◄ استراتژی بقای فرودگاه های بین المللی

اگرچه در سطح ملی، کمتر به موضوع تبیین نقش حمل و نقل هوایی به عنوان موتور محرک توسعه پرداخته شده و ادبیات موضوع از محافل نخبگان و فعالان صنعت پا فراتر نگذاشته است اما امروزه آثار مستقیم، غیر مستقیم و القایی صنعت حمل و نقل هوایی بر توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشورها، قابل اغماض و چشم پوشی نیست.

در این بین، فرودگاه ها از میان سایر زیرساخت های حمل و نقل هوایی از اهمیت ویژه ای برخوردارند، وانگهی در دنیای کنونی این زیرساخت های حیاتی علاوه بر ایفای نقش جدی در افزایش درآمد ناخالص ملی کشور، می توانند به عنوان عامل و شاخصی برای اعتبار ملی و نماد اداره کشور تلقی شوند، به طوری که اتباع کشور در قیاس بین فرودگاه های کشور متبوع با فرودگاه های سایر کشورها، به غرور ملی و اعتماد به نفس بالاتری نائل آمده یا موجبات سرافکندگی و سرخوردگی ایشان فراهم شده و شرایط زیرساخت ها و کیفیت خدمات فرودگاهی در منظر بیگانگان، نمودی از ساختار اجتماعی و مدیریتی کشور را به نمایش می گذارد.

بالغ بر ۶۶ میلیون نفر در گستره جهانی، تا قبل از  شیوع ویروس کرونا به صورت مستقیم و غیر مستقیم در صنعت حمل و نقل هوایی اشتغال داشته اند که از این تعداد، ۶ میلیون نفر به صورت مستقیم در فرودگاهها در قالب کارکنان فرودگاه، نهادهای مستقر در فرودگاه ها، غرف و ارائه دهندگان خدمات در فرودگاه ها مشغول به خدمت بوده اند.

بیشتر بخوانید:

قیمت بلیت و ضعف نظارتی سازمان هواپیمایی کشوری

بر اساس پیش بینی های صورت گرفته تا قبل از شیوع ویروس کرونا، درآمدهای فرودگاهی بیش از ۱۷۲ میلیارد دلار امریکا برآورد شده بود که با کاهشی ۶۵ درصدی به ۱۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسید.

اگرچه رکود ناشی از شیوع پاندمی اخیر موجب توقف سرمایه گذاری در زیرساخت های فرودگاهی برخی مناطق جهان شد، لیکن تعداد قابل توجهی از فرودگاه ها کماکان به توسعه زیرساخت های مورد نیاز ادامه داده و صنعت هواپیمایی شاهد تزریق سرمایه ۲.۴ تریلیون دلاری طی دو دهه آتی خواهد بود. رقابت کشورها برای جذب حداکثری سرمایه های خارجی به پروژه های فرودگاهی قابل تامل بوده و این تحرک در تمام مناطق جهان به ویژه در شرق آسیا و خاورمیانه نمود جدی دارد.

توسعه ناوگان منطقه و به تبع آن زیرساخت های فرودگاهی همسایگان غربی و جنوبی، افت و خیزهای جدی در ارتقای زیرساخت فرودگاههای بین المللی کشور، فقدان سیاست های کلان در زمینه توسعه ناوگان، قوانین دست و پاگیر، ناکارآمد، همراه با نگاه سنتی به مدیریت حمل و نقل هوایی علاوه بر تحریم های اعمال شده طی چهار دهه اخیر،  موجبات عقب افتادگی این صنعت مهم را فراهم آورده و در صورت عدم اتخاذ راهبردهای مناسب و متناسب با شرایط رقابتی دنیای امروز، در آینده نه چندان دور شاهد افول این بخش مهم از اقتصاد کشور خواهیم بود.

نگارنده در صدد است راهبردهای ممکن جهت بقای فرودگاههای بین المللی را به رشته تحریر درآورده تا بتوان  در هماهنگی و تعامل با استراتژی سایر ذینفعان صنعت حمل و نقل هوایی، نه تنها از بحر  بحران های کنونی  به ساحل اطمینان پا نهاد، که نوید بخش  آثار تبعی مورد انتظار در سطح ملی بود.

طی سال های گذشته و در برهه های مختلفی، اقدامات متعددی در ارکان، موسسات و شرکت های حمل و نقل هوایی کشور در خصوص تدوین برنامه های استراتژیک صورت گرفته، لکن متاسفانه هیچ کدام از این برنامه ها یا به مرحله اجرا نرسید و یا اینکه بعد از اجرای مراحل آغازین به دلایل مختلفی به دست فراموشی سپرده شده و نتایج مورد انتظار محقق نگردید.

در این دوره در راستای دستیابی به جایگاه مناسبی از حمل و نقل هوایی در دو عرصه داخلی و بین المللی، ضرورت و نیاز به تدوین و ابلاغ راهبردهای جامع حمل و نقل هوایی، بیش از هر زمان دیگری مشهود است. هیچ یک از ذینفعان هوانوردی کشور نمی توانند، به تنهایی و بدون همکاری و همراهی با سایر ذینفعان موفقیت قابل توجه و پایداری را محقق سازند، بر این اساس استراتژی های هر یک از شرکای تجاری و ذینفعان صنعت می بایست در راستای تحقق راهبردهای ملی حمل و نقل هوایی بوده و بر همین اساس مورد بررسی و قضاوت قرار گیرند، بدون شک سازمان هواپیمایی کشوری نیز ملزم خواهد بود با نصب العین قرار دادن راهبردهای کلان ملی، تدوین مقررات یا مقررات زدایی را مبتنی بر شرایط رقابت منطقه ای و با درنظر گرفتن عوامل اقتصادی و بازرگانی، در دستور کار قرار دهد و از ابلاغ قوانین و مقررات هواپیمایی بدون در نظر گرفتن آثار و تبعات اقتصادی، رقابتی و توسعه ای خودداری نماید.

فرودگاههای بین المللی برای بقاء و توسعه کسب و کار خود ناگزیر هستند در بستر راهبردهای ملی به استراتژی های ذیل توجه داشته و با سایر ذینفعان صنعت به ویژه سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت های هواپیمایی تعامل ویژه داشته باشند

الف . استراتژی افزایش ظرفیت:

با در نظر گرفتن پیش بینی های صورت گرفته در خصوص اقبال جمعیت جهانی به سفرهای هوایی تا قبل از شیوع ویروس کرونا، تعداد هواپیماهای سفارش شده جهت ساخت، تنوع ناوگان و افزایش قابل ملاحظه تقاضای سفرهای در مناطقی نظیر چین، هند، خاورمیانه، افریقا و امریکای جنوبی، افزایش ظرفیت فرودگاهی به ویژه ظرفیت نشست و برخاست هواپیماها و توسعه ترمینال ها از مهم ترین استراتژی هایی است که توسط کشورهای این منطقه مورد توجه قرار گرفته و تا بیست سال آینده دنبال خواهد شد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده توسط موسسات معتبر بین المللی، توسعه ظرفیت هر یک از فرودگاههای بین المللی به میزان قابلیت پذیرش یک میلیون مسافر در سال موجب افزایش فرصت های اشتغال برای ۱۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم خواهد بود.

با در نظر گرفتن اقبال سفرهای هوایی ۱۹ میلیارد نفری طی دو دهه آتی، توجه به پتانسیل های گردشگری، اقتصادی و فرهنگی کشور و همچنین قرار گرفتن در مسیر شرق به غرب، می بایست آمادگی لازم و توسعه زیر ساخت فرودگاهی مناسب جهت ارائه خدمات به گردشگران خارجی و مسافران ترانزیت به فرودگاههای بین المللی را فراهم نمود. هر چند فرودگاههای منطقه و ظرفیت های قابل توجه ایجاد شده در کشورهای همسایه می تواند به عنوان چالشی در نظر برنامه ریزان توسعه فرودگاهی، مطرح باشد لکن افزایش تقاضای سفرهای هوایی کماکان فرصت ایجاد ظرفیت های میلیونی در منطقه را به دنبال خواهد داشت.

از مهم ترین الزامات موثر در توسعه ظرفیت فرودگاهها، ظرورت توجه به جلب نظر  سرمایه گذاران داخلی و خارجی جهت ورود به عرصه زیرساخت های فرودگاهی است که می بایست به صورت ویژه مورد توجه سیاستگذاران و دولتمردان قرار گیرد. در کنار مقررات دست و پاگیر جذب سرمایه گذاران خارجی در عرصه های مختلف کشور، فقدان راهبردهای مشخص ملی جهت پذیرش یا جذب سرمایه های خارجی در عرصه فرودگاهی، پایین بودن تعرفه های خدمات در فرودگاههای بین المللی ایران به نسبت فرودگاههای منطقه، یکی از چالش های دیگری است که اقبال سرمایه گذاران را به دلیل طولانی تر شدن مدت زمان بازگشت سرمایه، کاهش داده است. امروزه در اغلب فرودگاههای بین المللی منطقه خاورمیانه و اروپا، تعرفه فرودگاهی بالغ بر ۳ یورو در ازای هر مسافر است که در ایران این تعرفه کمتر از ۱ یورو در نظر گرفته شده است.

اگرچه ارتقای سطح تعرفه های فرودگاهی همواره مورد اعتراض و انتقاد شرکت های هواپیمایی و یاتا بوده اما در نهایت این امر علاوه بر ارتقای رضایتمندی بهره بردار نهایی (مسافر) از سطح خدمات فرودگاهی، موجب کاهش قیمت بلیت به لحاظ فراهم نمودن زیرساخت برای پروازهای بیشتر و رقابت بین شرکت های هواپیمایی در راستای جذب مسافر خواهد بود.

از طرفی توجه به توسعه زیرساخت های لازم برای جابجایی بار هوایی که اخیرا با افزایش جدی مواجه بوده و پیش بینی های جهانی حاکی از تداوم تقاضا برای جابجایی بارهای کم حجم و باارزش از طریق هوایی است می بایست از اولویت های راهبردی مدیران و سیاست گذاران فرودگاهی باشد.

ب . استراتژی توسعه شبکه پروازی:

از مهم ترین استراتژی هایی که مدیران فرودگاه ها به ویژه فرودگاه های بین المللی می بایست در دستور کار قرار دهند توسعه شبکه پروازی، تنوع مقاصد پروازی و شرکت های هواپیمایی است.

ضرورت دارد، مدیران فرودگاهی علاوه بر حفظ شبکه پروازی تاریخی و سنتی خود، با همکاری شرکت های هواپیمایی ملی و بین المللی به دنبال اتصال به بازارهای نوظهور و در حال رشد باشند. شناسایی جریان های ترافیک مسافران، بررسی مستمر شرایط اقتصادی و ایجاد طبقه متوسط در مناطق مختلف جهان، برنامه ریزی در جهت قرار گرفتن در مسیر جریان های مسافری و اتصال به هاب های بزرگ بین المللی و منطقه ای می بایست از دغدغه های روزانه مدیران فرودگاهی جهت حفظ و ارتقای موقعیت فرودگاه در شبکه جهانی باشد.

از مهم ترین الزامات اتصال به شبکه ی جهانی فرودگاهی و بهره مندی از جریانات رو به رشد سفرهای خارجی، تدوین استراتژی های مشترک بین فرودگاه و شرکت های هواپیمایی پشتیبان، ارتقای ظرفیت زیرساخت های فرودگاه، ارائه مشوق های اقتصادی، شفافیت در تخصیص منابع فرودگاهی و پیوستن به سیستم اسلات جهانی و اقناع سازمان هواپیمایی کشوری در ارتقای سطح موافقت نامه های دوجانبه با کشورهای هدف و بازارهای نوظهور و در عین حال اعمال سیاست گام به گام آسمان باز است.

 تغییر جایگاه قدرت اقتصادی از غرب به شرق، توسعه شگفت انگیز زیرساخت های فرودگاهی در کشورهایی نظیر، چین، هند، اندونزی، سنگاپور، مالزی و فیلیپین موجب گردیده است که پارلمان اروپایی و اتحادیه اروپا ضمن توجه جدی به رقبای خود در شرق آسیا، از منظری دیگر این کشورها را به عنوان بازارهای نوظهور هدف قرار داده و خود را آماده  همکاری با این منابع عظیم جابجایی مسافر نمایند که لازم است مدیران فرودگاههای بین المللی، نگاه جدی  به این بازارهای جدید داشته و آنها را در مرکز استراتژی توسعه شبکه خود قرار دهند.

فرودگاهها می بایست اقناع سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر خارج شدن از وضعیت تدافعی در توسعه روابط دوجانبه حمل و نقل هوایی و صدور گام به گام مجوزهای آسمان باز را با استناد به سرمایه گذاری های صورت گرفته، آثار بهبود شبکه پروازی بر توسعه اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال را در دستور کار قرار داده، بازاریابی جذب پروازهای بین المللی را بصورت جدی دنبال نمایند.

بر اساس نتایج آخرین تحقیقات مشترک به عمل آمده توسط  اتحادیه بین المللی فرودگاهها و اتحادیه اروپا، افزایش ده درصدی شبکه پروازی فرودگاههای بین المللی موجب افزایش نیم درصدی درآمد ناخالص ملی خواهد بود، از مهم ترین مثال های عینی نیز می توان به نقش فرودگاه دوبی در اقتصاد و خلق ثروت در امارت دوبی، نقش فرودگاه استانبول در اقتصاد ترکیه، نقش دوحه در اقتصاد قطر، نقش فرودگاه هیثرو لندن در اقتصاد بریتانیا، نقش فرودگاههای شارل دوگل و اورلی در اقتصاد فرانسه، نقش فرودگاه اسکیپول در اقتصاد هلند و  نقش فرودگاه فرانکفورت در اقتصاد آلمان اشاره نمود.

بنابراین از مهم ترین ماموریت های مدیران فرودگاهها تببین نقش فرودگاه در اقتصاد کلان و آثار توسعه شبکه بر درآمدهای ملی، و مشارکت در تصمیم سازی در جهت تغییر سیاست های حمل و نقل هوایی بین المللی از طریق بالابردن مطالبات و انتظارات ذینفعان حکومتی در توسعه شبکه پروازی است.

ج . ارتقای سطح خدمات و رضایتمندی شرکت های هواپیمایی و مسافران:

از مهم ترین استراتژی هایی که مدیران فرودگاهی می بایست نصب العین قرار دهند، ارتقای رضایت مندی مسافر و شرکت های هواپیمایی است. امروزه مهم ترین عنصر رقابت بین فرودگاههای بزرگ در مناطق مختلف از جمله منطقه خاورمیانه تاکید بر جلب بیش از پیش رضایت مسافر از طریق ارائه خدمات متمایز و خلق تجربه ای متفاوت در سفرهای هوایی است.

 توجه به نیازهای گوناگون  مسافران، نظم و آراستگی ترمینال ها، دسترسی آسان به فرودگاه، کوتاه بودن صف ها، کاهش زمان ایستایی، رفتار متفاوت پرسنل فرودگاهی، مسافت پیاده روی مسافرین جهت دسترسی به تسهیلات ترمینالی، همه و همه حوزه های رقابت ابرفرودگاههای مناطق مختلف جهان جهت اقناع مسافر به استفاده از هر یک از فرودگاهها و تحکیم وفاداری مسافران نسبت به انتخاب فرودگاهها برای سفرهای ترانزیتی و طولانی است.

افزایش تعداد مسافران در یک فرودگاه از یک طرف بر درآمدهای هوانوردی فرودگاه تاثیر مستقیم داشته و ارتقای رضایتمندی مسافر و کاهش زمان فرآیندهای لازم برای اعزام و پذیرش مسافر در فرودگاه موجب ارتقای درآمدهای غیرهوانوردی فرودگاه از طریق خرید، استفاده از امکانات غیررایگان فرودگاه و ارتقای قراردادهای تبلیغاتی در فرودگاه خواهد شد.

اگرچه یکی از مهم ترین الزامات پیاده سازی این استراتژی، توجه به ارتقای ظرفیت مناسب فرودگاهی و فراهم آوردن امکانات، ابزارها و تسهیلات راحت برای مسافر هوایی است اما آموزش پرسنل در راستای ارائه خدمت مناسب، پیاده سازی رویکردها و سیاست مسافر محور بودن فرودگاه، استفاده از فناوری های نوین به ویژه برای تسهیل سفر مسافران کثیر السفر، تنوع فروشگاه ها و اماکن فرودگاهی در کنار برندسازی مناسب از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند.

* کارشناس هوانوردی