◄ آلودگی هوای تهران و اجزاء آن
مهم‌ترین معضل کلان‌شهرها در ایران و جهان آلودگی هوا است که تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روحی جامعه می‌گذارد.
مهم‌ترین معضل کلان‌شهرها در ایران و جهان آلودگی هوا است که تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روحی جامعه می‌گذارد.
در تهران به دلیل تردد بسیار زیاد خودروها و تراکم جمعیتی بالا این معضل تأثیر و نمود بیشتری دارد. بیماری‌های قلبی، عروقی، ریوی و ... از بزرگ‌ترین مشکلات مردمی است که ناچارند تمام یا قسمتی از طول روز خود را در تهران بگذرانند.
انواع متعددی از آلاینده‌های هوا براثر فعالیت‌های طبیعی و مصنوعی ناشی از فعالیت‌های بشر که در زمین انجام می‌گیرد، وارد اتمسفر می‌شوند و بنابراین به‌طورکلی آلودگی هوا به معنی حضور یک ماده خارجی در هواست. براساس یکی از تعاریف، آلودگی هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز و یا تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوا به تعداد و در مدت‌زمانی که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد.
چه آلاینده‌هایی در هوای تهران وجود دارند؟
آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیان‌بار آن به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست‌محیطی شهر تهران تبدیل‌شده است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، تعداد بیماران قلبی، عروقی و ریوی افزایش می‌یابد. مهم‌ترین آلاینده‌های هوای شهر تهران عبارت‌اند از ذرات معلق (particulate matter) که از سیستم دفاعی طبیعی بدن عبور و به‌طور عمقی به ریه‌ها نفوذ می‌کنند و باعث تشدید آسم و اختلال عملکرد ریوی می‌شوند. اگر غلظت ذرات معلق موجود در هوا بالاتر از یک حد باشد باعث مرگ‌ومیر خواهد شد. ازن، دی‌اکسید نیتروژن، منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، سولفات‌ها و سولفید هیدروژن از دیگر آلاینده‌های هوای هستند.
انواع منابع متحرک آلاینده هوای تهران کدم‌اند؟
عوامل زیادی در آلودگی هوای شهرهای بزرگ نقش دارند، اما مهم‌ترین عامل آلودگی هوای شهر، منابع متحرک تولید آلودگی شامل خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت‌ها هستند. براساس آمار موجود بیش از ۷۵ درصد آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران حاصل فعالیت منابع متحرک است. براساس تحقیقات صورت گرفته عوامل اصلی آلودگی هوای شهر تهران در قسمت منابع متحرک آلودگی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: وسایل نقلیه موتوری در حال تردد در خیابان‌ها و معابر شهری شامل خودروهای سواری، تاکسی، موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و کامیون‌ها، وسایل نقلیه هوایی شامل ورود خروج هواپیماها از فرودگاه و وسایل نقلیه ریلی شامل ترن‌ها، لوکوموتیوها و متروهای در حال تردد در شهر و اطراف شهر.
بررسی اثرات بهداشتی آلاینده‌های هوای تهران
آلاینده‌های اصلی هوای تهران که برای آن‌ها استاندارد وجود دارد و اندازه‌گیری می‌شوند شامل منواکسید کربن (CO)، ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون (PM۱۰)، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵)، دی‌اکسید نیتروژن (NO۲)، دی‌اکسید گوگرد (SO۳)، ازن (O۳) و ترکیبات آلی فرار (VOCS) می‌شوند.
منواکسید کربن
آثار این گاز در بدن انسان در ظرفیت حمل اکسیژن توسط خون منعکس می‌شود که به علت حلالیت کم به‌آسانی همراه با اکسیژن به آلوئول‌ها (انتهایی‌ترین بخش نای و بخشی از پارانشیم شش) می‌رسد و از طریق آن‌ها نفوذ و با اکسیژن برای اشغال یکی از چهار محل آهن در هموگلوبین رقابت می‌کند. میل ترکیبی آهن با منواکسید کربن ۲۱۰ مرتبه بیشتر از اکسیژن است. وجود کربوکسی هموگلوبین (COHB) ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را کاهش می‌دهد و روی سلسله اعصاب مرکزی اثر می‌گذارد. اثر جدی غلظت پایین (CO) در یک دوره طولانی برای مردمی که در ارتفاع ۲۴۰۰ متری زندگی می‌کنند یا افرادی که با بیماری قلبی مزمن، ناراحتی‌های ریوی و آنمی به‌خوبی اثبات‌شده است. در ارتفاعات بالاتر به علت فشار کمتر هوا اثر (CO) زیان‌بارتر است. قرار گرفتن در معرض غلظت بالای این گاز باعث کاهش دقت بینایی، کاهش توان کاری، عدم قابلیت یادگیری و انجام فعالیت‌های دشوار می‌شود.
ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون و کمتر از ۲.۵ میکرون
ذرات ازلحاظ اندازه به دودسته کوچک تراز ۲.۵ میکرون (fine) و بزرگ‌تر از ۲.۵ میکرون (coarse) تقسیم می‌شوند. ذرات معلق با قطر آیرودینامیکی کمتر از ۱۰ میکرومتر به دلیل راه‌یابی به سیستم تنفسی تحتانی به‌عنوان شاخص اصلی مواد معلق در هوا معرفی می‌شوند. براساس اطلاعات ایپدمیولوژیک، ذرات معلق در مقایسه با اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای ازت برای سلامتی انسان مخاطره‌آمیزتر است و مقدار (PM۱۰) در تشدید بیماری‌های قلبی- عروقی، کاهش مقاومت سیستم بدن در مقابل بیماری‌ها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگ‌ومیر زودرس و سرطان نقش عمده‌ای دارد.
دی‌اکسید نیتروژن
دی‌اکسید نیتروژن باعث تحریک چشم و قسمت‌های عمقی ریه‌ها، ایجاد سوزش در ریه‌ها همچنین موجب کاهش میزان مقاومت سیستم تنفسی در مقابل بیماری‌هایی مانند آنفولانزا می‌شود. تماس با دی‌اکسید کربن در غلظت بالا سریعاً موجب سرفه و درد قفسه سینه می‌شود و به دنبال مواجهه با اکسیدهای نیتروژن در مدت کوتاهی احساس ناراحتی، سرفه، مشکل شدن تنفس، درد قفسه سینه، احساس سرما، تب، تهوع و استفراغ عارض می‌شود. این عوارض ممکن است چندین روز تا چندین هفته تداوم داشته باشند. در بعضی موارد ممکن است فرد کامل بهبود یابد اما در مواردی نیز ممکن است عوارض پیشرفت کند و به مرگ منجر شود.
دی‌اکسید گوگرد
دی‌اکسید گوگرد (SO۲) که بیشتر از دیگر اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر می‌شود، گازی است بی‌رنگ و بدبو که باعث تحریک مجاری تنفسی به‌خصوص حلق، بینی و حنجره می‌شود و ایجاد برونشیت‌های مزمن، آسم و آمفیزیم می‌کند. دی‌اکسید گوگرد به مقدار زیاد در آب حل و درنتیجه به‌وسیله رطوبت در سیستم تنفس فوقانی جذب می‌شود. مهم‌ترین اثر تنفسی غلظت‌های بالای (S۰۲) عبارت از نارسایی‌های تنفسی، کاهش سیستم دفاعی ریه‌ها و تشدید بیماری قلبی و ریوی است و افراد دارای بیماری‌های آسم، برونشیت یا آمفیزم و بیماران قلبی همچنین بچه‌ها و افراد مسن به این گاز حساس هستند. دی‌اکسید گوگرد به‌طور عمده موجب برونشیت و تنگی نفس در غلظت‌های نسبتاً پایین می‌شود. همچنین تأثیر این آلاینده در سیستم تنفسی در حضور ذرات معلق تشدید می‌شود.
ازن
براساس کتاب معاینه فنی و تأثیر آن بر کاهش آلودگی هوا، منتشرشده در آبان ۹۴؛ ازن یک ماده اکسیدکننده قوی باقابلیت واکنشی زیاد است. فعالیت شیمیایی بالای ازن باعث بروز مشکلاتی از قبیل از بین رفتن بافت ریه و کاهش عملکرد آن می‌شود. ازجمله اثرات مضر این آلاینده بر سلامتی انسان، سوزش چشم و ریه‌ها است. کارشناسان اذعان داشته‌اند حملات آسم در روزهایی که غلظت بالایی از این آلاینده مشاهده‌شده به‌طور مشخصی افزایش‌یافته است. ازن موجود در هوا آسیب‌های شدیدی به کودکان، افراد سالخورده و دارای ناراحتی تنفسی وارد می‌کند. قرار گرفتن در معرض غلظت پایین ازن به مدت ۶-۷ ساعت متوالی باعث کاهش توان ریه‌ها توأم با عوارضی مانند درد قفسه سینه و سرفه می‌شود.
