◄ نگاهی بر قدیمی ترین خط ریلی ایران؛ مروری بر راه‌ آهن برقی تبریز جلفا

 راه آهن تبریز-جلفا یکی از قدیمی ترین خطوط ریلی ایران است که در دوره مظفرالدین شاه توسط روس ها طراحی و ساخته و در سال ۱۹۱۶ میلادی (۱۲۹۵ هجری شمسی) به بهره برداری رسید و هدف اصلی هم اتصال ایران به خطوط راه آهن روسیه بود، این خط بعد از اعطای امتیاز فوریه ۱۹۱۳ به روسیه از طرف کابینه علاء السلطنه بود و بعد از سه سال تکمیل شد (تین 214662).

-    مشخصات خط: حدود ۱۴۶ کیلومتر طول، عرض خط ۱۴۳۵ (در زمان احداث 1525 روسی و اکنون استاندارد ایران،)، حداکثر فراز مسیر ۳۰ درهزار (3%)، با ۱1 ایستگاه اصلی. این مسیر به عنوان اولین خط ریلی ایران در دهه ۱۳۶۰ برقی شد، مشخصات سیستم برق بالاسری: ۲۵ کیلوولت AC ۵۰ هرتز، خط بالاسری سازنده روسی، تعداد ۳ پست برق اصلی در تبریز، مرند و جلفا.

-    لکوموتیوهای برقی شامل: ۸ دستگاه لکوموتیو برقی ۴ محوره RC4 (آرایش Bo-Bo)، ساخت آس آ (ASEA) سوئد، بوزن 80 تن و سرعت ۱۰۰ کیلومتربرساعت، 3600 کیلووات، با قابلیت کشش 240 کیلونیوتن (1.3 لکوموتیو معادل) سال ورود 1361.

-    ایستگاههای مسیر با فاصله آنها از تهران و ارتفاع از سطح دریا عبارتند از: تبریز 736/1383، سهلان 755/ 1368، صوفیان 767/1420، سیوان 782/1651، پیام 790/1829، کندلج 797/1648، مرند 811/1335، هرزند 835/1492، زال 849/1379، گرگر 866/1005 و جلفا 882/752. فاصله ایستگاهها از تبریز به ترتیب: 16.5، 19.2، 14.9، 8.4، 7، 14.1، 24، 13.8، 17.3 و 15.8و براین اساس فراز متوسط از تبریز به جلفا برابر خواهد بود با: 1، 3، 16، 21، 26-، 22-، 7، 8-، 22- و 16- (درهزار).  

-    طبق محاسبات اداره کل سیروحرکت در سال 93، زمان رفت وبرگشت از مبداء تبریز به سوی جلفا با قطار 800 تنی به ترتیب با ایستگاههای سهلان، صوفیان، پیام، مرند، هرزند، گرگر، جلفا برابر است با: 41، 32، 55، 55، 56، 67 و 40 دقیقه (از تبریز تا صوفیان زمان رفت وبرگشت با قطار 1350 تن محاسبه شده، و ایستگاههای سیوان، کندلج و زال عبوری فرض شده است).

-    با این مفروضات، ظرفیت مسیر صوفیان تا جلفا طبق محاسبات 1393 برابر 2.6 میلیون تن درسال بدست آمده که با احتساب ایستگاههای میانی و طول قابل اعزام 400 متر قطارها (با وزن 2000 تن) به حدود 10 میلیون تن در سال بالغ میگردد.

-    احداث ایستگاههای سیوان، کندلج و زال نشان دهنده محاسبات خوب طراحان این خط در حدود 110 سال پیش بر مبنای قابلیت لکوموتیوهای بخار و توان کم آنها بوده بویژه برای جهت غالب بار که احتمالا برای صادرات بارهای تجاری از جلفا به تبریز بوده که نتیجه آن تشابه زیاد زمان رفت وبرگشت بلاکهای این مسیر شده است. (بویژه سیوان و کندلج با فواصل 8 و 7 کیلومتر)

-    تدبیر بسیار بار ارزش دیگر در این مسیر اینست که تونلهای مسیر برای حالت دوخطه طراحی و احداث و تکخطه اجرا شده اند.

-    شبکه برق تبریز جلفا از 3 پست کششی 132/27.5 کیلوولت تبریز، مرند و جلفا تغذیه میشود که فاصله تقریبی آنها از همدیگر در حدود 73 کیلومتر است. این پستها که به پستهای کششی موسومند، پستهای اختصاصی قطار برقی مسیر جلفا-تبریز بوده و هیچ یک از بارهای خانگی یا تجاری در این مناطق از این پستها تغذیه نمیشوند. در هر کدام از پستهای فوق تنها دو فاز از سه فاز شبکه وارد پست میشوند که انتخاب دو فاز  بصورت متوالی در هر سه پست تکرار میگردد. ثانویه ترانسفورمرهای این پستها به باس 27.5 کیلوولت وصل میشوند که تغذیه دپو، شبکه بالا سری و محوطه ایستگاه را بر عهده دارند. 

مدار تغذیه این سیستم نیز از نوع ترانسفورمرهای افزاینده است که جمعا 48 ترانسفورمر افزاینده به فاصله تقریبی 3 کیلومتر از هم در طول این مسیر مورد استفاده می باشند. این سیستم همچنین دارای دو پست سوئیچینگ در صوفیان و زال می باشد که وظیفه جداسازی بخشهای (سکشنها) شبکه بالاسری را بر عهده دارند. 

هریک از پستهای تبریز و جلفا دارای دو ترانسفورمر دوفاز 15 مگاولت آمپر هستند که ورودی آنها از دو فاز شبکه 132 کیلوولت تغذیه شده، در این پستها یکی از ترانسفورمرها همواره رزرو بوده و فقط یکی در مدار اما در پست کششی مرند 3 ترانسفورمر مشابه که همواره دوتا در مدار و سومی رزرو است. در احداث خط برقی تبریز آذرشهر با هدف پرورش و رشد پیمانکاران و سازندگان از ظرفیت پست های موجود تبریز استفاده شد