◄ حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی در حوادث طبیعی

زیرساخت‌ها (Infrastructure) در هر کشوری درواقع بنیان اساسی جامعه آن کشور محسوب می‌شوند و آسیب به آنها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری را در کشورها ایجاد کند و آسیب در یک بخش می‌تواند بخش‌های دیگر را نیز تحت تأثیر جدی قرار دهد. زیرساخت‌های حیاتی (Critical Infrastructure) نیز به‌صورت کلی به آن دسته از سامانه‌ها، خدمات یا حتی عملیاتی اطلاق می‌شود که اختلال یا تخریب آنها موجب تضعیف یا ناتوانی در خدمات بهداشت عمومی، تجارت و اقتصاد، امنیت ملی یا هر ترکیب دیگری از این قبیل موارد شود.

این موارد شامل ارتباطات، انرژی، سامانه‌های بانکی، خطوط حمل‌ونقل، بهداشت عمومی و خدمات ضروری دولتی می‌شود.زیرساخت‌ها (Infrastructure) در هر کشوری درواقع بنیان اساسی جامعه آن کشور محسوب می‌شوند و آسیب به آنها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری را در کشورها ایجاد کند و آسیب در یک بخش می‌تواند بخش‌های دیگر را نیز تحت تأثیر جدی قرار دهد. زیرساخت‌های حیاتی (Critical Infrastructure) نیز به‌صورت کلی به آن دسته از سامانه‌ها، خدمات یا حتی عملیاتی اطلاق می‌شود که اختلال یا تخریب آنها موجب تضعیف یا ناتوانی در خدمات بهداشت عمومی، تجارت و اقتصاد، امنیت ملی یا هر ترکیب دیگری از این قبیل موارد شود.

این موارد شامل ارتباطات، انرژی، سامانه‌های بانکی، خطوط حمل‌ونقل، بهداشت عمومی و خدمات ضروری دولتی می‌شود. زیرساخت‌های حیاتی و تأمین امنیت آنها به لحاظ نقش ویژه‌ای که در توسعه و پیشرفت همه‌جانبه کشور بر عهده دارند از مواردی بوده است که قانون‌گذاران هم در برنامه پنجم توسعه کشور بدان توجه کرده و در ذیل سه ماده ۱۹۸، ۲۰۱ و ۲۳۱ (بند الف) به این موضوع پرداخته‌اند. امنیت زیرساخت به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که برای حفاظت از زیرساخت‌ها و به‌طور خاص زیرساخت‌های حیاتی، از قبیل فرودگاه‌ها، آزادراه‌ها، شبکه‌های راه‌آهن، بیمارستان‌ها، پل‌ها پایانه‌های حمل‌ونقل، شبکه‌های ارتباطی، سدها، شبکه‌های انرژی و… انجام می‌شود. امنیت زیرساخت به دنبال محدودکردن آسیب‌پذیری چنین سازه‌ها و ساختارهایی در مقابل خرابکاری تروریسم، آلودگی و … است.

مهم‌ترین دلایل آسیب‌پذیری در زیرساخت‌ها که لزوم حفاظت از آنها (پدافند عامل و پدافند غیرعامل) را ایجاد می‌کند شامل موارد ذیل است: تروریسم؛ افراد یا گروه‌هایی که به دلایل سیاسی اقدام به خرابکاری در زیرساخت‌ها می‌کنند. خرابکاری؛ افراد یا گروه‌هایی مثل کارکنان سابق یک مجموعه، گروه‌های سیاسی مخالف دولت یا گروه‌های طرفدار محیط‌زیست می‌توانند از دلایل خرابکاری باشند. جنگ اطلاعاتی؛ هک‌شدن سامانه‌های اطلاعاتی توسط افراد برای به دست آوردن درآمدهای شخصی یا نفوذ سازمان‌یافته به سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی یک کشور برای ایجاد خرابکاری در زیرساخت‌های آن می‌تواند از جمله جنگ‌های اطلاعاتی باشد.

بلایای طبیعی؛ طوفان، سیل و دیگر اتفاقات طبیعی که به زیرساخت‌های حیاتی مثل خطوط انتقال نفت و آب یا شبکه‌های انتقال برق آسیب می‌زند. در کشورهای توسعه‌یافته توجه ویژه‌ای به حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی می‌شود. به‌عنوان‌مثال؛ در بخش تحلیل اطلاعات و حفاظت از زیرساخت‌های ایالات‌متحده آمریکا، دو برنامه عمده وجود دارد که یکی ناظر به امنیت اطلاعات است و دیگر در بخش حفاظت از زیرساخت‌ها طراحی شده است.

این بخش همچنین وظیفه هماهنگی با بخش‌های خصوصی را در برنامه‌ریزی و پیش‌بینی تهدیدات بر عهده دارد. داده‌های تحلیلی این بخش از سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نظیر FBA، CIA و آژانس امنیت ملی آمریکا تأمین می‌شود. همچنین، در سال ۲۰۰۵ شورای امور داخلی اتحادیه اروپا، کمیسیون اتحادیه اروپا را مأمور کرد که پیشنهاد برنامه‌ای را برای حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی اتحادیه اروپا (EPCIP) ارائه دهد. در پاسخ کمیسیون اتحادیه اروپا این پیشنهاد را به یک برنامه شناسایی زیرساخت‌های حیاتی اتحادیه اروپا تبدیل کرد و آن را مبنایی برای بهبود زیرساخت‌های اتحادیه اروپا قرار داد.

این اقدامات منجر به طراحی مجموعه‌ای از اصول، فرایندها و ابزارهایی شد که برای حفاظت از زیرساخت‌های اتحادیه اروپا به‌کاربرده می‌شود که درواقع برای اجرایی کردن EPCIP پیشنهاد شده است. در این پیشنهاد تهدیداتی که لازم به پاسخ دارند نه‌تنها در حوزه تروریسم دیده شده است بلکه شامل تهدیداتی از قبیل فعالیت‌های مجرمانه، بلایای طبیعی و اتفاقات دیگری می‌شود که ممکن است زیرساخت‌ها را تهدید کند. هدف نهایی این برنامه ارتقا حفاظت از زیرساخت‌های اتحادیه اروپاست.

لذا می‌توان از طریق اجرای پوشش بیمه‌ای برای زیرساخت‌های حیاتی؛ مشکلات ناشی از بروز حوادث مختلف را کاهش داده و سطح آسیب‌پذیری کشور را در زمان انواع تهدیدات و حوادث بشدت کاهش داد. لذا تدوین سند راهبردی «بیمه زیرساخت‌های حیاتی کشور» می‌تواند گره‌گشای مشکلات عظیمی در زمان بروز حوادث بزرگ طبیعی و غیرطبیعی، نظیر سیلاب‌های رخ داده از ابتدای سال ۱۳۹۸ در مناطق مختلف کشور که منجر به تخریب زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی –‌علاوه بر منازل مسکونی و کارگاه‌ها و کارخانجات تولیدی- گردیده است، باشد.

*معاون مرکز توسعه و سیاست‌های راهبردی

هفته‌نامه‌حمل‌ونقل