نان به نرخ حاشیه نشینی

به هر روی، داستان حاشیه نشینی یکی از پیچیده ترین و پردامنه ترین مسائلِ جوامعِ شهری در جهان است. در حال حاضر یک میلیارد نفر از ساکنان کره خاکی را حاشیه نشینان شهرها تشکیل می دهند و دولت های زیادی با این مسئله دست وپنجه نرم می کنند.

ایران بیش از ٥٠ سال است که با این موضوع مواجه است و تاکنون، هیچ گونه اجماعی برای رویارویی با آن در سطح سیاست گذاری ملی چه پیش از انقلاب و چه پس از آن حاصل نشده است. رویکردهای متفاوتی برای مواجهه با این پدیده وجود دارد و به کار گرفته شده اند. اینها، از رویکردهای استالینیستی مبنی بر تراشیدن زمین و تخریب تمامی این سکونت گاه ها گرفته، تا رویکردهای امنیتی مبتنی بر مجرم بودن حاشیه نشینان و جرم خیز بودن سکونت گاه های آنان را شامل می شوند.

از سوی دیگر رویکرد های حمایتی و تحت پوشش قراردادن این افراد نیز وجود دارد که از قضا در ایام انتخابات اوج می گیرد. اما هیچ کدام از این رویکردها به مسئله اصلی آنان نزدیک نمی شوند. مسئله اصلی آنان هویت، به رسمیت شناخته شدن و بازگشت به اجتماع است. وقتی آنان به رسمیت شناخته شوند، آن گاه امکان جلب و جذب در جامعه و خلق ارزش افزوده و انباشت سرمایه اجتماعی و مادی را خوهند یافت.

آنان نه مهجورند که نیاز به قیم و نه بیگانه اند که نیاز به مراقبت داشته باشند. آنان دقیقا شهروندان همین کشورند؛ با تمام حقوق و مسئولیت های ناشی از شهروندی. البته به دلیل شرایط فقر محیطی که دارند، نیازمند توجه و حمایت بیشتر هستند، باز نه به عنوان متکدی و نه به عنوان بی سرپرست بلکه به عنوان دریافت تبعیض مثبت برای جبران عقب ماندگی و پرکردن فاصله طبقاتی ایجاد شده بین این سکونت گاه ها و سایر شهرها. بنابراین، رویکرد اصلی ما رویکرد انضمام حاشیه به متن است به نحوی که حاشیه ای باقی نماند و همه جزئی از متن باشند.

سیاست ما، مطلقا عدم «طرد» (exclusion) و جذب و انضمام مطلق (inclusion) است.گفتن این سخن ساده است لیکن، عمل کردن به آن بسیار سخت. سختی آن هم از اینجا ناشی می شود که تمام نظام دیوان سالاری ایران از بالاترین سطوح گرفته تا مرکز و پایین ترین سطوح در شهرستان ها و همچنین از قوه مجریه گرفته تا سایر قوا، در برابر چنین سیاستی مقاومت دارند.

سیاستِ عدمِ مشروعیت بخشی و یا حتی بی تصمیمیِ تاریخی، سیاستی است که بیش از ٥٠ سال است همگان به آن خو گرفته اند و تغییر آن با مشکل جدی مواجه است. کارِ بزرگی که در این دوره تا این تاریخ انجام گرفت، تصویب سند ملی بازآفرینی شهری در شهریور سال ١٣٩٣ بود.

بر اساس این سند، ستاد بازآفرینی شهری شکل گرفت و متعاقب آن، جلسه های منظم ستاد درمرکز با حضور وزیر راه و شهرسازی و نمایندگان بیش از  ١٩ دستگاه اجرایی و همچنین در تمام استان ها با حضور استاندار و یا معاون وی و نمایندگان همین ١٩ دستگاه و به همین ترتیب درتمام شهرستان ها به طور مرتب تشکیل شد. در این ستاد، مدیریت شهری و شهرداری ها به جد به کارگرفته شده اند و میدان داری عملیات اجرایی با آنها است.

بیش از دو سال است که این جلسه ها در سه سطح مذکور در حال تشکیل است و تقریبا برای اولین بار در کشور فهم مشترک در این ارتباط در سطوح مختلف در درون نظام دیوان سالاری ایران به وجود آمده است که دستاورد بسیار بزرگی است.

گزارش اجرایی اقدامات بسیار تفصیلی خواهد بود لیکن، رکن اقداماتِ صورت گرفته، تقسیم سکونت گاه ها به محلاتِ مشخص و در عین حال در ارتباط ساختاری با مادرشهرها است تا امکان شکل گیری حس همبستگی اجتماعی در سطح کوچکترین واحد سکونت گاهی بین افراد فراهم آید و همچنین امکان ایجاد فضاهای عمومی چون مدرسه، خانه محله، بازار، مسجد، ورزشگاه، درمانگاه و فضاهایی از این دست که امکان ایجاد پیوستگی و همبستگی اجتماعی را بین افراد شکل می دهد، فراهم آید.

از سوی دیگر، حل مسائل حقوقی مالکیت بر اراضی و پشتیبانی برای دسترسی افراد به تسهیلات بانکی محور عملیاتی دیگری است که مورد توجه است. محور عملیات سوم، ایجاد تأسیسات زیربنایی و تنظیم شبکه معابر و اقدامات دیگری از این دست است که از حوصله این یادداشت خارج است.در پایان تأکید این یادداشت بر این نکته است که راهکار اساسی حاشیه نشینی در ایران فراخوانی و انضمام این خیل عظیم جمعیت و سکونت گاه ها به شهرها است به نحوی که کسی خارج از متن باقی نماند.