گردشگری، از حیاط خلوت سیاسی تا راه نجات اقتصاد

تین نیوز | صنعت گردشگری همواره یکی از پر رونق ترین منابع درآمدی کشورها شناخته شده است؛ از گردشگری مذهبی و تاریخی گرفته تا گردشگری درمانی. ترکیه یکی از نمونه های موفق در این امر است. این کشور که از لحاظ مجاورت های جغرافیایی و معنوی بسیار به ایران نزدیک است، توانسته مطابق با آمار سال 2013 درآمدی 32.31 میلیارد دلاری از این بازار کسب کند؛ درآمدی که دولت ترکیه هر سال تلاش می کند تا آن را افزایش دهد.

صنعت سفر وگردشگری با درآمدی بالغ بر 6.5 تریلیون دلار در سطح جهانی، اکنون بخشی کاملا توسعه یافته و جدی درمنابع درآمد مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی کشورها شناخته شده است.

سال 2012 تعداد گردشگران درسطح جهانی از مرز یک میلیارد نفر گذشت. براساس آمار سازمان جهانی گردشگری، به ازای ورود هر گردشگر 2 تا 6 شغل مستقیم و 9 تا 15 شغل با احتساب مشاغل بخش های تولیدی و خدماتی ایجاد می شود. براساس پیش بینی همین سازمان، ضعیف ترین کشورهای توریست پذیر در سال 2020 از طریق این صنعت، بیش از 20 میلیارد دلار درآمد کسب خواهند کرد.

با توجه به این آمارها از سوی مؤسسه تحقیقات آماری استاتیست، صنعت گردشگری و سفر با تمام الحاقاتش که شامل هتل ها، اقامتگاه ها، رستوران های زنجیره ای، فروشگاه ها، مراکز خدمات مسافرتی، کسب و کار، اوقات فراغت و سرگرمی و فعالیت های مرتبط با تعطیلات می شود، می تواند سالانه منبع مهمی از درآمد برای کشورهای مختلف با منابع درآمدی بالا باشد.

درکنار آمارهای جهانی نگاهی به آمارهای داخلی نیز جلب نظر می کند. در این میان درآمد سالانه گردشگری ایران تنها یک میلیارد دلار عنوان شده است. سهمی بسیار ناچیز از گردشگری جهان.

سازمان میراث فرهنگی به مثابه حیاط خلوت سیاسی
سازمان میراث فرهنگی در دولت احمدی نژاد به نحوی اداره می شد که بسیاری از فعالان آن را «حیاط خلوت سیاسی» نامیدند. حضور سیاستمداران در این سازمان و بی توجهی آنان به امر گردشگری موجب شد تا این صنعت در کشور با افت شدیدی مواجه شود. ارائه آمارهای غلوآمیز و متناقض در این دوره تا جایی پیش رفت که اعتماد به این سازمان را از میان برد.

به عنوان مثال رئیس سازمان میراث فرهنگی در مردادماه سال 90 در اظهارنظری اعلام کرد: «ورود گردشگران خارجی از سال 83 تاکنون رشدی 300 درصدی داشته است.»

درست چند روز بعد در شهریورماه همان سال، احمدزاده کرمانی، در گزارش عملکرد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دولت نهم و دهم از افزایش 65 درصدی تعداد گردشگر ورودی به کشور خبر داد!

سال 84 مدیر کل سابق دفتر آمار، اطلاعات و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی تعداد گردشگران ورودی به ایران را در سه ماه نخست همان سال 700 هزار نفر اعلام کرده بود و میزان مسافران و گردشگران خارجی و ایرانی را نیز تفکیک کرده و گفته بود: «یک میلیون و 147هزار نفر مسافر وارد کشور شدند که از این تعداد مسافر ورودی 833 هزار نفر ایرانی و تعداد 314 هزار نفر خارجی بوده اند.»

آمار سال 84 مبنای همه محاسبات اشتباه سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت تا جایی که متولیان از همان سال در این سازمان آمار مسافران ایرانی و خارجی را ترکیب و به عنوان مبنا و به نام گردشگران خارجی ورودی اعلام کردند.

جملاتی همچون جذب «هزاران میلیارد دلار» سرمایه در بخش گردشگری و «آنقدر هتل می سازیم که قابل شمارش نباشد» از سوی رئیس سازمان میراث فرهنگی هنوز از یادها نرفته است.

سیاسی کردن سازمان از سوی این مدیران موجب شد تا هر روزه جمعی از سیاست مداران از جمله نمایندگان مجلس، ائمه جمعه، مراجع تقلید و حتی ارکان نظام جمهوری اسلامی علیه این سازمان و فعالیت هایش موضع بگیرند.

جواد هروی رئیس فراکسیون تاریخ و توسعه گردشگری در اینباره میگوید: «این موضوع موجب شد تا شأن و جایگاه سازمان آنقدر پایین بیاید که امروز بسیاری این سازمان را در ردیف سازمان های پیش پا افتاده تلقی می کنند. به همین خاطر باید جایگاه میراث فرهنگی و گردشگری دوباره احیا شود. احیای جایگاه میراث فرهنگی امکانپذیر نیست مگر در غالب یک وزارتخانه کاملاً رسمی و قرار دادن آن در حد وزارتخانه های دیگر.»

گردشگری؛ اولویت دولت یازدهم
با روی کار آمدن دولت یازدهم و به دنبال آن تغییر در سیاست های خارجی و برداشته شدن تحریم ها این روند تغییر کرد و ورود گردشگران خارجی به ایران افزایش یافت.

رئیس جمهور از آن زمان که به عنوان یکی از نامزدها انتخابات ریاست جمهوری یازدهم سفرهای تبلیغاتی اش را آغاز کرد، بحث گردشگری و توجه به حوزه توریسم را به عنوان یکی از اصلی ترین فرازهای اظهاراتش انتخاب کرد. او بارها در سخنرانی های تبلیغاتی اش از توریسم به عنوان یک راهکار تاثیرگذار در حوزه اقتصاد و اشتغال یاد کرد.

او گفته بود: «مجموعه محاسبات نشان می دهد اگر ما بتوانیم در طول یک سال 10 میلیون گردشگر وارد کشور کنیم، 13.6 میلیارد درآمد کسب می کنیم و این مجموعه گردشگر چهار میلیون شغل ایجاد می کند»

وی پس از پیروزی در انتخابات نیز همچنان بر اهمیت این صنعت و تاثیر آن بر اقتصاد کشور تاکید کرد و در دیدارهایش با رهبران کشورهای همسایه ایران همچون روسیه، ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان، قزاقستان و برخی از کشورهای منطقه مانند لبنان، تاجیکستان موضوع توریسم را مورد توجه قرار داد.

ابهام میزان درآمد حاصل از ورود گردشگران خارجی
خبرها حاکی از آن است که حدود چهار و نیم میلیون خارجی در سال 92 به ایران سفر کرده اند که حدود دو میلیون و 500 هزار نفر آنان به منظور خاص گردشگری همچون زیارت به کشور بوده است. علاوه بر ظرفیت های تاریخی/مذهبی و چشم اندازهای فراوان در ایران، وجود تجهیزات پیشرفته پزشکی از یک سو و پایین بودن هزینه درمان نسبت به دیگر کشورهای منطقه از سویی دیگر موجب شده که ایران به یک قطب گردشگری سلامت تبدیل شود.

به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری: «ما در سال گذشته پذیرای 4 و نیم میلیون ورودی خارجی با حدود 5 تا 6 میلیارد دلار درآمد بودیم که براساس سند چشم انداز این تعداد باید در سال 1404 به 20 میلیون گردشگر و 25 میلیارد دلار درآمد برسد.»

مسعود سلطانی فر همچنین از آسان سازی صدور روادید برای گردشگران خارجی خبر داد. وی گفت :«هم اکنون تقریبا نزدیک به 190 کشور دنیا می توانند ویزای فرودگاهی دریافت کنند ما هم به دنبال آن هستیم که مدت این ویزاها را از 2 هفته به یک ماه افزایش دهیم.»

با این حال سازمان میراث فرهنگی هنوز نتوانسته میزان درآمد حاصل از ورود گردشگر خارجی را که سال 92 به ایران آمده اند ارزیابی کند. هنوز مشخص نیست که از قبال ورود این تعداد گردشگر خارجی چقدر درآمد نصیب ایران شده است و 4 میلیون گردشگر خارجی هر کدام چقدر هزینه صرف صنایع دستی، هزینه اقامت، پذیرایی و یا حمل و نقل کرده اند. مشکلی که به دلیل عدم تدوین چون حساب های اقماری گردشگری به وجود آمده است.

حساب های اقماری گردشگری تحلیل دقیق تمام جنبه های تقاضا برای کالا و خدماتی است که ممکن است به گردشگری مرتبط باشد. پیش از این حساب اقماری گردشگری و بررسی نتیجه سفرهای گردشگران به کشور در دفتر آمار و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی مورد توجه قرار میگرفت اما اکنون مدتهاست که این بررسی ها به صورت بین المللی و آنچه مد نظر جامعه جهانی است انجام نمی شود. تا جایی که اکنون نمی دانیم ورود چهار میلیون گردشگری چقدر سود عاید صنعت گردشگری ایران کرده است.

مرتضی رحمانی موحد در این باره می گوید: «مسلما گردشگر خارجی در زمان ورود به ایران هزینه می کند بخشی از این هزینه ها صرف صنایع دستی، سوغات، پذیرایی ایاب و ذهاب و صنوف خدماتی خواهد شد. آنچه که در قالب تور خریداری می شود نیز کاملا مشخص است ولی هنوز حساب های اقماری گردشگری به جمع بندی نهایی نرسیده است با این حساب میزان درآمد حاصل از ورود این تعداد گردشگر قابل احصاء نیست. در این زمینه پیگیری های لازم در حال انجام است تا هر چه سریع تر زیرساخت های نظام حساب های اقماری تهیه شود.»

با آنکه ورود گردشگر در ایران رو به افزایش است و با رشد همراه بوده اما بررسی درستی از میزان درآمدهای کسب شده وجود ندارد. در حالی که بررسی میزان ارزآوری میتواند کمک فراوانی به صنعت توریسم و به دنبال آن اقتصاد کشور کند.

ورود هر توریست خارجی به کشور به معنای ورود دلار ( دستکم هزار دلار به ازای هر توریست) و ایجاد اشتغال است. این تنها مزیت ورود توریست به کشورمان نیست. تاثیرات منفی رسانه ای و سیاست های غلط خارجی که تصور غلط و نامناسب را از کشورمان به جامعه جهانی ارائه داده میتواند با ورود توریست های خارجی از میان برداشته شود.

به همین منظور باید بیش از بیش به زیر ساخت های شهرهای توریست پذیرمان توجه کنیم تا این شهرها متناسب با جذب توریست خارجی ارتقا داده شوند. گام نخست این امر می تواند ساخت هتل ها و اقامتکاه های مناسب جهت پذیرایی این توریست ها باشد.

ایرانیان آنتالیا از ورشکستگی نجات دادند
وزارت فرهنگ و جهانگردی ترکیه اعلام کرده است که میزان سفر گردشگران ایرانی به این کشور در نیمه نخست سال 2014 میلادی نسبت به زمان مشابه در سال 2013 نزدیک به پنج برابر شده است. آنها توانسته اند مقام نخست را در گردشگران ورودی این شهر به خود اختصاص دهند.

آمار نشان میدهد که این همسایه غربی ایران تنها یک و نیم میلیون گردشگر ایرانی در سال دارد. در صورتی که ما رقم مجموع گردشگران ورودی مان در سال به حدود یک میلیون نفر می رسد.

به گفته کارشناسان، ترکیه با معافیت های مالیاتی متعدد و تسهیل قوانین، سرمایه گذاران را به سرمایه گذاری در این صنعت تشویق کرده است. تا اندازه ای که سرمایه ایرانی ها در صنعت توریسم ترکیه به یکی از عوامل تاثیرگذار تبدیل شده و فعالان اقتصادی این منطقه را از ورشکستگی نجات داده است.

این امر بیش از بیش نقش گردشگری در اقتصاد را برای ما نمایان می کند. ترکیه کشوری است در همسایگی ما؛ چطور توانسته است با مساحتی کم تر و ظرفیت های تاریخی و گردشگری پایین تر به یک قطب توریستی در جهان تبدیل شود؟