خطر فرونشست در جنوب غرب تهران و تاثیر آن بر المان‌های شهری
طرپذیری در مناطق پرخطر، تابع میزان خطر و آسیب‌پذیری المان‌های تحت خطر است که می‌تواند تعیین‌کننده وضعیت تاب‌آوری این المان‌ها نیز باشد. در تحلیل خطرپذیری، شناسایی المان‌های تحت خطر، میزان در معرض قرارگیری این المان‌ها در برابر خطر و تحلیل میزان آسیب‌پذیری این المان‌ها، باید مدنظر قرار گیرد.
نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد راه‌ها، خطوط ریلی، خطوط مترو، فرودگاه، ابنیه فنی راه، صنایع و تاسیسات شهری و شریان‌های حیاتی و تاسیسات وابسته به آن در منطقه جنوب غرب تهران، بیانگر در معرض قرارگیری بالای المان‌های مهم در محدوده فرونشست است.
به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، فرونشست از جمله مهم‌ترین مخاطرات زمین‌شناسی است که به علت تلفات کم انسانی در مقایسه با دیگر پدیده‌های طبیعی ناگهانی مانند زمین‌لرزه، زمین‌لغزش و سیل، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. این پدیده به طور معمول با مخاطرات فراوانی همراه است.
در پژوهشی که فاطمه دهقان فاروجی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی و علی بیت‌اللهی عضوهیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، بخش زلزله شناسی مهندسی و خطرپذیری انجام داده‌اند، آمده است:« خطرپذیری در مناطق پرخطر، تابع میزان خطر و آسیب‌پذیری المان‌های تحت خطر است که می‌تواند تعیین‌کننده وضعیت تاب‌آوری این المان‌ها نیز باشد. در تحلیل خطرپذیری، شناسایی المان‌های تحت خطر، میزان در معرض قرارگیری این المان‌ها در برابر خطر و تحلیل میزان آسیب‌پذیری این المان‌ها، باید مدنظر قرار گیرد.»
در این پژوهش آمده است:« با توجه به محدوده خطر فرونشست که در فضای مسکونی، تاسیساتی و زیرساختی شهر تهران است، خطرپذیری ناشی از این پدیده و تحلیل آن به منظور اقدامات پیشگیرانه و آمادگی ضرورت می‌یابد. به ویژه که وقوع این پدیده در مناطقی با تراکم سازه‌ای و جمعیتی با توسعه فیزیکی نامناسب شهر و هم چنین وجود شریان‌های حیاتی در این منطقه و نیز وجود خطوط راه‌آهن و ... درجات بالایی از خطرپذیری را رقم می‌زند.»
محققان در این پژوهش می‌گویند:« شناخت و درک میزان خطرپذیری در این ناحیه می‌تواند زیرساخت مناسبی از منابع داده و اطلاعاتی را برای مدیران و دست‌اندرکاران در راستای پیشگیری از فاجعه فراهم آورد. در این تحقیق، محدوده فرونشست با استفاده از مطالعات پیشین سازمان زمین‌شناسی کشور تعیین و برای پردازش رقومی و در محیط‌نرم‌افزاری GIS وارد شد. لازم به توضیح است که به دلیل مطالعات پیشین انجام شده که شرح آن در پیشینه تحقیق داده شده است، از انجام مطالعات زمین‌شناسی، تکتونیکی، توپوگرافی و نیز هیدرولوژیکی در محدوده فرونشست در این تحقیق صرف‌نظر شده است و در معرض قرارگیری المان‌های مهم شهری در این محدوده بیش‌تر موردنظر بوده است.»
بنا بر آن چه در این مقاله آمده است، نتایج حاصل از این مطالعه کاربردی است و هدف از انجام آن، شناسایی ریسک‌ها و در معرض قرارگیری المان‌های مهم و کلیدی در محدوده فرونشست است.
بیت‌اللهی و همکارش در این پژوهش می‌گویند:« توزیع مدارس در این محدوده متراکم است که بیانگر میزان بالای در معرض قرارگیری دانش‌آموزان در برابر پدیده فرونشست است. تمرکز زیاد جمعیتی در محدوده و وجود بافت فرسوده و نامناسب بودن شبکه‌های دسترسی، آسیب‌پذیری اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی بیانگر میزان بالای خطرپذیری در این محدوده است. در این محدوده علاوه بر تراکم بالای جمعیتی، و مراکز آموزشی و تعداد بالای دانش‌آموزان، شاخص‌های فرهنگی و اقتصادی و آموزشی پایینی دارند که حاکی از میزان آسیب‌پذیری اجتماعی و اقتصادی بسیار بالاست چراکه شرایط خاص اقتصادی و آموزشی ساکنین، بستر آسیب‌پذیری را ایجاد کرده است.»
در این پژوهش آمده است:« اصلی‌ترین خطوط ریلی کشور، در این ناحیه تلاقی پیدا کرده است و به نوعی می‌توان این نواحی را قلب تپنده حمل‌ونقل ریلی کشور به حساب آورد. با توجه به این نکته که پتانسیل بروز فرونشست در زیر ریل راه‌آهن به علت تردد شبانه‌روزی قطارها و بروز ارتعاشات ناشی از این بار دینامیکی سنگین، بالاتر خواهد بود و هم‌چنین نزدیک بودن خطوط ریلی در این مناطق به نواحی مسکونی و صنعتی، در صورت بروز فرونشست و واژگونی قطار یا خارج شدن آن از خط، احتمال برخورد قطار با مناطق مسکونی یا مناطق صنعتی و بروز تلفات انسانی بالا خواهد بود.»
محققان در این مقاله می‌گویند:« با توجه به قرار گرفتن فرودگاه مهرآباد در این ناحیه، تشدید پدیده فرونشست در فرودگاه می‌تواند اثرات اقتصادی جبران‌ناپذیری را تحمیل کند. در منطقه مورد مطالعه که قسمت‌های جنوبی تهران و حومه را در برگرفته است، به دلیل کاربری نیمه صنعتی اراضی موجود جمع کثیری از کارخانجات صنعتی و تاسیسات وجود دارد و نکته قابل توجه آن است که در بسیاری نقاط، حضور این گونه فضاها در مجاورت منازل مسکونی است و نوعی بافت تلفیقی به وجود آورده است. اهمیت این امر از آن جاست که در صورت بروز هرگونه حادثه در اثر بروز فرونشست در این صنایع و کارخانجات، علاوه بر آسیب مستقیم این صنایع و قطع امکانات رفاهی و عمومی ساکنین مانند برق، امکان بروز آلودگی‌های زیست‌محیطی شدید در بین بافت‌های مسکونی و ساکنان آن‌ها وجود دارد.»
در این پژوهش آمده است:« براساس اندازه‌گیری و گزارش‌های اولیه سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی گستره فرونشست، تنها در محدوده جنوب و جنوب غرب تهران که مناطقی از تهران را نیز در بر می‌گیرد، ناحیه‌ای به ابعاد تقریبی 600 کیلومتر مربع است. براساس آمار و اطلاعات موجود، تعداد ساختمان‌های شهر تهران که در محدوده فرونشست واقع‌اند 251480 است. نکته مهم دیگر، واقع شدن تعدادی از گسل‌لرزه‌زاهای منطقه در محدوده فرونشست است. طول گسل‌های موجود در محدوده فرونشست حدود 165 کیلومتر برآورد شده است.»
این پژوهش در شماره دوم دوره نهم فصل‌نامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران منتشر شده است.
