◄ زمین‌لرزه چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
زمین‌لرزه پس از پیدایش زمین و سرد شدن آن آغاز شده و همچنان ادامه دارد و با همین روند طبیعی شاید تا یک میلیارد سال دیگر نیز ادامه داشته باشد ( البته اگر بشر در روند طبیعی عمر زمین دخالت نکند) که این موضوع به عنوان یک بلای طبیعی،همچنان برای ساکنان در ابنیه ساخته شده توسط نوع بشر خطرناک است.
ساکنان کره زمین، گاه و بی‌گاه با ناملایمات طبیعی از باد و توفان و سیل گرفته تا زمین‌لرزه و آتش‌فشان رودرو می‌شوند و در این میان تلفات جانی ومالی می‌دهند. در قرن اخیر با پیشرفت علوم و اختراع دستگاه‌های سنجش عوامل محیطی، پیش‌بینی توفان وسیل و بعضی دیگر رخدادهای طبیعی ممکن شده‌است اما هنوز علم و تکنولوژی نتوانسته زمان وقوع زمین‌لرزه را پیش‌بینی کند.
زمین لرزه حاصل آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسل‌های پوسته زمین در مدّتی کوتاه روی می‌دهد. محلّی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون ژرفی، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه می‌گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزهٔ اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش‌لرزه معروف‌اند. به لرزش‌های بعدی زمین‌لرزه نیز پس‌لرزه می‌گویند که با شدّت کمتر و با فاصلهٔ زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهند.
زمین‌لرزه پس از پیدایش زمین و سرد شدن آن آغاز شده و همچنان ادامه دارد و با همین روند طبیعی شاید تا یک میلیارد سال دیگر نیز ادامه داشته باشد (البته اگر بشر در روند طبیعی عمر زمین دخالت نکند) که این موضوع به عنوان یک بلای طبیعی،همچنان برای ساکنان در ابنیه ساخته شده توسط نوع بشر خطرناک است.
تحقیقات دانشمندان در قرن بیستم در خصوص زمین‌لرزه‌ها و ایجاد دپارتمان‌های خاص لرزه‌نگاری در دانشگاه‌های مطرح دنیا منجر به اختراع دستگاه‌های لرزه‌نگار(ثبت زمین‌لرزه‌ها)شد که برای دریافت اطلاعات دقیق لرزش‌های درونی و سطحی زمین در نقاط مشخصی از سطح کره زمین نصب شده است. براساس اطلاعات مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزک دانشگاه تهران، 105 ایستگاه لرزه‌نگاری در قالب 20 شبکه و 6 پایگاه لرزه‌نگاری تک ایستگاهی و یک ایستگاه درون‌چاهی در سطح ایران فعال است که زمین‌لرزه‌های فلات ایران را ثبت می‌کند. این شبکه‌ها عبارتند از: شبکه لرزه‌نگاری مشهد، قوچان، سمنان، تهران، ساری، قزوین، تبریز، همدان، کرمانشاه، بروجرد، خرم‌آباد، بیرجند، طبس، اصفهان، یزد، شهرکرد، کرمان، شیراز، میناب، اهواز، جاسک(هرمزگان)، تربت حیدریه (خراسان رضوی)، آستارا (گیلان) و پایگاه های تک ایستگاهی عبارتند از بروجن، مینودشت، قمصر، مهاباد، جهرم و قلعه‌قاضی.
نقشه ایستگاه‌های لرزه‌نگاری ایران
وقتی از یک زمین‌لرزه صحبت می‌شود شدت تخریب و قدرت آن مورد توجه است. تا پیش از 1935میلادی اعداد و ارقام مختلفی برای شدت تخریب و قدرت زلزله مورد استفاده قرارمیگرفت تا اینکه چارلز ریشتر مقیاس سنجشی برای زلزله ارائه داد که مبنای سنجش آن بزرگی زلزله بود. ریشتر میزان انرژی آزاد شده در زلزله را مورد توجه قرار داد.
جهت تعیین انرژی آزاد شده توسط هر زلزله، رابطه‌ای توسط چارلز ریشتر و بنو گوتنبرگ در سال ۱۹۳۵ ارائه شد که میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله را بر اساس لگاریتم بیشترین مقدار جابه‌جایی افقی ثبت شده توسط لرزه‌نگار مشخص می‌کرد. این مقیاس سنجش که به افتخار چارلز ریشتر به نام خودش ثبت شد.
در این روش دامنه حرکات زمین در فاصله ۱۰۰ کیلومتری محل وقوع زلزله توسط دستگاه لرزه‌نگار وود-اندرسون ثبت می‌شود. پس بزرگای محلی ریشتر به صورت لگاریتم مبنای ۱۰ دامنه لرزه‌نگار فوق در فاصله ۱۰۰ کیلومتری تعریف می‌شود.
مقیاس ریشتر(Richter magnitude scale) بیانگر میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله است اگر بزرگی زلزله‌ای M در مقیاس ریشتر باشد انرژی آزاد شده آن زلزله E در واحد ارگ (Erg) خواهد بود: log E=11.8+1.5M دراین رابطه با اضافه شدن هر یک درجه به بزرگی زلزله، انرژی آزاد شده آن تقریباً ۱٫۵^۱۰ یا ۳۱٫۶ برابر بیشتر می‌شود. رابطه فوق نشان می‌دهد انرژی یک زلزله ۸ ریشتری برابر با انرژی انفجار یک میلیارد تن تی‌ان‌تی برآورد شده‌است.
زلزله‌های کمتر از 4 ریشتر که بارها درطول سال اتفاق می‌افتند توسط انسان حس نمی‌شوند و خطری به همراه ندارند. اما زلزله‌های 7 ریشتری و بالاتر از آن که چندان شایع نیستند با افزایش شدت تخریب همراه هستند.
میزان انرژی رسیده به هر نقطه از سطح زمین علاوه بر میزان انرژی آزادشده در کانون زلزله به مجموعه عواملی نظیر عمق زلزله (فاصله کانون زلزله از مرکز روزمینی زلزله)، جنس خاک و … بستگی دارد. از همین رو خسارت‌های وارده در زمین‌لرزه‌های دارای درجه یکسان، ممکن است بسیار متفاوت باشد. به همین دلیل پرسش و بیان مقاومت ساختمان‌ها در برابر زلزله با بزرگی خاصی در مقیاس ریشتر از نظر فنی بی‌معناست. گاهی زلزله ای با بزرگی به فرض 5.8 ریشتر اثر تخریبی شدیدی در یک منطقه دارد ولی همان شدت در منطقه دیگر خیلی هم مخرب نیست. در نتیجه ریشتر مقیاس کاملی برای توصیف همه‌جانبه زمین لرزه نیست. برای بیان مقدار خسارت وارده توسط زمین لرزه از مقیاس مرکالی استفاده می‌شود.
برای همگان این سوال پیش می‌آید که بزرگترین زلزله‌هایی که تاکنون در ایران رخ داده چه بوده وچقدر تخریب یا تلفات داشته است.برای پاسخ به این سوال باید گفت که لرزه‌نگاری از اوایل قرن بیستم با استفاده از دستگاه‌های ویژه ثبت و ضبط شده و اطلاعات ماقبل آن فقط نقل‌قول مکتوب یا شفاهی است. به روایتی اطلاعات قبل از 1900 میلادی مشاهدات ناظرانی از زلزله است که بدون معیار سنجش فیزیکی در کتاب‌ها نوشته شده است.
از سویی زمین‌شناسان به کمک دیرین‌شناسان بامشاهداتی که از تغییر شکل زمین و مکان‌های باستانی داشته‌اند با بررسی‌های زمین‌شناختی پی به رخداد زمین‌لرزه در آن منطقه برده‌اند که شدت‌های آنها را نیز حدس می‌زنند. از این‌رو دانشمندان توانستند جداولی از زمین‌لرزها در تاریخ جهان از جمله فلات ایران ثبت کنند. جدول زیر بخشی از فهرست زمین‌لرزه‌های پیش از سال 1900 میلادی فلات ایران است که توسط محققین موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تهیه شده است و زمین‌لرزه‌های 7 و بزرگتر از 7 ریشتری را نشان می‌دهد.
| ردیف | سال وقوع | طول وعرض جغرافیایی | بزرگی تقریبی مقیاس ریشتر | |
| Lat. | Long. | |||
| 1 | c.1.8 Ma | 36.11 | 50.78 | 7 |
| 2 | c.11000 BP | 33 | 47.6 | 7 |
| 3 | c.4000 BP | 38 | 58.12 | 7.1 |
| 4 | c.3000-2800 BP | 36.82 | 49.48 | 7 |
| 5 | 4th C.BC | 35.5 | 51.8 | 7.6 |
| 6 | c.10BC-AD10 | 37.95 | 58.15 | 7.1 |
| 7 | 743 | 35.3 | 52.2 | 7.2 |
| 8 | 763 | 33.3 | 59.3 | 7.6 |
| 9 | 765 | 35.2 | 60.4 | 7.5 |
| 10 | 805 12 02 | 29.5 | 60.5 | 7 |
| 11 | 815 | 29.5 | 60.5 | 7 |
| 12 | 819 06 | 36.4 | 65.4 | 7.4 |
| 13 | 855 | 35.6 | 51.5 | 7.1 |
| 14 | 856 12 22 | 36.2 | 54.3 | 7.9 |
| 15 | 894 01 06 | 37.7 | 47.5 | 7.7 |
| 16 | 940 08 20 | 38 | 58.3 | 7.1 |
| 17 | 943 08 | 37.6 | 57 | 7.6 |
| 18 | 958 02 23 | 36 | 51.1 | 7.7 |
| 19 | 1008 04 27 | 34.6 | 47.4 | 7 |
| 20 | 1042 11 04 | 38.1 | 46.3 | 7.6 |
| 21 | 1052 06 02 | 36.2 | 57.7 | 7 |
| 22 | 1139 09 30 | 40.3 | 46.2 | 7.3 |
| 23 | 1175 | 37.5 | 65.5 | 7.1 |
| 24 | 1177 05 | 35.7 | 50.7 | 7.2 |
| 25 | 1209 | 36.05 | 59.22 | 7.3 |
| 26 | 1270 10 07 | 36.2 | 58.8 | 7.1 |
| 27 | 1336 10 21 | 34.7 | 59.7 | 7.6 |
| 28 | 1389 02 | 36.2 | 58.8 | 7.6 |
| 29 | 1405 11 23 | 36.2 | 58.8 | 7.6 |
| 30 | 1440 | 28.4 | 53.1 | 7.1 |
| 31 | 1483 02 18 | 24.9 | 57.9 | 7.7 |
| 32 | 1485 08 15 | 36.7 | 50.5 | 7.2 |
| 33 | 1493 01 10 | 33 | 59.8 | 7 |
| 34 | 1608 04 20 | 36.4 | 50.5 | 7.6 |
| 35 | 1668 01 14 | 41 | 48 | 7.8 |
| 36 | 1695 05 11 | 37.1 | 57.46 | 7 |
| 37 | 1696 04 14 | 39.1 | 43.9 | 7 |
| 38 | 1721 04 26 | 37.9 | 46.7 | 7.7 |
| 39 | 1780 01 08 | 38.2 | 46 | 7.7 |
| 40 | 1830 03 27 | 35.7 | 52.5 | 7.1 |
| 41 | 1838 | 29.6 | 59.9 | 7 |
| 42 | 1840 07 02 | 39.5 | 43.9 | 7.4 |
| 43 | 1871 12 23 | 37.4 | 58.4 | 7.2 |
| 44 | 1890 07 11 | 36.6 | 54.6 | 7.2 |
| 45 | 1893 11 17 | 37 | 58.4 | 7.1 |
| 46 | 1895 07 08 | 39.5 | 54.5 | 7.5 |
زلزله های بزرگتر از 7 ریشتر و زلزله های مخرب 100 سال اخیر در ایران
|
ردیف |
سال وقوع |
محل وقوع و بزرگی (ریشتر) |
|
|
1 |
1288 |
سیلاخور |
4/7 |
|
2 |
1309 |
سلماس |
4/7 |
|
3 |
1339 |
شهر لار |
7/6 |
|
4 |
1341 |
بوئین زهرا |
2/7 |
|
5 |
1347 |
دشت بیاض |
4/7 |
|
6 |
1351 |
منطقه قیر |
9/6 |
|
7 |
1356 |
خورگو |
7 |
|
8 |
1357 |
طبس |
7/7 |
|
9 |
1358 |
قائن |
1/7 |
|
10 |
1360 |
منطقه سیرچ |
4/7 |
|
11 |
1369 |
رودبار و منجیل |
4/7 |
|
12 |
1376 |
بیرجند |
3/7 |
|
13 |
1381 |
آوج |
6/6 |
|
14 |
1382 |
بم |
5/6 |
|
15 |
1383 |
زرند |
4/6 |
|
16 |
1391 |
اهر و ورزقان |
6.2 |
|
17 |
1392 |
بوشهر |
6.1 |
|
18 |
1396 |
کرمانشاه |
7.3 |
مزخرف بود
زمین لرزه چگونه به وجود می آید واریز سطحی آن در کجاست