دو خطر زیرزمینی در پایتخت
تین نیوز | رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران می‌گوید: پایتخت از ناحیه دو خطر زیرزمینی شامل «كم‌آبی» و «زلزله‌بزرگ» در معرض تهدید است و برای هر كدام از آنها یك كارگروه تخصصی در سازمان تشكیل و مطالعاتی درباره ابعاد این دو بحران آغاز شده است.
در قضیه بحران آب، یافته‌های این سازمان، چالشی عمیق‌تر از كمبود آب‌شرب را برای تهران هشدار می‌دهد. در حال‌حاضر با ته‌نشین شدن یكی دو سد تامین‌كننده آب مصرفی تهران، گرایش به برداشت از «سفره‌های زیرزمینی» افزایش پیدا كرده است. اما سازمان مدیریت بحران شهر تهران ادامه استفاده از منابع آب زیرزمینی را به ضرر پایتخت می‌داند و معتقد است: این روند می‌تواند به خشك‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی و سپس فرونشست زمین –روزانه یك میلیمتر- و در نهایت به پرشدن مجراهای آب زیرزمینی از خاك برای همیشه منجر شود و آینده تهران را به شهری بدون آب
زیرزمینی بدل كند.
رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران همچنین درباره «زلزله بزرگ» -كه گفته می‌شود در وقوع آن تاخیر چندساله به‌وجود آمده و هر لحظه احتمال این زمین‌لرزه می‌رود- اعلام كرد: در حال‌حاضر حداقل سه نوع پیش‌نشانگر زلزله به‌صورت مرتب توسط سازمان و به كمك تجهیزات مخصوص، رصد می‌شود و چنانچه علائم غیرعادی دریافت كنیم، پیام هشدار سریع زلزله را از طریق شبكه پنج سیما به شهروندان تهرانی اطلاع خواهیم داد. احمدصادقی درباره شایعه‌ای كه بهار امسال بعد از توفان 112 كیلومتری 12خرداد در تهران، در ارتباط با «زلزله‌بزرگ» مطرح شد نیز گفت: در
ماه‌های اخیر كارگروه «مخاطره زمین» در سازمان تحقیقاتی را درباره رابطه توفان با زلزله هم به‌عنوان پیش‌نشانگر و هم با فرضیه پس‌نشانگر، در حوادث مشابه در سایر كشورها انجام داد و در جمع‌بندی‌های خود، رابطه تقدم و تاخر به ترتیب میان توفان و زلزله را از نظر علمی مردود اعلام كرد اما به سوابقی از عكس این رابطه– وقوع زلزله قبل از بروز توفان- دست یافت. متن گفت‌‌وگو با احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران را در ادامه بخوانید:
شما ابتدای شهریورماه اعلام کردید که به دلیل حاد شدن بحران کم آبی در پایتخت، تهران بیش از 40 روز دیگر آب ندارد. ضمن آنکه بحران کم‌آبی در تهران مشکل دیگری به نام فرونشست زمین به دنبال خواهد داشت. مطالعات انجام شده توسط سازمان مدیریت بحران مشکل کم آبی تهران را از چه زمانی شناسایی کرد و چرا بحران خطر فرونشست زمین را به دنبال دارد؟
این سازمان به صورت تخصصی به مطالعاتی همچون بحران کم آبی وارد نمی‌شود. اما زمانی که هشدارهایی در خصوص بحران‌های طبیعی از سوی دستگاه‌های مربوطه اعلام می‌شود به دلیل نقشی که سازمان مدیریت بحران در مباحث پیشگیری دارد و باید آمادگی مقابله با بحران را داشته باشد به این‌گونه مسائل ورود پیدا می‌کند. آمارهای بحران کم‌آبی توسط کارگروه‌های تخصصی ستاد مدیریت بحران تهیه شد. براساس این مطالعات بحران کم‌آبی از اوایل سال جاری شناخته شد. علاوه بر این مطالعاتی که در سازمان آبفای تهران انجام شد، هشدارهایی بابت کمبود آب در تهران ارائه شد و نهایتا در اواخر
تابستان به این نتیجه رسیدیم که اگر صرفه‌جویی انجام نشود تهران بیش از 40 روز دیگر آب ندارد. کاهش بارندگی‌های فصلی و نبود مدیریت صحیح منابع آبی دو علت کمبود آب شناخته شده است. در نگاه اول شاید تبعات کمبود منابع آبی در بروز مشکل برای آب مصرفی شهروندان به نظر آید اما مشکل اصلی جای دیگری است. زمانی که کمبود منابع آبی وجود داشته باشد، باید برای جبران این کمبود از منابع زیرزمینی آب استخراج شود. استخراج مداوم و بیش از ظرفیت منابع آب زیرزمینی سبب خشک شدن این منابع خواهد شد. اگر این منابع خشک شود، حفره‌های زیرزمینی که تا قبل از خشک شدن محل ذخیره آب بوده، به مرور
زمان فرونشست زمین را موجب می‌شوند. براساس مطالعات صورت گرفته در کارگروه‌های تخصصی در شهر تهران روزانه یک میلیمتر نشست زمین اتفاق می‌افتد. که در طول سال مجموعا به 36 سانتی متر خواهد رسید. این فرونشست در بخش‌های جنوب غربی تهران با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد.
فرونشست زمین چه خطراتی برای شهر به دنبال دارد؟ آیا می‌تواند به تحریک گسل‌های اطراف شهر منجر شود؟
فرو نشست زمین برای مدیریت شهری یک خطر است که می‌تواند تا حدی باعث آسیب بناها هم شود. اما ارتباطی به تحریک گسل‌ها ندارد. اتفاق ناگوارتری که ممکن است رخ دهد پرشدن مجراهای خشک شده آب و نبود جایگزین برای آنها است. بنابر این در آینده با شهری رو به رو هستیم که یا منابع آب زیرزمینی محدودی دارد یا آنکه اصلا منابع آب زیر زمینی ندارد.
آیا هنوز هم شرایط منابع آبی در وضعیت بحران قرار دارد یا آنکه با وجود بارش‌های ماه گذشته از وضعیت قرمز عبور کرده‌ایم؟
بله. همچنان وضعیت منابع آبی شهر تهران بحرانی است. این موضوع به راحتی با بازدید از سدهای شهر تهران قابل مشاهده است. باید با تکیه بر عقاید دینی خود از خداوند طلب بارش باران کنیم تا بتوانیم از این بحران نجات یابیم.
آیا راهکاری عملیاتی به جز طلب باران از خداوند وجود ندارد؟
قطعا راهکاری دارد که عمل به آن ساده است. چراکه بسیاری از کشور‌های دنیا که در مقایسه با کشور ما با شرایط حادتری در کمبود منابع آبی مواجه هستند با مدیریت مناسب منابع آبی خود به حل این مشکل پرداخته‌اند. اولین راهکار کاهش سرانه مصرف آب از طریق صرفه‌جویی است. دومین راهکار مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی است که هنوز هم به صورت سنتی انجام می‌شود. تفکیک آب آشامیدنی از آب بهداشتی و کشاورزی نیز یکی از گزینه‌هایی است که در کاهش مصرف آب موثر خواهد بود. چهارمین راهکار نوسازی شبکه لوله‌کشی آب مصرفی است که بخش زیادی از هدررفت آب در این بخش اتفاق می‌افتد.
تا پیش از جدی شدن بحران آب در تهران، خطر بزرگی که همواره پایتخت را تهدید می‌کرد و البته هنوز هم خطر محسوب می‌شود، «زلزله بزرگ» است. وقوع توفان در خردادماه سال جاری موجب شد تا برخی از کارشناسان و زلزله‌شناسان آن را نشانه‌ای از قریب‌الوقوع بودن زلزله احتمالی تهران بدانند. این سناریو اگرچه از سوی برخی دیگر از استادان اهل فن تکذیب شد اما هنوز هم در میان عده‌ای مطرح می‌شود. اساسا پایه علمی ارتباط این دو پدیده طبیعی تا چه اندازه صحت دارد؟
یکی از محورهایی که در بحث زلزله و پیش‌نشانگرهای آن مطرح است مباحث تاریخی گذشته یا مباحث تاریخی است. به این شکل که با بررسی زلزله‌های مختلفی که در ادوار مختلف به وقوع پیوسته است یکسری نقاط مشترک میان آنها کشف می‌کنند و اعلام می‌شود برخی نقاط مشترک در تمامی زلزله‌ها تکرار شده، پس می‌توان گفت که یک اتفاق به عنوان پیش‌نشانگر یا پس‌نشانگر زلزله محسوب می‌شود. از این رو بلافاصله پس از وقوع توفان امسال، کارگروه مخاطره زمین برای بررسی این حادثه به عنوان پیش‌نشانگر یا پس‌نشانگر زلزله تشکیل شد. بررسی این حادثه در کارگروه مشخص کرد که در ادوار
گذشته توفان به عنوان پیش‌نشانگر زلزله شناخته نشده است. به گفته استادان فن مواردی در گذشته وجود داشته که پس از زلزله، توفان به وقوع پیوسته باشد اما عکس این ماجرا تاکنون اتفاق نیفتاده است. بنابراین این موضوع در کارگروه تخصصی از نظر علمی رد شده است.
چه شاخص یا پدیده‌هایی به‌عنوان پیش‌نشانگر زلزله تعریف شده‌اند و از سوی سازمان به صورت مداوم رصد می‌شوند؟
پیش‌نشانگرهای مختلفی داریم. مثلا اندازه‌گیری گاز رادون در زیر زمین که رصد آن به عنوان یک پیش‌نشانگر زلزله در دستور کار سازمان تخصصی است. گاز رادون یکی از پیش‌نشانگرهای زلزله به شمار می‌آید که از طریق سنجش میزان غـلظت آن در چـشمه‌های آب اطراف گسل‌ها در پیش‌بینی زلزله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از زلزله‌های گذشته در جهان ارتباط این پیش‌نشانگر با زلزله مشاهده شده است البته نیازمند مطالعات علمی در این خصوص از سوی مراکز علمی – پژوهشی هستیم. همچنین تغییر غیرمتعارف آب‌های زیرزمینی، حتی رصد حرکات حیوانات از دیگر
پیش‌نشانگرهایی است که مرتبا در حال رصد هستند.
در چند ماه گذشته تعداد خردلرزههایی که در شهرستان‌های اطراف تهران آمد زیاد شد. سه سال پیش هم چنین اتفاقی افتاد و در بهمن ماه سال 90 بود که یک زلزله به بزرگی 2/4 ریشتر بعد از چندین خردلرزه در تهران اتفاق افتاد. وقوع چنین خردلرزههایی طبیعی است یا می‌تواند مفهوم و پیام خاصی را به‌عنوان یک پیش‌نشانگر داشته باشد؟
وقوع خردلرزه‌ها طبیعی است، چون گسل‌های شهر تهران گسل‌های فعالی هستند. اما اگر میزان این خردلرزه‌ها خاص باشد یا تکرار خاصی داشته باشد، می‌توان آنها را به‌عنوان پیش‌نشانگر آنها تلقی کرد. البته تعداد خردلرزههایی که در ماه‌های گذشته به آن اشاره می‌کنید در حدی نبوده است که بتوان آن را پیش‌نشانگر تلقی کرد. به عنوان مثال در مورد زلزله 27 مرداد مورموری در استان ایلام قبل از وقوع زلزله بزرگ دو خردلرزه با بزرگی 4 ریشتر اتفاق افتاد. یک روز پیش از این زلزله نیز، زلزله‌ای به بزرگی 2/4 ریشتر در دماوند رخ داد که پس از آن با تشکیل کارگروهی ویژه تصمیم
گرفته شد که اگر چند ساعت بعد زلزله دیگری در همین ابعاد اتفاق بیفتد به مردم هشدار داده شود که چون تکرار نشد هشداری هم به مردم ندادیم.
در صورت بروز شرایط بحرانی برای هشدار به مردم چه مکانیزمی به صورت عمومی طراحی شده است؟
اطلاع‌رسانی درباره خطر وقوع زمین‌لرزه یا همان هشدار سریع از طریق صدا و سیما انجام می‌شود. در این راستا کارگروه تخصصی اطلاع‌رسانی و هشدار در تهران به مسوولیت شبکه 5 سیما تشکیل شده که عضو کارگروه تخصصی ستاد مدیریت بحران شهر تهران است. البته دانش بشر هنوز موفق به پیش‌بینی و تعیین زمان دقیق وقوع زلزله نشده است و مطالعات دانشمندان به نتایج محدودی رسیده است. بنابراین اصل بر پیشگیری است تا اگر زمین لرزه رخ داد خسارات و تلفات کمتری داشته باشد.
اما چندی پیش که برای توضیح ماجرای وقوع توفان تهران در صحن علنی شورا حضور داشتید اعلام کردید برای چنین اطلاع‌رسانی باید مجوز داشته باشید. آیا این موضوع روند اطلاع‌رسانی را به خصوص در مورد هشدار زلزله کند نخواهد کرد؟
بنده به مکانیزم اطلاع‌رسانی اشاره کردم اما اینکه فرآیند اطلاع‌رسانی به بلوغ خود نرسیده درست است و هماهنگی بیشتری در این بخش نیاز است. این موضوع را اشاره کنم که ما در بخش قانونی مشکل نداریم بلکه در بخش اجرای قانون با چالش مواجه هستیم. از این رو اصلاح قوانین مربوط به این موضوع در دستور کار مجلس قرار گرفته و امیدواریم با تصویب آن جایگاه سازمان مدیریت بحران کشور ارتقا پیدا کند.
ماجرای زمین‌لرزه 2/4 ریشتری دماوند چند ساعت قبل از زلزله 27 مرداد مورموری؛ پیام هشدار سریع زلزله از شبکه 5 اعلام می‌شود
