حکم دقیقه آخر شورای چهارم اصفهان برای مترو!

آزادی یکی از قول و قرارهای شورای چهارم با مردم بود. اما این آزادی همان آزادی است که طرح‌های اولیه‌اش سال 1383 تهیه، سال 1389 به علت کمبود اعتبارات متوقف، سال 1392 در قرارداری 15 ماهه به سازمان عمران شهرداری اصفهان واگذار، سال 1394 به گفته معاون عمرانی شهرداری تکمیل و امروز در تابستان 1396 با همه تلاش‌ها و تعجیل‌های سیاسی، قرار است تبدیل به نماد موفقیت شورای چهارم ‌شود!

 شمارش معکوس برای پایان شورای چهارم آغاز شده است و به نظر می‌رسد این شورا ضربه نهایی را در دقیقه 90 خواهد زد. ضربه‌ای به قیمت "شاید تخریب". این حکم دقیقه آخر شورای چهارم است: برای مترو، آزادی؛ برای چهارباغ، حبس ابد.

دو دهه گذشته سال‌های تاریک اصفهان بود. از خشک شدن زاینده رود تا طرح‌های ریز و درشت شهری که هر کدام در گوشه و کنار شهر سال‌های سال جا خشک کرده بودند و نقشه‌ها و طرح‌ها روی میز مدیران شهری خاک می‌خوردند. رسانه‌ها نیز تقریبا به این جنجال‌های بی‌نتیجه عادت کرده بودند.

شوراها نیز یکی پس از دیگری با وعده‌های رنگ و وارنگ می‌آمدند و کمی که صندلی‌هایشان گرم و یخ از وعده‌هایشان آب می‌شد، می‌شدند همان شورای روتین و گم شده در لا به لای بروکراسی همیشگی. آخرهای دوره هم که دیگر شهرداری و مدیران شهری برای شورا -به قول قدیمی‌ها- تره هم خرد نمی‌کنند. باز هم حوالی انتخابات، ضرب‌العجل شورا برای اجرای وعده‌ها و رای آوردن در دوره بعد و وعده‌های شیرین نامزدهای دوره جدید و تلاش‌های شهرداری برای پاک کردن خاک از روی پروژه‌ها و بودجه‌های جذب نشده‌ای که تا پایان مرداد باید برگشت داده شود به یکدیگر گره می‌خورند.

از میان همه این پروژه‌ها هیچ پروژه‌ای چالش‌آفرین‌تر از خط قرمز اصفهان نیست. خط یک مترو اصفهان یا خط قرمز، نخستین خط مترو اصفهان است که با توجه به ساختار و استخوان‌بندی این شهر تاریخی باید در دل این شهر و از شمال به جنوب کشیده می‌شد. اما از همان روزهای ابتدایی این تناقض به وضوح مشخص بود که عبور مترو از دل شهر اصفهان مخاطرات بسیاری برای بافت تاریخی مرکز اصفهان دارد.

اما توسعه اجتناب ناپذیر بود. اصفهان با سرعت سرسام آوری در حال رشد بود، نرخ مالکیت خودرو درحال افزایش، آلودگی اصفهان نزدیک به نقطه بحران، ترافیک و ازدحام خیابان‌ها موجب فرسایش و مدیران شهری خواب! مجموعه این شرایط و نا آشنایی مدیران شهری با راهکارهای نوین و مقابله با ترافیک و سامانه‌های حمل و نقل انبوه‌بر اما سبک همچون اتوبوس تندرو و تراموا موجب شده مترو کلیدی شود که همگان فکر کنند قفل حمل و نقل اصفهان تنها با آن باز می‌شود.

بی تجربگی مدیران و مجریان شهری از یک سو، کمبود بودجه و اوضاع بد اقتصادی کشور از سوی دیگر به همراه جدال‌های میان شهرداری و سازمان میراث فرهنگی، نگرانی‌های سمن‌های دوستدار اصفهان، فشارهای سازمان‌های جهانی، همه و همه باعث شد این پروژه سال‌های سال به طول بیانجامد.

در این میان اما همواره متخصصان و فعالان اجتماعی از عبور مترو از چهارباغ عباسی ابراز نگرانی می‌کردند. عبور این غول آهنی و لرزان از کنار مدرسه چهارباغ و کاخ هشت بهشت و هتل ایران در حال تخریب و سی و سه پل پیر خسته که انگار ویرانی بخشی جدایی ناپذیر از سرنوشت آن است جای بسی نگرانی دارد و حتی شرط عقل این بود که این غول آهنی از قدری آن طرف‌تر و مثلا از خیابان شمس آبادی عبور می‌کرد.

حالا بعد از گذشت 15 سال از آغاز پروژه مترو اصفهان و در شمارش معکوش شورای چهارمی که جز دو نفر بقیه اعضای آن اقبالی در انتخابات نداشتند، افتتاح کامل خط یک را تیر آخر می‌داند و حداکثر فشار به مجریان وارد می‌شود تا مترو اصفهان به هر قیمتی در چند روز باقی‌مانده شورا از خط قرمز اصفهان عبور کند تا به آزادی برسد. شاید به قیمت تخریب چهارباغ و مدرسه امام صادق و این حکم دقیقه آخر شورای چهارم است: برای مترو آزادی، برای چهارباغ حبس ابد.

لرزش‌های حاصل از مترو قابل چشم پوشی نیست

چندی پیش محمود ستایش‌مهر -شهرساز و مرمت‌گر شهری- در گفت‌وگویی با ایسنا گفته بود که لرزش‌های حاصل از مترو به هیچ عنوان قابل چشم پوشی نیست و جانمایی مترو در دل چهارباغ می‌توانست قدری سنجیده‌تر و دلسوزانه‌تر انجام شود. اما حالا پایش مستمر و حفاظت از میراث ارزشمند اصفهان، محور تاریخی چهارباغ و ساختمان‌های تاریخی موجود در آن وظیفه همه رسانه‌ها دستگاه‌ها و مردم است.

وی معتقد است در ایرانی که در معماری تاریخی‌اش علاوه بر سه بعد طول، عرض و ارتفاع به بعد چهارمی به عنوان زیر زمین توجه داشته است و همواره تبحری خاص در خلق فضاهای زیرزمین داشته‌اند، شایسته است به مترو و تونل‌های آن با دیدی بومی و ایرانی نگاه شود.

ستایش مهر در این گفت‌وگو تاکید کرده بود که آلودگی‌های صوتی، لرزشی و فیزیکی ناشی از عبور مترو می‌تواند اثرات زیانباری را در طول زمان بر بافت تاریخی اصفهان داشته باشد که به هیچ عنوان قابل چشم پوشی نیست و به قول حکیمان "بسیار بشد که آب سرچشمه خرد/ چون بیشتر آمد شتر و بار ببرد. "

بناهای تاریخی در برابر لرزش و رطوبت شکننده‌اند

جعفر کسائیان، کارشناس ارشد سازه و عمران در سرمقاله‌ای کوتاه با عنوان "عبور مترو از کنار مدرسه چهارباغ از دیدگاه سازه" که سال‌ها پیش در مجله نظام مهندسی اصفهان به چاپ رسیده است عنوان کرده بناهای تاریخی ایران بیشتر از خشت و گل در سطوح خارجی که در معرض باد و باران قرار دارد از آجر ساخته شده‌اند و جرزهای نگهدارنده بارهای فوقانی، اگرچه برای انتقال فشار خوب عمل می‌کنند اما در مقابل رطوبت و لرزه بسیار شکننده و حساس هستند و خیلی زود دچار خستگی می‌شوند.

در این مقاله مطرح شده است که حتی عبور دستگاه TBM از زیر مادی فرشادی به عنوان یک شاهکار ضد آب اگر به درستی انجام نشود می‌تواند موجبات آسیب به مدرسه امام صادق را ایجاد کند. البته این مقاله زمانی نوشته شده است که مهندسان نگران بخش‌های مغفول مانده بودند هیچکس حتی فکر برخورد ماشین‌های حفاری با پایه‌های سی و سه پل را نمی‌کرد.

این مقاله خواسته است که تونل مترو در ابتدای چهارباغ با انحرافی به سمت غرب به زیر خیابان شمس‌آبادی برود و این تغییر مسیر به هیچ عنوان موجب افزایش زمان سفر مردم نخواهد شد. همچنین کاهش شیب تغییر مسیر نسبت به آنچه برای تغییر مسیر از کنار سی‌وسه پل باید انجام شود موجبات آسایش بیشتری را در سفر مترو فراهم خواهد کرد.

با وجود همه این نگرانی‌ها در تمام طول این سال‌ها هرگز سندی برای روشن شدن وضعیت عبور مترو از این خیابان توسط اداره میراث فرهنگی تدوین نشد. یا اگر این سند وجود دارد هرگز در اختیار رسانه‌ها و عموم مردم قرار نگرفت تا مشخص باشد شهرداری اصفهان موظف به انجام چه اقداماتی است.

شهرداری و شورا می‌خواهد خودش را مطرح کند

مجتبی کنعانی، کارشناس مرمت میراث فرهنگی هنوز با عبور مترو از چهارباغ عباسی و کنار سی‌وسه پل مخالف است و اعتقاد دارد اگر این تونل با سیمان پر شود و یا برای کاربری دیگری از آن استفاده شود باز هم بهتر است. او معتقد است عبور مترو از چهارباغ عباسی به این خیابان آسیب زده، می‌زند و خواهد زد. هر اقدامی که شهرداری اصفهان انجام دهد بخشی از آسیب‌ها را آن هم نه به صورت کامل بلکه تنها قدری تعدیل می‌کند.

او می‌گوید مدیریت شهری و مدیران اداره میراث فرهنگی اگر واقعا نگران چهارباغ و ساختمان‌های تاریخی آن هستند بهتر است شفاف، واضح و شیشه‌ای به مردم و رسانه‌گزارش بدهند. گزارش‌هایی که سال‌ها پیش باید تدوین و در اختیار عموم قرار می‌گرفت. میراث فرهنگی باید واضح و روشن اعلام کند از شهرداری چه گزارش‌ها و پیوست‌هایی می‌خواهد. چه سنسورهایی در چه مکان‌هایی، از چه نوع و برندی باید استفاده شوند و داده‌ها توسط چه شخص یا سازمانی تحلیل شود. دستورالعمل‌هایی روشن برای پایش مترو تدوین شود و در اختیار همه قرار گیرد.

این کارشناس مرمت میراث فرهنگی معتقد است که هرگز گزارش روشنی در این رابطه مطرح نشده است. شهرداری از طرفی اعلام می‌کند به جای یک لایه بالشتک ضد ارتعاش 3 لایه استفاده کرده است. میراث نیز ابراز نگرانی و مخالفت برای تعجیل در عبور مترو می‌کند. اما میراث نیز باید عنوان کند چه استاندارهایی برای عبور مترو از چهارباغ دارد.

کنعانی با ابراز ناراحتی و دلخوری از اداره کل میراث فرهنگی می‌گوید در اینکه شهرداری و شورای شهر می‌خواهند هرچه سریع‌تر مترو آغاز به کار کند تا خودشان را مطرح کنند شکی نیست. این مسئله کاملا واضح و مشخص است. اما میراث فرهنگی در تمام این سال‌ها چرا لازمه‌های عبور مترو را تدوین و در اختیار رسانه‌ها قرار نداده بود؟ امروز مدیران کنونی باید خیلی واضح و مشخص این نتایج جلسات و تصمیمات را در اختیار مردم قرار دهند تا فعالان و رسانه‌ها بدانند چه چیزی را از چه کسی باید طلب کنند و توان نظارت داشته باشند. تنها نظارت است که کیفیت واقعی یک مسئله‌ای را تضمین و خیال همه را راحت می‌کند.

این کارشناس مرمت معتقد است که مترو اصفهان علاوه بر آسیبب‌های فیزیکی که به میراث فرهنگی و ساختمان‌های تاریخی می‌زند آسیب‌های اجتماعی و جمعیتی متعددی نیز خواهد داشت. دامنه تغییراتی که مترو ایجاد می‌کند بسیار گسترده و متنوع است که باید برای همه آنها تمهیداتی اندیشیده شود.

مترو تعادل کانون‌های جمعیتی را بر هم می‌زند

محمد جمشیدی شهرساز و کارشناس جمعیت، اعتقاد کنعانی را مبنی بر تاثیرات جمعیتی و اجتماعی تایید می‌کند و معتقد است مترو اصفهان علاوه بر خطراتی که برای سازه‌های تاریخی دارد می‌تواند توسعه نامتوازنی ایجاد کند و تعادل کانون‌های جمعیتی را بر هم‌ زند که اگر به دقت مدیریت نشود خود معضلی جدید به مشکلات اصفهان اضافه می‌کند.

وی معتقد است وسایل حمل و نقل انبوه‌بر نقاط کانونی و پر تراکمی را در حوالی ایستگاه‌هایشان ایجاد می‌کنند که اگر به درستی مهار شوند می‌توانند TOD های اصفهان را شکل دهند و موجب پایداری و بهبود شرایط زیستی این شهر تاریخی شوند اما در غیر این صورت تمرکز بیش از حد جمعیت و کاربری‌ها، افزایش نا معقول قیمت زمین، املاک و مستغلات می‌تواند مراکز کانونی پر هرج‌ومرج بیافریند.

جمشیدی می‌گوید چنانچه خطوط مترو شهرهای اقماری و حاشیه‌های شهر را با ویژگی‌های متفاوت جمعیتی و اجتماعی خود به مراکز شهری متصل کند توان جابه‌جایی ارزان و سریع می‌تواند آنها را برای کار و فعالیت به مراکز شهر جذب کند و همین موضوع باز هم به عدم توازن دامن می‌زند.

این در حالی است که جمشیدی اعتقاد دارد پایش‌های مورد نیاز برای عبور مترو از دل یک گذر تاریخی- فرهنگی به جانمایی سنسورهای لرزه نگاری و بنچ‌مارک ساختمان‌های تاریخی محدود نمی‌شود. عبور مترو از چهارباغ، گذر چاقوی تیز مدرنیته از دل دولتخانه پر شکوه و جلال صفوی است.

انشالله انجام شود...

از سوی دیگر فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان که اداره متبوعش بارها با تعجیل در راه اندازی فاز سوم خط یک قطار شهری اصفهان مخالفت کرده در خصوص بهره برداری از قطار شهری اصفهان می‌گوید جلسه‌ای با شهرداری و سازمان قطار شهری اصفهان برگزار شد و گزارشی از فعالیت‌ها ارائه و مقرر شد اقدامات دیگری تا پیش از راه اندازی خط یک مترو صورت گیرد که اگر انجام شود تقریبا با توافقاتی که سازمان میراث فرهنگی کشور با سازمان قطار شهری داشته، فاز سوم خط یک می‌تواند راه اندازی شود.

او با اشاره به مستند سازی وضعیت بناهای تاریخی موجود در مسیر عبور قطار شهری از چهارباغ تا سی و سه پل ادامه می‌دهد بخشی از این مستند سازی توسط اداره کل میراث فرهنگی و بخشی از آن توسط سازمان قطار شهری و با اعلام نظر از کارشناسان رسمی دادگستری انجام خواهد شد.

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان بناهای تاریخی در مسیر عبور قطار شهری را دارای وضعیت نسبتا قابل قبولی می‌داند و معتقد است مرمت گنبد و بدنه سازی مدرسه چهارباغ در حال اجراست، و وضعیت سی و سه پل نیز مناسب است، اما وضعیت موجود باید پیش از بهره برداری مترو مستندسازی شود تا پس از بهره برداری، شرایط بناها دیده شود.

الهیاری اضافه می‌کند نصب سنسورهای پایش و مانیتورینگ نیز باید انجام شود که مقدمات آن آماده شده و شهرداری اصفهان قول داده تا پیش از راه اندازی نصب شود؛ با نصب این سنسورها و با پیش بینی‌هایی که قبلا صورت گرفته و پژوهش‌هایی که دانشگاه علم و صنعت در خصوص مترو انجام داده است، بهره برداری ‌ قطار شهری می‌تواند آغاز شود. پایش و مانیتورینگ کمک می‌کند وضعیت بناهای تاریخی در هنگام بهره برداری مشخص شود و در صورتی که شرایطی آسیب‌زا وجود داشته باشد اقدامات لازم انجام گیرد.

او با بیان اینکه اکثر اقدامات در این خصوص انجام شده، خاطر نشان می‌کند ابزارها سفارش داده شده است و تنها نصب و اجرای آن باقی مانده. این فعالیت‌ها باید نهایی شود و قرار است بازدیدی از مسیر عبور مترو از چهارباغ عباسی داشته باشیم تا عملیاتی شدن این اقدامات تایید شود.

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان می‌گوید تاریخ افتتاح فاز سوم خط اول متروی اصفهان هنوز معلوم نیست. قرار بود اول مرداد این خط به بهره برداری برسد اما با پیگیری‌های میراث به تاخیر افتاد؛‌ مهم این است که اقدامات لازم برای حفظ بناهای تاریخی در مسیر عبور مترو در مقابل خطرات احتمالی پیش از افتتاح صورت گیرد که انشاالله انجام شود.

لرزش‌ها بسیار کمتر از استاندارد جهانی است

علیرضا صلواتی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار اصفهان در نشست خبری خود در جمع اصحاب رسانه تایید کرده است که پایش‌های عبور مترو در مانیتورینگ لرزه‌نگارها خلاصه نخواهد بود و در این مرحله با همکاری دانشگاه علم و صنعت علمکرد بالشتک‌های ضد ارتعاش بررسی شده است و خوشبختانه میزان لرزش با استانداردهای جهانی فاصله بسیاری دارد. در بحث مترو همکاری شهرداری و میراث فرهنگی بی نظیر است و هر دو نگران هویت اصفهان هستند.

وی تاکید کرده که همه نگرانی‌های شهرداری اصفهان در رابطه با تاثیرات مترو لرزشی نیست به همین خاطر پیوست‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی زیست محیطی در حال تدوین است و تلاش می‌کنیم از معضلاتی که مترو تهران تجربه کرده پیشگیری کنیم و بعد از خط یک با تجربه‌ای که به دست آورده‌ایم خطوط بعدی را در کمتر از 5 سال به بهره برداری برسانیم.

در مجموع عبور مترو از اصفهان نگرانی‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف ایجاد کرده است. پروژه‌ای که 15 سال در پیچ و خم ضعف مدیریت گرفتار بوده است می‌تواند چندماه دیگر برای انجام پایش‌های نهایی و اتخاذ راهکارهایی برای جلوگیری از معضلات آتی منتظر بماند. عبور مترو از خط قرمز، ورود به چهارباغ و نهایتا رسیدن به آزادی نباید برای مقاصد سیاسی مورد استفاده قرار گیرد.

قضاوت عموم مردم درباره عملکرد 4 ساله یک مجموعه نمی‌تواند با افتتاح با عجله خط یک مترو تغییر کند و نهایتا رسانه‌ها و مردم قضاوت را بر مبنای آنچه در طور چهارسال دیده‌اند انجام خواهند داد. شاید لازم باشد شورای اسلامی چهارم شهر اصفهان نیز از جمله تاریخی "شورای بعدی فقط باید واگن را در خط بیاندازد" استفاده کند و با خیال آسوده اجازه دهد شهرداری و اداره میراث فرهنگی مقدمات عبور مترو از چهارباغ را آماده کنند.