تاثیر فضاهای بی دفاع شهری بر احساس امنیت شهروندان
"امنیت" ابعاد گوناگونی از جمله امنیت اقتصادی، اجتماعی شغلی و فردی دارد که دست‌یابی به هرکدام از انواع آن، لوازم و روش‌های خاص خود را می‌طلبد؛ یکی از مهم‌ترین نیازهای اجتماعی انسان نیاز به تأمین امنیت در محیط‌های شهری به ویژه فضاهای عمومی شهری است.
به گزارش تین نیوز به نقل از ایمنا، و بر اساس چکیده یک مقاله، بسیاری از جرایم و تخلفات در گوشه‌ای از شهر به دور از نظرات اجتماعی رخ می‌دهد؛ علاوه بر روابط اجتماعی مبهم و یا تعریف نشده عناصر فیزیکی محیط شهری نیز می‌تواند در گسترش جرایم در محیط شهری نقش تسهیل کننده‌ای داشته باشد.
در این میان محققان عرصه جامعه شناسی و مطالعات شهری به این نتیجه رسیده‌اند با تأثیر گذاردن بر محیط فیزیکی و موقعیت بزهکار و بزه دیده با هدف دشوار یا سلب کردن امکان وقوع جرم و کاستن از جاذبه‌های محیطی بزهکاری می‌توان از آمار جرایم کاست.
فضاهای بی دفاع شهری از جمله فضاهایی هستند که به دلیل ویژگی‌های کالبدی و اجتماعی فرصت بزهکاری و خشونت در آنها بالا است، البته این فضاها محصول تعامل پیچیده‌ای هستند که فقدان موانع نمادین و واقعی، عدم تعریف حوزه‌ای مشخص و امکانات نظارتی اعم از نظارت طبیعی اجتماعی و فیزیکی موجب شده میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی در آنها قابل توجه باشد.
تحلیل فضایی- زمانی بزهکاری نیز مبین این نکته مهم و اساسی است که در برخی بخش‌های شهر به سبب وجود ساخت کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر آن میزان بزهکاری بالا است و به عکس برخی فضاهای شهری مانع و عامل بازدارنده فرصت‌های مجرمانه هستند.
تلاش برای جست و جوی راه‌های مؤثر در کاهش فضاهای ناامن یا بی‌دفاع شهری به جهت نقش مؤثری است که آنگونه فضاها می‌تواند در جامعه ایجاد امنیت ایجاد کند.
«پروفسور دوهل» یک استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا در مطالعه‌ای که پیرامون تأثیر فضاهای شهری در سلامت روانی ساکنان شهری انجام داده است، شهر سالم را چنین تعریف می‌کند: «شهر سالم محیط اجتماعی و کالبدی با چنان امکاناتی است که انجام کلیه فعالیت‌های زندگی را به سهولت و با کارایی مطلوب امکان‌پذیر سازد.» بعضی از فضاهای شهری به دلیل شرایط کالبدی خاص یا ویژگی‌های عملکردی در آن فضا، می‌تواند زمینه‌ساز جرایم شهری باشد که به آنها فضاهای بی‌دفاع شهری گفته می‌شود.
از جمله اهداف این پژوهش تقویت مبانی نظری در حوزه فضای شهری و فضای بی‌دفاع شهری، شناخت وضع موجود پارک‌های بزرگ، ناحیه‌ای و محلی و رتبه‌بندی پارک‌ها از لحاظ شاخص‌های فضای بی دفاع شهری همچنین ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در خصوص بهبود وضع موجود است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
فضای شهری به مفهوم صحنه‌ای است که فعالیت‌های عمومی زندگی شهری در آنها به وقوع می‌پیوندد؛ خیابان‌ها، میادین، پارک‌های یک شهر فعالیت‌های انسانی را شکل می‌دهند.
فضاهای شهری فضاهایی هستند که با حضور و حرکت شهروندان حیات و قوام می‌یابند؛ حضوری که با فعالیت آنها توأم بوده و پویایی زندگی را به نمایش می‌گذارد.
در جغرافیای روانشناسی محیط و جامعه شناسی شهری فضای شهری به عنوان یک موقعیت مادی، زمینه نمادین و اجتماعی و به میزان قلمروی حوادث و خطرات در نظر گرفته می‌شود.
البته برای فضاهای شهری چه از منظر کالبدی و چه از منظر اجتماعی و فرهنگی می‌توان کارکردهایی همچون تسهیل روابط اجتماعی و پالایش ساخت اجتماعی، گسترش حس اطمینان و اعتماد و افزایش امنیت و کنترل اجتماعی، کانون تمرکز اجتماع و محل بروز و ظهور کردارهای اجتماعی، تسهیل فرایند اجتماعی شدن افراد و عرصه مهم رفتارها و هنجارها و موازین اجتماعی و میدانی برای شکل بخشیدن به انسان و برقراری ارتباط به شیوه نماد گرایانه را برشمرد.
فضاهای بی‌دفاع فضاهایی هستند که امکان اتفاق افتادن آسیب اجتماعی در آنها بیشتر از فضاهای دیگر است، این فضاها از نظر حفاظتی مُرده ولی از نظر اتفاق افتادن مسائل نابهنجار فضایی فعال و زنده هستند.
این فضاها معلول رخدادهایی هستند که در شهر اتفاق می‌افتد زیرا به علت بزرگ شدن یا بزرگ شدن و نبود نظارت مناسب فیزیکی و اجتماعی فضاهایی به وجود می‌آیند که فعالیت‌های غیرمجاز و متعارض با هنجارهای جامعه در آن نقاط صورت میگیرد و اثرات نامطلوبی بر پیکر جامعه می‌گذارد و منجر به حادث شدن انواع خشونت‌ها می‌شود.
به عبارت دیگر، فضاهای بی‌دفاع شهری مناطق در شهرها هستند که با توجه به ویژگی‌های فیزیکی نسبت به دیگر مناطق شهری مناطق مناسب‌تری برای وقوع جرایم هستند.
این فضاها اغلب به کسی تعلق ندارند و اگر مالک داشته باشد از آنها محافظت نمی‌کند. برخی از این مکان‌ها از دید عموم پنهان است به طوری که آنها به عنوان فضاهای دنج و امن برای رفتارهای انحرافی در نظر گرفته می‌شوند. فضاهای باقی مانده اطراف ساختمان‌های بلند، گوشه‌های رهاشده، پارکینگ و زمین در بخش‌های حاشیه‌ای راه به ندرت استفاده می‌شود.
فضاهای بی‌دفاع به صورت همگون در شهرها توزیع نشده بلکه نقاط خاصی قابلیت جرم خیزی بیشتری را دارند از جمله مکان‌های پرتجمع شهری، ورودی شهرها، پارک‌ها، ترمینال‌ها، ایستگاه‌های راه آهن، میدان‌های بزرگ، مناطق حاشیه‌ای شهرها و… در یک دسته‌بندی کلی می‌توان فضاهای جرم‌خیز را در شهرها به دو مقیاس محله‌ای و شهری تقسیم کرد.
در مقیاس محله‌ای فضاهای مستعد برای جرم شامل فضاهای تاریک در شب، گوشه‌های پنهان و خارج از دید ساکنان، فضاهای دارای پوشش گیاهی انبوه، فضاهای متروک و رها شده، شبکه شطرنجی دسترسی‌ها، کارگاه‌های ساختمانی نیمه‌کاره، فضاهای دارای در رو، تورفتگی و عقب نشینی بدنه فضاهای ساخته شده و… است و در مقیاس شهری این فضاها را می‌توان به بخش‌های جدا مانده از حوزه فعالیت شهروندان، پوشش گیاهی انبوه در حاشیه فضاهای عمومی، فضاهای متروک و رهاشده، فضاهای تاریک در شب، فضاهای بزرگ و خارج از مقیاس، فضاها دارای در رو و فضاهایی با کارکرد متناوب دسته‌بندی کرد.
ویژگی‌های فضاهای بی دفاع شهری عبارت‌اند از: عدم برخورداری از روشنایی و نور کافی در ساعات مختلف، در معرض تخریب قرار گرفته فضا، متروک بودن فضا، نداشتن رؤیت بصری از فضاهای اطراف، شلوغ بودن فضا در ساعات خاص، فضایی بی نظم از نظر فیزیکی و فعالیت‌های جاری، دارای کنج و گوشه، تنگ و باریک، پرت و دورافتاده، دارای توالی و امتداد و نیز دارای تراکم ساختمانی. ویژگی اصلی فضاهای بی‌دفاع شهر فقدان یا کاهش عنصر نظارت اجتماعی است و در آنها رفت و آمد کم است.
نتیجه گیری
بعضی از فضاهای شهری به دلیل شرایط کالبدی خاص یا ویژگی‌های عملکردی در آن فضا، می‌توانند زمینه ساز جرایم شهری باشد که به آنها فضاهای بی‌دفاع شهری گفته می‌شود.
محققان عرصه جرم‌شناسی و مطالعات شهری به این نتیجه رسیده‌اند که با تأثیر گذاردن بر محیط فیزیکی و موقعیت بزه کار و بزه دیده، با هدف دشوار یا سلب کردن امکان وقوع جرم و کاستن از جاذبه محیطی بزهکاری می‌توان از آمار جرایم کاست.
در فرایند شکل گیری رفتارهای خشونت‌آمیز عوامل متعددی نقش دارند که از جمله مهم‌ترین آنها فضاهایی (مکان‌ها یا محیط) بی دفاع هستند که به دلیل ویژگی‌های کالبدی و اجتماعی، فرصت بزهکاری و خشونت در آنها بالاست. این فضاها محصول تعامل پیچیده‌ای هستند که فقدان موانع نمادین و واقعی، عدم تعریف حوزه‌ای مشخص و امکانات نظارتی اعم از نظارت طبیعی، اجتماعی و فیزیکی، موجب شده از میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی در آنها قابل توجه باشد.
شاید بتوان گفت که در هر فضای شهری مفروض، مقدار معینی از خشونت وجود دارد، اما خشونت‌ها در فضاهای مختلف شهری به طور تصادفی توزیع نشده است؛ فضاهای بی‌دفاع و یا آلوده، محل اتفاق انواع و اقسام خشونت‌ها است، در حالی که در محله‌های دیگر یا هیچ‌گونه خشونتی رخ نمی‌دهد یا خشونت کمتری اتفاق می‌افتد.
پارک‌ها به عنوان یکی از کاربری‌های مهم شهری با کارکرد فراغتی، تفریحی اجتماعی روزانه محل مراجعه افراد بسیاری است و چنانچه طراحی و ساخت این فضاها مطابق اصول شهرسازی و ایمن‌سازی اجتماعی نباشد به سادگی به کانونی برای بزهکاری بدل می‌شود.
آسیب‌شناسی نظم و امنیت در پارک‌های شهری و سعی در از بین بردن یا به حداقل رساندن آسیب‌های کالبدی تسهیل‌کننده بزهکاری، از مهم‌ترین ضرورت‌های شهرسازی نوین است؛ از این رو در سال‌های اخیر اصول و راهبردهای نگرش پیشگیری از وقوع جرم از طریق طراحی محیطی بزهکاری ایمن‌سازی در فضاهای عمومی و پارک‌های شهری مورد توجه قرار گرفته است.
