نظارت استصوابی به سبک هیت رییسه
اعتراض نمایندگان به شیوه انتخاب کاندیدای ریاست کمیسیون اصل 90 بالا گرفت.
در مجلس ششم که اصلاح‌طلبان باتوجه به تفاوت عقاید موجود بین قوای مقننه و قضاییه و به منظور پاسخ به مطالبات عموم جامعه به ویژه خانواده‌های زندانیان سیاسی و نظر به مراجعات مکرر صورت گرفته به نمایندگان مجلس شورای اسلامی تلاش کردند با استفاده از ظرفیت کمیسیون اصل نودم قانون اساسی، از این ظرفیت قانونی دوچندان بهره ببرند.
در قانون اساسی آمده است: «هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضاییه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه یا قوه قضاییه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام کند و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.»
حالا اگرچه سال‌ها از تشکیل این کمیسیون در مجلس شورای اسلامی می‌گذرد اما شاید نمایندگان هنوز از اقدامات صورت گرفته در این کمیسیون آگاهی لازم را نداشته باشند، همچون عموم جامعه. با این حال و با وجود عدم ارایه گزارش عملکردی دقیق، کامل و جامع از سوی کمیسیون اصل 90 که معضلی ساختاری در نظام جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، این کمیسیون یکی از حساس‌ترین کمیسیون‌های مجلس برای مبارزه با فساد است.
کمیسیونی که اختیارات آن در کنار اصل قانون اساسی که نمایندگان مجلس را در بیان مسائل در حدود اختیارات خود مصون از تعقیب دانسته، می‌تواند نظام را به سوی پاکسازی مفسدان سوق داده و قوه قضاییه را نیز در کشف مفاسد اقتصادی و اجتماعی همراهی کند، موضوعی که لازمه تحقق آن نگاه فراجناحی به این کمیسیون و رسیدگی بدون مصلحت‌سنجی به مباحث مطروحه در اصل 90 است.
آیین‌نامه مجلس شورای اسلامی از باب اهمیت کمیسیون اصل 90 در مبارزه با فساد، شیوه انتخاب اعضای این کمیسیون را نیز جدای از سایر کمیسیون‌های تخصصی خود در نظر گرفته است.
کمیسیون اصل 90 در مجموع 21 عضو دارد که از میان 13 نفر با معرفی 13 کمیسیون تخصصی قوه مقننه انتخاب خواهند شد و 8 نفر دیگر نیز که از عضویت در سایر کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی محرومند و به عنوان اعضای ثابت این کمیسیون شناخته می‌شوند، با معرفی روسای شعب و هیات رییسه مجلس انتخاب خواهند شد اما آنچه در طول سال‌های اخیر به معضلی درون پارلمانی تبدیل شده، نقض آیین‌نامه در موضوع انتخاب رییس کمیسیون اصل 90 است. درباره سایر کمیسیون‌های مجلس، رییس کمیسیون از میان کاندیداهای کسب کرسی ریاست و با رای اعضا انتخاب خواهد شد.
نکته جالب اینکه آیین‌نامه مجلس در این زمینه نیز با اتکا به فرد بودن تعداد اعضای کمیسیون‌ها، رفتن انتخابات هیات رییسه کمیسیون‌های تخصصی به دور دوم را پیش‌بینی نکرده و اگر چنین اتفاقی رخ‌دهد، تکلیف رییس با قرعه‌کشی مشخص خواهد شد.
نقص دردسرساز
آیین‌نامه داخلی مجلس که در طول سال‌های مختلف با اصلاحاتی مواجه شده، در تبصره 1 بند 2 ماده 44 درباره شیوه انتخاب رییس کمیسیون اصل 90 چنین آورده: «رییس کمیسیون با پیشنهاد هیات رییسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رای مجلس برای مدت یک‌سال انتخاب می‌شود». این تبصره به ظاهر ساده تبدیل به معضلی -تا لحظه نگارش این گزارش- لاینحل در بهارستان شده است.
هیات رییسه مجلس با اتکا به اینکه در این ماده حرفی از تعداد افرادی که می‌توانند برای ریاست این کمیسیون کاندیدا شوند، به میان نیاورده، از میان افرادی که کاندیداتوری خود را به صورت کتبی اعلام می‌کنند، یک نفر را انتخاب کرده و به صحن علنی معرفی می‌کند و این یعنی نمایندگان از بین تنها کاندیدای موجود باید رییس کمیسیون اصل 90 را انتخاب کنند.
پیش از این نیز بهرام پارسایی، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی که عضو ثابت کمیسیون اصل 90 محسوب می‌شود، با انتقاد به این موضوع از علی لاریجانی به عنوان رییس قوه مقننه و درباره علت معرفی تنها یک فرد به عنوان کاندیدای ریاست این کمیسیون نقل کرده بود که «تفسیر آقای لاریجانی این بود چون در آیین‌نامه آمده رییس کمیسیون اصل ۹۰ باید نصف به اضافه یک رای داشته باشد، بنابراین نمی‌توان یک نفر را بیشتر به صحن معرفی کرد».
این عضو فراکسیون امید در ادامه با رد تفسیر لاریجانی گفته: «در حالی که در انتخاب رییس مجلس شورای اسلامی همین اتفاق هم می‌افتد ولی محدودیتی در کاندیداتوری برای ریاست مجلس شورای اسلامی وجود ندارد، بنابراین به نظر می‌رسد این اقدام سلیقه‌ای عمل کردن هیات رییسه مجلس شورای اسلامی است و اقتدار و جایگاه کمیسیون اصل ۹۰ و کارایی آن در چنین شرایطی زیر سوال می‌رود.»
تناقض‌های دموکراتیک
روز گذشته و بر اساس روند ذکر شده در فوق، فرهاد تجری، نماینده عضو فراکسیون مستقلان ولایی مجلس شورای اسلامی از سوی هیات رییسه به عنوان تنها نامزد دستیابی به کرسی ریاست کمیسیون اصل 90 به صحن علنی معرفی شد که با کسب تنها 81 رای از میان 181 رای ماخوذه از رسیدن به این کرسی بازماند.
نکته اینکه تجری در حالی به عنوان تنها کاندیدای ریاست کمیسیون اصل 90 به مجلس معرفی شد که بهرام پارسایی از فراکسیون امید، داوود محمدی، امیرخجسته و ولی داداشی از فراکسیون ولایی نیز آمادگی خود برای دستیابی به کرسی ریاست این کمیسیون را به صورت کتبی به هیات رییسه اعلام کرده‌اند. اینکه ملاک هیات رییسه برای حذف 5 نفر و معرفی صرفا یک نفر به مجلس همان دیدگاه فوق لاریجانی است یا خیر، موضوعی است که باید به آن پاسخ دهند ولی به نظر می‌رسد ترکیب هیات رییسه در این زمینه بی‌تاثیر نباشد.
هیات رییسه مجلس هم‌اکنون از یک سو شاهد حضور 8 عضو از فراکسیون‌های «مستقلان ولایی» و «ولایی» است، دو فراکسیونی که ائتلاف نانوشته بین آنان علی مطهری را از نایب‌رییسی مجلس و حشمت‌الله فلاحت‌پیشه را از ریاست کمیسیون امنیت ملی کنار زد و از سوی دیگر شاهد حضور 4 امیدی است، بنابراین با روندی که هیات رییسه در پیش گرفته و نظارت استصوابی نانوشته‌ای که در بهارستان برای رسیدن به کرسی ریاست اصل 90 وجود دارد، معرفی فردی از دو فراکسیونی که باعث حفظ کرسی ریاست لاریجانی شدند به عنوان رییس این کمیسیون، موضوع چندان عجیبی به نظر نمی‌رسد.
عبدالکریم حسین‌زاده، عضو اصلاح‌طلب کمیسیون اصل 90 مجلس که ریاست فراکسیون حقوق شهروندی قوه مقننه را نیز عهده‌‌دار است، شیوه رفتاری هیات رییسه مجلس را در موضوع انتخاب رییس کمیسیون مذکور به باد انتقاد گرفته و آن را «انتصاب» خوانده است.
او با تاکید بر سکوت آیین‌نامه در همین زمینه در اظهاراتی که پانا منتشر کرد، می‌گوید: «هیات رییسه مجلس باید به شعور نمایندگان احترام بگذارد و دامنه انتخاب رییس کمیسیون اصل 90 را برای نمایندگان مجلس باز کند. آیا این موضوع خوشایند هیات رییسه است که شورای نگهبان بیاید و در یک حوزه انتخاب از 15 نامزد، 14 نفر را حذف و به مردم بگوید که فقط به این یک نفر رای دهید؟ این رفتار قطعا درست نیست.»
او اضافه می‌کند: «چطور می‌شود 290 نماینده مجلس فقط و فقط به عنوان مهر تایید یا در نقش امضاکننده تصمیم هیات رییسه عمل کنند؟ این روش درست نیست و توهین به شعور نمایندگان محسوب می‌شود. موضوع ما نوع نگاه به انتخاب‌هایی است که در صحن علنی مجلس شورای اسلامی اتفاق می‌افتد.
این دست انتخاب‌ها هیچ همخوانی با روح دموکراسی و روح تضارب آرا ندارد. نمی‌شود که چند عضو هیات رییسه یک نفر را انتخاب کنند و بگویند که شما بیایید و زیر این برگه انتخاب ما را امضا کنید. باید از همین مسیر اقدام کند. شیوه فعلی که برای انتخاب رییس کمیسیون اصل 90 وجود دارد، انتصابات است نه انتخابات.»
با تمام این تفاسیر کمیسیون اصل 90 مجلس همچنان بدون رییس به فعالیت خود ادامه خواهد داد تا شاید طرح دوباره اعتراض نمایندگان به شیوه رفتاری هیات رییسه در جلسه سکانداران پارلمان که سخنگوی اصولگرای آنان وعده‌اش را داده، مشکلی از مشکلات پارلمان حل کند و همه کاندیداها با سلایق فکری متفاوت و به دور از سلایق اعضای هیات رییسه فرصت رقابت بر اساس فعالیت‌های پیشین خود در کمیسیون مذکور را پیدا کنند، فرصتی که شاید کمیسیون اصل 90 را به مسیر صحیح خود بازگرداند، کمیسیونی که روزگاری قرار بود بازوی قضایی مجلس باشد.
