این راهبرد از طریق افزایش هزینه‌های مستقیم سفر با وسیله نقلیه شخصی با استفاده از ابزارهای اقتصادی مدیریت تقاضای سفر، ایجاد خطوط ویژه خودروهای پرسرنشین، ارائه مشوق‌های مؤثر برای توسعه خدمات الکترونیک، طرح ساعات کار شناور یا تغییر زمان شروع به کار و احیای سرویس ادارات برای کنترل حجم سفرهای اجباری کاری در ساعات اوج تردد امکان‌پذیر کرد.
