مدیریت شهری در سال ۹۸: از طرح ترافیک جدید تا گسترش دموکراسی محله‌ای

مدیریت شهری در سالی که گذشت تجارب جدیدی را پشت سرگذاشت. در سالی که مشکلات مالی، گریبان شهرداری را گرفته بود، مدیریت شهری به دنبال تغییرات نرم افزاری در شهر بود، تغییر در طرح ترافیک و تعمیق دموکراسی محلی با انتخابات شورایاریها، اصلی ترین مسایل شهر در سال ۹۸ بود.

به گزارش تین‌نیوز به نقل از خبرآنلاین، در روزهای ابتدایی سال گذشته، ماجرا سیل های بنیان برکن  در سراسر ایران به خصوص در جنوب غرب کشور، مدیریت شهری تهران را در حالت آماده باش فرو برد و تقریبا تا روزهای پایانی سال ۹۸ این آماده باش در تمام سطوح مدیریت شهری برقرار بود چون در ماه های آخر سال، بحران کرونا باعث شد تا شهرداری تهران به عنوان یکی از سازمانهای اصلی درگیر در مسایل مربوط به بهداشت و پیشگیری از این بیماری، هم و غم خود را صرف ضدعفونی فضاهای عمومی و کاستن از ابتلای شهروندان بگذارد.

مروری بر کارنامه مدیریت شهری تهران در سال گذشته نشان می دهد اصلی ترین دغدغه های شهری در تهران، ترافیک، آلودگی هوا و البته تعمیق مشارکت محلی و دموکراسی شهری تا سطح محلات با انتخابات شورایاریها بوده است.

اولین اقدام جدی مدیریت شهری در سال گذشته با مترو آغاز شد. جایی که در ابتدای سال گذشته، اعلام شد ۹ کیلومتر به خط ۶ مترو افزوده شد و با حضور رئیس جمهور، افزوده شدن این بخش از سیستم حمل و نقل ریلی انبوه بر شهری را جشن گرفتند و این چنین شد که پای مترو به منطقه ۱۵ واقع در جنوب شهر پایتخت باز شد.  

همچنین پروژه عمرانی زیرگذر گیشا هم به عنوان اصلی ترین پروژه عمرانی شهرداری، در حوزه حمل و نقل تعریف می شود. در واپسین روزهای بهار سال گذشته اعلام شد عملیات آغاز جمع آوری پل گیشا در تقاطع بزرگراه جلال آل احمد و چمران و در محله نصر (گیشا) کلید خورده است. صفا صبوری دیلمی معاون فنی ــ عمرانی شهرداری تهران با بیان اینکه در این پروژه قرار است زیرگذر حفر شود،اظهارکرد: با احداث این زیرگذر که دارای سه خط عبوری است شاهد بهبود تردد و تسهیل ترافیک در مسیر شرقی ـ غربی و بالعکس خواهیم بود و در ارتفاع نیز قرار است پل قدیمی جمع‌آوری شود و سازه آن پس از ایمن‌سازی با شکلی جدید به عنوان «پل سبز زندگی» برای پیاده روی و ایجاد مکانی برای مکث شهروندان به محل بازگردد.

می توان گفت اصلی ترین تفاوت این پروژه با پروژه های معمول شهرداری در نحوه برخورد حناچی بود. چون شهردار درباره ترافیک به وجود آمده پس از برداشتن این پل از مردم معذرت خواهی کرد و گفت: شهرداری مجبور بود این پل را جمع کند.

ولی باید مهمترین تغییر در مدیریت شهر را در طرح جدید ترافیک تهران جستجو کرد.

پوست اندازی طرح ترافیک پس از ۱۴ سال

در ابتدای تابستان سال گذشته، طرح ترافیک تهران پس از ۱۴ سال تغییرات مهمی کرد. آنطور که شهرداری تهران جزییات اجرای این طرح را اعلام کرد به هر خودرویی که پلاک آن در تهران شماره گذاری شده است ۲۰ روز فرصت تردد رایگان در محدوده آلودگی هوا (طرح زوج و فرد سابق) داده می شود و در سایر روزها به نسبت زمان ورود و خروج از محدوده زوج و فرد سابق، هزینه ای طبق یک جدول مخصوص که منتشر شده است، محاسبه شده و از حساب شهروندی افراد که در سامانه تهران من به ثبت رسیده است، کسر می شود.

طبق این طرح، پلاک خودروها دیگر مهم نیست زوج یا فرد باشد. هر خودرویی خارج از شماره پلاک آن، ۲۰ روز در هر فصل تردد در محدوده زوج و فرد سابق، یعنی محدوده کنترل آلودگی هوا داشته باشد. در طرح قبلی، پلاکهای فرد، حدود ۲۶ روز و پلاکهای زوج ۳۶ روز مجاز بودند. الان هر روزی که مردم کار دارند، تا ۲۰ روز اجازه دارد وارد این محدوده بشود. مزیت دیگر این است که اگر کسی طرح ترافیک می گیرد و وارد محدوده مرکزی می شود و عوارض می دهد، جزء آن ۲۰ روز محاسبه نمی شود. ۲۰ روز صرفا برای تردد در محدوده زوج و فرد (کنترل آلودگی هوا) است و اگر عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک را داشت، آن روز برای خودرو، جزو ۲۰ روز سهمیه اش محاسبه نمی شود. اگر خودرویی عوارض بدهد و وارد محدوده شود، می تواند ۲۰ روزش را ذخیره کند. اگر هم مازاد بر ۲۰ روز به هر دلیلی نیاز به حضور در محدوده کنترل آلودگی هوا داشت، در گذشته، عوارض کل طرح ترافیک را باید پرداخت می کرد. الان بر اساس مصوبه شورای شهر، اگر بیش تر از ۲۰ روز در فصل لازم به حضور در محدوده زوج و فرد داشته باشد، نیمی از عوارض را باید پرداخت کند که نسبت به سال گذشته، عوارض پایین تری را پرداخت می کنند.

اعتراضاتی که برخی شهروندان نسبت به این تغییرات داشتند باعث شد شورای شهر خود را در این مسئله، کنار بکشد و به زبان سلیس اعلام کرد مسئولیتی درباره نحوه اجرای طرح محدوده آلودگی هوا ندارد.

به جز شهروندانی که گلایه داشتند، کارشناسان و ناظران، نیز نکاتی را درباره نحوه اجرای این طرح، گوشزد کردند و گفتند: سوالی که قبل از آغاز اجرای این طرح باید از مجریان آن پرسید، این است که چه تعداد واگن مترو و چند دستگاه اتوبوس به شبکه ریلی و ناوگان اتوبوسرانی تهران اضافه کرده و امکان جا به جایی چند مسافر جدید با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را فراهم کرده اند که به یک باره می خواهند برای رانندگان و سرنشینان نیمی از خودروهای شهر که در نیمی از روزهای هفته اجازه تردد در محدوده طرح زوج یا فرد را داشتند، محدودیت وضع کرده و آنها را مجبور به استفاده از حمل و نقل عمومی کنند؟

با وجود این سخنان، گویی افکار عمومی هم قبل از اجرای این طرح، چندان نسبت به آن خوش بین نبود و این طرح را فرصتی برای دریافت پول بیشتر از شهروندانی می دانست که بعد از ۱۴ سال اجرای طرح زوج و فرد توانسته بودند  خود را با شرایط ماشین سواری در تهران وفق دهند.

البته تسهیلاتی که برای مردم ساکن در محدوده طرح آلودگی هوا در نظر گرفته شده نشان می دهد ساکنان با اجرای طرح جدید از  تخفیف ۵۰ درصدی در هزینه طرح ترافیک و طرح محدوده کنترل آلودگی هوا بهره‌مند می‌شوند. یک‌بار خروج آنها قبل از ساعت ۸:۳۰ و یک‌بار ورود بعد از ساعت ۱۷ نیز برای ساکنان رایگان خواهد بود. ساکنان محدوده دوم کنترل آلودگی هوا یا همان زوج یا فرد سابق نیز فقط برای عوارض همان محدوده دوم از تخفیف برخوردار شده اند.

در این بین، پلیس راهور هم شرط جریمه نشدن شهروندان در زمان حضور در طرح ترافیک را پر و پیمان بودن حساب شهروندی و استفاده درست از سهمیه های مورد نیاز شهروندان اعلام کرد.

واقعیت این است که با وجود تغییرات طرح ترافیک در محدوده کنترل آلودگی هوا، مشکلاتی زیادی در مرحله اجرا به وجود آمد. هر چند در روزهای ابتدایی اجرای این طرح در زمان پیک ترافیک یعنی اول مهرماه، اعلام شد اجرای طرح جدید توانسته ۱۴ درصد از آلودگی هوا در مناطق مرکزی تهران را بکاهد، ولی پس از چندی آلودگی هوا آنچنان با شدت و قدرت بیشتری بازگشت که باز هم کمیته مواقع اضطرار آلودگی هوا بارها در سال گذشته اعلام کرد باید محدوده زوج و فرد از در منازل اجرا شود و کسی حق ندارد خودرو خود را در روزی که با پلاکش ناهمخوان است، روشن کند. حتی سختگیری سال ۹۸ نسبت به سالهای گذشته آنچنان بیشتر بود که با پرداخت عوارض آلودگی هوا هم کسی حق ندارد مواقع اضطرار زوج و فرد، خودرو با پلاک ناهمخوان را از منزل خارج کند.  

این وضعیت باعث شد برخی از اعضای شورای شهر تذکر دهند که اجرای طرح ترافیک جدید نتوانسته از آلودگی هوا تهران چیزی کم کند و در عوض، به مشکلات بین شهرداری و مردم افزوده است. یک عضو دیگر شورای شهر هم گفت پلیس راهور از رای دادن به تغییرات به وجود آمده در طرح ترافیک پیشمان شده و امیدوار است وضعیت به شکل سابق برگردد.

معاون وقت شهردار در پاسخ به اعتراضات اعضای شورای شهر گفت همین آش است و همین کاسه و اگر کسی طرح بهتری برای کاهش آلودگی هوا دارد، ارائه دهد! این سخنان باعث شد تا کمتر از یک ماه بعد، پورسیدآقایی که از زمان نجفی در شهرداری تهران حضور داشت، برای همیشه بازنشسته شود و جای خود را به حجت داد که از استخوان خردکرده های سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران است.

در ابتدای آذرماه بود که پس از تنها ۵ ماه از اجرای این طرح، شهردار یک ساعت از زمان انتهای آن را کاست و باعث شد کلیات طرح ترافیک جدید دچار تغییر شود. در اطلاعیه معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، دلیل امر مزبور چنین عنوان شده بود: این تصمیم با توجه به کوتاه شدن طول روز و به جهت تخلیه سریع‌تر ترافیک بزرگراه‌های شهر در ساعات شبانگاهی، برابر اختیارات قانونی شهرداری تهران و بر اساس هماهنگی صورت‌گرفته با پلیس راهور تهران اتخاذ شده است.

ولی باز هم تغییرات ایجاد شده، حریف ترافیک گره خورده تهران نشد. رئیس پلیس راهور تهران البته دلایلی درباره ترافیک اعلام کرد. سردار محمدرضا مهماندار رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در رابطه با علل افزایش ترافیک در روزهای اخیر در جمع خبرنگاران ‌اظهار کرد: طی سه سال گذشته، شاهد افزایش ۲۵ درصدی خودروهای شهر تهران بودیم‎.‎ در سه سال گذشته در شهر تهران چهار میلیون خودرو وجود داشته است که این عدد الان به پنج میلیون و ۱۰۰ ‌هزار خودرو می‌رسد‎.‎

رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی پایتخت ادامه داد: اجرای طرح کاهش آلودگی هوا (طرح زوج و فرد سابق) باعث شده مردم ‌ناچاراً از معابر پیرامونی این طرح، به طور مثال اتوبان‌های چمران، مدرس و همت استفاده کنند‎.‎ به گفته مهماندار، این موضوع باعث شده ترافیک از برخی معابر به معابر دیگر منتقل شود‎.

شورایاریها، تجربه تعمیق دموکراسی محلی در تهران

در تابستان گذشته، مدیریت شهری در تهران، تجربه متفاوتی را پشت سرگذاشت و آن، حضور نیم میلیون تهرانی پای صندوق رای برای انتخاب نمایندگان محلات تهران بود. شهرداری در ۴ مردادماه اعلام کرد با وجود تبلیغات منفی برخی از رسانه ها و عدم همراهی صدا و سیما، انتخابات شورایاریها در تهران به بهترین شکل و با وسعتی کم نظیر در نزدیک به ۱۷۰۰ شعبه اخذ رای با فعال سازی ۷۱۵۸ صندوق اخذ رای الکترونیک برگزار شد و ۵۰۹ هزار و ۱۰۸ نفر در آن شرکت کردند.

در روزهای ابتدایی مطرح شدن بحث انتخابات تازه شورایاریها در تهران برخی ناظران به سردی از آن استقبال کردند و عنوان شد که این انتخابات بین مشاوران املاک از یک سو و خانمهای خانه دار که سرگرمی دیگری ندارند، از طرف دیگر در جریان است و چندان از سوی فعالان شهری، جدی گرفته نمی شود ولی وقتی عنوان شد که ۱۲ هزار نفر برای حضور در شورایاریها داوطلب شده اند، مسئله برای برخی از ناظران شهری متفاوت شد.

برخی تحلیلگران هم این سئوال را مطرح کرد که آیا انتخابات شورایاری ها، پنجره ای تازه برای مدیریت در سطح محلات است یا اینکه افراد فرصت طلب خود را برای نفوذ در مدیریت شهری، گرم می کنند؟

نکته اینجا بود که به جز تحلیلهای مبتنی بر نظریات سیاسی، برخی نظریات حقوقی از سوی سازمانهای مسئول اینطور عنوان می کرد که نباید انتخابات برگزار شود. بخشی از دستگاه قضایی به شورای شهر تهران تذکر داد باید انتخابات شورایاران به تعویق بیفتد تا تکلیف مشکل قانونی آن حل شود.

مثلا در ابتدای برگزاری انتخابات، سازمان بازرسی کل کشور هشدار داد این انتخابات غیرقانونی است زیرا قانون مدون ندارد و نباید برگزار شود ولی حمایت همه جانبه دولت، باعث برگزاری انتخابات شورایاریها در تهران آن هم به صورت الکترونیک شد.

نکته اینجاست که هیچ سازوکار حقوقی برای کنترل رای دهندگان پیش بینی نشده بود و آنچنان که معاون شهردار تهران به عنوان مجری انتخابات شورایاریها عنوان کرده، فقط شرط سنی برای رای دادن در انتخابات کافی بود و همین هم شد که انتخابات در روز جمعه چهارم مردادماه برگزار شد.

انتخابات شورایاریها به اندازه ای مهم بود که سخنگوی دولت از آن به عنوان پاسخ ملت ایران به توطئه ها یاد کرد و تمدید دوباره ساعات رای گیری نشان داد مردم محلات تهران برای انتخاب انجمن محله خود، اصرار زیادی دارند. با این وجود برخی حرف و نقل ها از جمله صندوق های خاموش الکترونیک در حوزه رای گیری نشان می داد حساسیت روی سلامت این انتخابات هم زیاد است.در نهایت، شورایاریها با حضور ۵۱۰ هزار نفر از شهروندان تهرانی در پای صندوق های رای، رسمیت یافتند و چند ساعت پس از رای گیری هم نتیجه انتخابات شورایاریها مشخص شد.

این در حالی بود که سخنگوی شورای شهر گفته بود برای اعلام نتیجه انتخابات شورایاریها فقط چند ساعت زمان لازم است تا منتخبات محلات، شناخته شوند. با وجود رای گیری از بیش از نیم میلیون شهروند تهران، باز هم به نظر می رسد که معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران عجله کرد و پس از ۱۲ ساعت بعد از اختتام رای گیری، اسامی منتخبان، عکس و تعداد آرای آنها در محلات تهران را روی سایت مربوط به انتخابات شورایاریها، منتشر کرد.

با انتشار اسامی برندگان انتخابات، مدیریت شهری تهران اعلام کرد به سطحی از دموکراسی محله ای در تهران رسیده است که امکان انتخاب مدیر محله یا رئیس سرای محله به صورت عمومی را دارد و پس از چندی، شهرداری تهران برای انتخاب مدیران محلات، فراخوان عمومی داد و کتاب تجربه به محله بردن مشارکت در شهر، ورق دیگری خورد.