دو برنامه برای شهر ریل‌پایه
مجموعه شهری تهران با پیوند مترو و راه‌آهن متحول می‌شود.
همکاری دولت و شهرداری تهران طی پنج سال گذشته پس از یک دوره طولانی قطع رابطه، منجر به یک دستاورد نسبی در حوزه تسهیل سفرهای درون و برون‌شهری شده و اتصال میان ایستگاه راه‌آهن پایتخت و یکی از ایستگاه‌های خط ۳ مترو به‌زودی برقرار می‌شود.
به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، با اتمام این پروژه مسافران بین‌شهری پس از ورود به سکوی راه‌آهن می‌توانند از طریق گالری ایجاد شده، به‌طور مستقیم وارد ایستگاه مترو شده و از آنجا به هر نقطه‌ای از شهر که تحت پوشش شبکه مترو قرار دارد، عزیمت کنند.
این دستاورد که نتیجه همکاری دولت و شهرداری بوده و فعلا برای ساکنان مجموعه شهری تهران بیشتر قابل ردیابی است، ناظر بر این است که مسافران بین‌شهری را که میان پایتخت و برخی از شهرهای اطراف در تردد هستند به استفاده از شبکه ریلی با توجه به برقراری اتصال کامل میان ایستگاه راه‌آهن و مترو ترغیب می‌کند.
دو برنامه برای شهر ریل‌پایه
ایجاد ایستگاه تبادلی در میدان راه‌آهن جزئی از یکی از برنامه‌های تعریف شده به منظور تحقق «شهرسازی ریل‌پایه» (TOD) تحت‌عنوان «توسعه ایستگاه‌های تبادلی» است، اما تنها برنامه نیست.
برنامه مهم دوم که در این راستا در دستور کار قرار گرفته، افزایش تعداد ایستگاه‌های راه‌آهن در پایتخت با محوریت ایجاد بستر «حمل‌ونقل چندوجهی» است؛ به این ترتیب که ترکیبی از امکانات حمل‌ونقلی درون و برون‌شهری در ایستگاه‌های راه‌آهن فراهم باشد. مشاور فرانسوی که ماموریت مطالعه در این رابطه را بر عهده داشته، معتقد است شهر تهران به چهار ایستگاه راه‌آهن نیازمند است.
مکان‌یابی صورت گرفته برای ایستگاه‌های جدید علاوه بر ایستگاه فعلی تهران واقع در میدان راه‌آهن، حاکی از این است که میدان آزادی، تپه‌های عباس‌آباد در محدوده میدان بیهقی و نیز اراضی دوشان تپه در محدوده خیابان پیروزی در شرق تهران گزینه‌های مناسبی برای ایجاد ایستگاه‌های حمل‌ونقلی چندوجهی شامل ترکیبی از خطوط ریلی و اتوبوسرانی درون و برون‌شهری هستند. گزینه تقریبا نهایی‌شده در این میان نیز ایستگاه راه‌آهن در ضلع جنوب غربی میدان آزادی است که توافقات اولیه برای احداث آن در میان دستگاه‌های دولتی مرتبط و ذی‌نفع صورت گرفته است.
افزون بر این توسعه ایستگاه‌های تبادلی مترو و راه‌آهن نیز با هدف توسعه شهرسازی ریل‌پایه در دستور کار مشترک راه‌آهن و مترو قرار دارد.
براساس مطالعات صورت گرفته، علاوه بر ایستگاه تبادلی راه‌آهن و خط ۳ مترو واقع در میدان راه‌آهن، این ظرفیت وجود دارد که در هفت نقطه دیگر در پایتخت نیز ایستگاه تبادلی ایجاد شود؛ ایستگاه‌هایی که دسترسی مسافران برون‌شهری را به امکانات حمل‌ونقل عمومی سریع‌السیر درون‌شهری در همان نقطه فراهم می‌کند.
این ایستگاه‌ها در نقاط مختلف شهر از جمله ری، جوانمرد قصاب، ترمینال جنوب، آزادگان و زمزم احداث خواهند شد و اتصال آنها با خطوط مترو که در آینده ساخته می‌شوند نیز، برقرار می‌شود. عملیاتی شدن این برنامه زمینه‌ساز تحولی بزرگ در نظام حمل‌ونقلی مجموعه شهری تهران خواهد شد.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، اتخاذ رویکرد صحیح در تصمیم‌سازی‌های حوزه حمل‌ونقل موضوع مهمی است که غفلت از آن در دوره‌های گذشته هزینه زیادی به نظام حمل‌ونقلی کشور به‌ویژه در محدوده کلان‌شهرها و شهرهای اقماری اطراف آنها تحمیل کرده است.
اما از زمان استقرار دولت یازدهم مدیران ارشد وزارت راه و شهرسازی چارچوب «شهرسازی ریل‌پایه» را به‌عنوان رویکرد قطعی تمام برنامه‌ریزی‌های حمل‌ونقلی کشور انتخاب و اتخاذ کردند. شهرسازی ریل‌پایه یا توسعه حمل‌ونقل محور شهرها تعابیری است که در توصیف «TOD» به‌کار گرفته می‌شود.
با مبنا قرار گرفتن این رویکرد، فرآیند برنامه‌ریزی و توسعه شهری به نحوی صورت می‌گیرد که شهرها بر پایه سیستمهای ریلی توسعه خواهند یافت و ایستگاه‌های خطوط ریلی درون و برون‌شهری اعم از مترو، راه‌آهن بین شهری و شبکه قطارهای حومه‌ای، در قلب و مراکز کلان‌شهرها و شهرهای اقماری جانمایی شده و مجوز کاربری‌های مسکونی بلندمرتبه یا مناطق متراکم اداری و تجاری در اطراف این ایستگاه‌ها صادر می‌شود.
با این تدبیر نیاز سفرهای روزانه بخش اعظم جمعیت کلان‌شهرها در شعاع یک تا۲ کیلومتری ایستگاه‌های راه‌آهن و مترو برآورده می‌شود و مردم بخش عمده سفرهای شهری و بین شهری خود را ابتدا پیاده یا با دوچرخه تا ایستگاه سیستمهای ریلی انجام داده و ادامه سفر خود را با ریل انجام می‌دهند.
تحقق این رویکرد در شهرسازی منجر به کاهش چشمگیر سفر با خودروی شخصی در شهرهای بزرگ می‌شود و به‌دنبال آن علاوه بر حل معضل ترافیک، در مصرف سوخت‌های فسیلی صرفه‌جویی خواهد شد و در نتیجه از حجم انتشار آلاینده‌ها در آسمان پایتخت کاسته خواهد شد. غفلت نسبت به این موضوع در دولت‌های گذشته موجب شده تهران در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای جهان از ظرفیت ناچیزی برای تسهیل دسترسی حومه‌نشینان به پایتخت برخوردار باشد.
از سوی دیگر عدم اتصال مترو به راه‌آهن در تهران و در واقع ناکارآمدی شبکه ریلی درون‌شهری پایتخت به ویژه از بابت اتصال به شبکه حمل‌ونقل بین‌شهری موجب شده این ظرفیت برای بسیاری از حومه‌نشینان تهران غیرقابل استفاده باشد یا اینکه تمایلی به استفاده از آن وجود نداشته باشد.
روزانه حدود یک میلیون خودرو با پلاک غیرتهران از مبادی ورودی شهر وارد می‌شوند و به این ترتیب ۲۰ تا ۲۵ درصد از بار ترافیک در معابر پایتخت را به خود اختصاص می‌دهند.
این درحالی است که اگر نظام حمل‌ونقل ریلی درون و برون‌شهری به یکدیگر متصل شده و پوشش قوی‌تری از طریق شبکه متروی پایتخت در همه مناطق گسترده شود، بخش عمده سفرها با خودروی شخصی از حومه به تهران از طریق ریل انجام خواهد شد و می‌توان به نتایج مطلوب ناشی از کاهش تردد حومه‌نشینان با خودروی شخصی در پایتخت به‌ویژه در حوزه کنترل ترافیک و کاهش آلودگی پایتخت امیدوار بود. برنامه برقراری کامل اتصال میان متروی تهران و ایستگاه راه‌آهن نیز بر همین مبنا شکل گرفت و از آن می‌توان به‌عنوان یکی از اجزای پیاده‌سازی «TOD» یاد کرد.
مطالعات و رایزنی‌های لازم به منظور برقراری اتصال ایستگاه راه‌آهن تهران واقع در میدان راه‌آهن به ایستگاه خط ۳ مترو در همین محدوده، از سال ۱۳۹۵ آغاز شد و این روزها آخرین مراحل اجرا را پشت سر می‌گذارد.
این پروژه به‌صورت مشترک میان شرکت‌های مترو و راه‌آهن تعریف شده و در این بین عمده تعهدات مترو در زمینه احداث گالری اتصال مستقیم ایستگاه مترو به ساختمان ایستگاه راه‌آهن انجام شده است. طبق آخرین اطلاعاتی که شرکت راه‌آهن در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار داده، درحال‌حاضر تنها مرحله باقی‌مانده، نصب پلکان برقی برای اتصال به ساختمان ایستگاه راه‌آهن است.
این موضوع هم اخیرا به پیمانکار راه‌آهن ابلاغ شده است. این اتصال صرفا به ساختمان صورت نپذیرفته و درحال‌حاضر، مراحل پایانی ایجاد ارتباط بین ساختمان ایستگاه راه‌آهن و سکوهای قبول و اعزام قطارها درحال تکمیل است. با توجه به پیشرفت صورت گرفته، به نظر می‌رسد مراحل نهایی اتصال تا یک ماه آینده به اتمام رسیده و بهره‌برداری از آن آغاز شود.
اتصال از مترو به ساختمان ایستگاه راه‌آهن از طریق سالن طبقه منفی یک ایستگاه تهران فراهم بوده و تنها برای دسترسی به سکوها، نیاز به استفاده از پلکان برقی خواهد بود. در واقع این اتصال به نحوی انجام شده که مسافران راه‌آهن بدون هیچ دردسری می‌توانند وارد شبکه متروی پایتخت شده و سفر درون‌شهری خود را به این نحو انجام دهند.
همچنین مسافران شبکه ریلی برون‌شهری که قصد سفر با قطار را دارند، می‌توانند برای مراجعت به راه‌آهن از خط ۳ مترو استفاده کنند که با توجه به اتصال این خط به تمام خطوط دیگر مترو اعم از خط یک، ۲، ۴، ۶ و ۷ دسترسی مطلوبی برای شهروندانی که قصد عزیمت به ایستگاه راه‌آهن تهران را دارند فراهم می‌کند.
افزایش ایستگاه‌های تبادلی در پایتخت
به گزارش «دنیای اقتصاد»، اگرچه مشکلات مالی موجب طولانی شدن روند اجرای پروژه اتصال خط ۳ مترو به ایستگاه راه‌آهن شده و وعده‌های مکرر بهره‌برداری از آن از ابتدای سال گذشته مدام به تعویق افتاد، اما اهمیت اصل موضوع ایجاد ایستگاه تبادلی مترو و راه‌آهن، شرکت راه‌آهن را بر آن داشته تا نسبت به طراحی ایستگاه‌های تبادلی جدید نیز اقدام کرده و آن را با شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) نیز در میان بگذارد.
در واقع شرکت راه‌آهن درصدد آن است تا با ایجاد ایستگاه‌های تبادل سفر در مجاورت ایستگاه‌های جوانمرد قصاب (خط یک)، میدان راه‌آهن (تقاطع خط ۳ با کریدور اصلی شرکت راه‌آهن به‌صورت زیرگذر) و شهرری (خط ۶ - طرح توسعه جنوبی این خط) امکان جابه‌جایی مسافران قطارهای بین‌شهری از طریق خطوط ریلی درون‌شهری را فراهم کند.
چندی پیش پیشنهاد مشابه دیگری در زمینه ایجاد ایستگاه تبادلی بین ایستگاه شهرری (در تقاطع خطوط یک و ۶ مترو) و پایانه در دست احداث شرکت راه‌آهن که قرار است در همین محدوده ایجاد شود نیز مطرح شده است.
در طرح توسعه‌ای خط ۶ مترو، توسعه جنوبی خط از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی تا شهرری مدنظر مترو قرار گرفته است که در این ایستگاه (شهرری) خطوط یک و ۶ متروی تهران با یکدیگر تلاقی خواهند داشت و ایجاد پایانه مسافری توسط شرکت راه‌آهن در محدوده یاد شده، باعث می‌شود مسافران بین‌شهری بتوانند به‌راحتی از طریق خطوط یک و ۶ مترو به اقصی نقاط پایتخت دسترسی پیدا کنند.
این موارد علاوه بر کریدور ارتباطی است که بین ایستگاهی از خط ۳ مترو و سالن اصلی سوار و پیاده شدن مسافران بین‌شهری شرکت راه‌آهن درحال طی آخرین مراحل احداث و تجهیز است.
یکپارچگی پروژه‌های پیش‌بینی ریلی شهر تهران در پایتخت و نیز طرح جامع ایستگاه راه‌آهن تهران توسط شرکت راه‌آهن در دست مطالعه قرار گرفت و براساس نتایج اولیه به‌دست آمده، علاوه بر ایستگاه موجود تهران، ترمینال راه‌آهن سریع‌السیر جدیدی در ضلع جنوب غربی ایستگاه تهران و در مجاورت خیابان دشت آزادگان پیش‌بینی شده است.
لزوم اتصال این ترمینال به ترمینال موجود و همچنین، اتصال خط ۸ متروی تهران به راه‌آهن نیز در نتایج مطالعات لحاظ شده است. علاوه بر این، ایستگاه‌های جدیدی در سطح شهر تهران پیش‌بینی شده که البته برخی از این موارد فعلا در حد پیشنهاد یا در دست مطالعات اولیه است.
فهرست هفت ایستگاه تبادلی که در تهران قابلیت اجرا دارد و مطالعات آن در قالب طرح جامع حمل‌ونقل ریلی شهر تهران انجام شده و علاوه بر اتصال دو ایستگاه ریلی مترو و راه‌آهن در میدان راه‌آهن است به این شرح اعلام شده است:
۱- ایستگاه ری جدید در مجاورت ایستگاه ری مترو جهت تبادل با خطوط یک و ۶ مترو؛
۲- توقفگاه جوانمرد قصاب جهت تبادل با خطوط یک و ۱۱ مترو و خط ۹ اتوبوسرانی تندرو (BRT)؛
۳- توقفگاه ترمینال جنوب جهت تبادل تمام خطوط حومه‌ای با خطوط یک و ۸ مترو و خطوط ۳ و ۸ اتوبوسرانی تندرو (BRT)؛
۴- ایستگاه آزادگان جهت تبادل خط حومه‌ای پرند و فرودگاه با خط ۳ مترو؛
۵- ایستگاه زمزم جهت تبادل خط حومه‌ای پرند، فرودگاه، پاکدشت و ورامین با خط ۸ و ۱۱ مترو؛
۶- ایستگاه ملکی جهت تبادل خط حومه‌ای کرج، اندیشه، پاکدشت و ورامین با خط ۱۰ مترو؛
۷- ایستگاه نیک‌پسندی جهت تبادل خط حومه‌ای کرج، اندیشه، پاکدشت و ورامین با خط ۹ و ۱۱ مترو.
بر این اساس، مسافرانی که از خطوط حومه‌ای راه‌آهن استفاده خواهند کرد، با توجه به حرکت آونگی قطارهای مزبور، می‌توانند در ایستگاه‌های مختلفی به خطوط تغذیه‌کننده متروی تهران دسترسی داشته باشند تا به این ترتیب مشکل تراکم در ایستگاه‌های پایانه‌ای در این نحوه بهره‌برداری به حداقل برسد.
درحال‌حاضر، طرح جامع حمل‌ونقل ریلی تهران و طرح جامع ایستگاه راه‌آهن تهران در مراحل جمع‌بندی بوده و به‌زودی به تصویب رسیده و مبنای عمل قرار خواهد گرفت. به همین دلیل، هنوز مراحل مطالعات تفصیلی و انتخاب پیمانکار برای اجرایی کردن این طرح‌ها آغاز نشده است.
در عین حال قابل پیش‌بینی است که برقراری کامل این اتصالات زمانبر خواهد بود؛ کمااینکه درحال‌حاضر مترو درحال اتمام خطوط ۶ و ۷ بوده و پروژه‌های مربوط به ساخت خطوط جدید اعم از ۹، ۱۰ و ۱۱ هنوز آغاز نشده و در کوتاه‌مدت نیز با توجه به وضع موجود درآمد - هزینه‌های مدیریت شهری، دور از ذهن خواهد بود که ابرپروژه جدیدی در شهرداری تهران کلید بخورد؛ مگر اینکه اتفاق تازه‌ای در زمینه حمایت دولت از مترو یا تزریق منابع ارزی از محل صندوق توسعه ملی رخ دهد و خون تازه‌ای در رگ کارگاه‌های متروی پایتخت جاری شود.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، در میان پیشنهادهای مطرح شده درخصوص توسعه ایستگاهی راه‌آهن در پایتخت، رایزنی‌های اولیه برای اختصاص زمین به ایستگاه آزادی در محدوده جنوب غربی میدان آزادی، بین وزارت راه و شهرسازی و ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شده و توافقات اولیه به‌دست آمده است. نکته قابل توجه این است که جانمایی ایستگاه‌ها و توقفگاه پیشنهادی راه‌آهن از جمله ایستگاه میدان آزادی، به نحوی صورت گرفته که امکان اتصال آنها با خطوط جدید متروی تهران نیز فراهم باشد.
از سوی دیگر ایستگاه آزادی با توجه به اتصال به فرودگاه مهرآباد و همچنین، با امکان یکپارچه‌سازی با ترمینال غرب، به‌عنوان پایانه چندوجهی (ریلی، هوایی، اتوبوسرانی) غرب قابل توسعه خواهد بود. البته موضوع کافی نبودن یک ایستگاه راه‌آهن در تهران از سال‌های گذشته مطرح بود و مطالعاتی در این زمینه آغاز شد که بخشی از نتیجه آن ناظر بر ایجاد ایستگاه راه‌آهن در ضلع جنوب غربی میدان آزادی بوده است.
براساس مطالعات صورت گرفته توسط یک شرکت مشاور فرانسوی، در مجموع چهار نقطه در تهران پیش‌بینی شده که می‌توانند به‌عنوان مکان ایستگاه‌های آتی راه‌آهن پایتخت مدنظر قرار گیرند. علاوه بر ایستگاه تهران (میدان راه‌آهن) و ایستگاه آزادی در محدوده ضلع جنوب غربی میدان آزادی که عملیاتی شدن آن مورد توافق قرار گرفته است، ایستگاه دوشان تپه در شرق تهران (محدوده خیابان پیروزی) و ایستگاه بیهقی در محدوده عباس‌آباد تهران، دو گزینه قابل‌توجه برای ایجاد ایستگاه‌های چندوجهی هستند.
البته پیشنهاد مشاور فرانسوی این است که نه تنها تمام ایستگاه‌های جدید به شکل چندوجهی اجرا شود و ترکیبی از امکانات حمل‌ونقلی در آنجا متمرکز و در دسترس مسافران برون‌شهری باشد، بلکه ایستگاه تهران نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور در جنوب تهران، با تمهیداتی جهت یکپارچه‌سازی با خدمات ترمینال اتوبوسرانی جنوب، به یکی از قطب‌های اصلی حمل‌ونقل مسافری جنوب تهران تبدیل شود.
افزون بر این ایستگاه دوشان تپه در شرق تهران، به‌دلیل تراکم بالای ساکنان شرق تهران ضمن ایجاد دسترسی مناسب این بخش از جمعیت تهران به شبکه ریلی می‌تواند با یکپارچه‌سازی ترمینال مسافری در شرق به قطب حمل‌ونقلی مهمی در تهران تبدیل شود. همچنین، به منظور ایجاد دسترسی جمعیت شمالی تهران به ایستگاه چندوجهی حمل‌ونقل عمومی در تهران، امکان ایجاد ایستگاه راه‌آهن چهارم تهران در تبادل با پایانه بیهقی، قابل بررسی و امکان‌سنجی ارزیابی شده است.
