اعلام ظرفیت های توسعه دریا محور ایران در حوزه تجارت، بنادر و کشتیرانی

به گزارش تین نیوز به نقل از سازمان بنادر و دریانوردی، حدود یک سوم مرزهای کشور را مرزهای آبی دریایی تشکیل می دهد، بنابراین نمی توان به امر فعالیت های بندری و کشتیرانی بی توجه بود زیرا برای کشوری که مرزهای طولانی آبی دارد و دسترسی به آب های آزاد امکان پذیر است، رونق کشتیرانی و تجارت دریایی امری ضروری به شمار می رود؛ از این رو باید به نقاط ضعف و قوت این بخش توجه کامل داشت و با برنامه ریزی صحیح از جایگاه واقعی خلیج فارس و دریاهای عمان و خزر به بهترین شکل بهره برد.

افزایش سهم دریا از تولید ناخالص داخلی با توجه به سیاست دریا محوری باید از مهمترین دل مشغولی های مسئولان نظام باشد که با برنامه ریزی می توان به اهداف ترسیم شده، دست یافت.

سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مثل اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است اما این رقم در ایران با وجود بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی عدد قابل توجهی نیست و این در حالی است که ظرفیت های عظیمی برای ترانزیت کالای کشورهای آسیای میانه از بنادر ایران وجود دارد اما این ظرفیت به طور کامل استفاده نمی شود.

در حال حاضر بیش از ۹۳ درصد جابجایی کالا از طریق دریاها و راه های آبی صورت می گیرد و با توجه به ماهیت داخلی و بین المللی این نوع از حمل و نقل و قرار گرفتن کشتی، مسافر و کالا در معرض حوادث قهری مانند بلایای طبیعی و خطاهای انسانی، بدون شک خسارات گوناگون بر افراد، کشتی و کالا محتمل است و با این حال خسارات آن، بسیار کمتر از حمل و نقل زمینی و هوایی است.

امروزه صنعت حمل و نقل دریایی موضوع توسعه پایدار (توسعه دریامحور) شمرده می شود و به همین علت است که حدود یک میلیون و پانصد هزار دریانورد در جهان به این فعالیت اشتغال دارند.

بر اساس این گزارش که از سوی معاونت مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تهیه شده ، آمده است: برای توسعه فرهنگ دریانوردی به برنامه های انگیزشی در بین جوانان و مسائل زیست محیطی دریایی باید بیش از پیش توجه شود و باید خاطرنشان کرد که بزرگترین مشکل بخش تجارت و کشتیرانی ایران در حال حاضر تحریم های بین المللی است این امر موجب شده که برخی از کشورها از حضور دریانوردان ایرانی در خشکی جلوگیری کنند و از آنجا که ایران در همه استان های ساحلی شمالی و جنوبی، دارای بنادر یا قابلیت های توسعه بندری است، بنابراین توجه به فعالیت های بندری و تجاری باید با شتاب بیشتری مورد توجه قرار گیرد.

تجارت و کشتیرانی در خلیج فارس

اهمیت تجارت دریایی و کشتیرانی در کشورهایی که نعمت دسترسی به آب های آزاد دارند بر کسی پوشیده نیست و اهمیت خلیج فارس هم از این نظر برای کشورهای منطقه و ابر قدرت ها به ویژه آمریکا از دیر باز مشخص بوده است. از سوی دیگر افزایش حجم تجارت خارجی غیرنفتی و گسترش زیرساخت های بنادر خلیج فارس به همراه توسعه ظرفیت، نقش حیاتی را در رشد و چشم انداز اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس، بازی می کند.

گزارش های ارائه شده از حجم تجارت در بنادر خلیج فارس نشان می دهد که این منطقه از قدرت های برتر تجارت دریایی به شمار می رود.

ایران دارای بنادر مختلفی در استان هرمزگان، استان خوزستان و استان بوشهر در حاشیه خلیج فارس است و این بنادر از اهمیت بسیار بالایی برای رونق اقتصادی کشور برخوردار هستند. بنادر استان هرمزگان باید بتوانند با بنادر جنوبی خلیج فارس از جمله بنادر کشورهای قطر و امارات رقابت کنند و بندر شهید رجایی که مهمترین بندر تجاری کشور در خلیج فارس است باید با سرعت بیشتری گسترش و توسعه یابد چرا که این بندر حرف اول فعالیت های کشتیرانی و تجاری یران در خلیج فارس را می زند و باید بدانیم که بندر شهید رجایی به عنوان پایگاه حمل و نقل دریایی ایران وجهه بین المللی دارد و از سایر خطوط حمل و نقل دریایی کشور متمایز است.

ایران از موقعیت مناسب جغرافیایی در اتصال کشورهای آسیایی به اروپایی برخوردار است و می تواند به عنوان متصل کننده دریای مدیترانه به خلیج فارس باشد؛ کوتاهی مسیر و فراهم بودن زیرساخت های حمل و نقلی، می تواند ایران را به عنوان بارانداز منطقه قرار دهد و اگر بخواهیم بدون نفت اقتصاد کشور را اداره کنیم، باید از منابع مردمی و مشارکت های بخش خصوصی در توسعه بنادر و کشتیرانی بهره ببریم و بدانیم که یکی از راه های جذب سرمایه گذاری و افزایش سوددهی، آزادی قوانین و اصلاح قوانین مالیاتی در بخش سرمایه گذاری است،ریرا بسیاری از پروژه ها را نمی توان با اعتبارات و بودجه های دولتی انجام داد و باید فضای مناسبی برای تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری، فراهم شود.

در مورد وضعیت بنادر استان خوزستان در شرایط کنونی باید بدانیم بنادر این استان در موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد در شمال خلیج فارس قرار گرفته اند و در حال حاضر به گواه رشد عملکرد سال های اخیر اقتصادی، اقتصادی ترین و کوتاه ترین مسیر ترانزیت کالا از آب های جنوب به سمت کشورهای اروپای شرقی از طریق گذر از کشور ترکیه و حوزه قفقاز به شمار می روند.

در صنعت حمل و نقل که یکی از مهم ترین حلقه های زنجیره تامین کالا محوری ترین اهرم های رشد اقتصادی کشورها در جهان امروز به شمار می رود، کاهش هزینه های تمام شده کالا در گرو کاهش هزینه های حمل به ویژه در بخش جاده ای است که باید به آن توجه شود.

در مورد وضعیت بنادر و کشتیرانی استان بوشهر نیز باید خاطرنشان کرد که استان بوشهر یکی از استان های بسیار مهم و استراتژیک کشور تاکنون توانسته است گام های بلندی را در مسیر توسعه بردارد. توسعه صنعتی شامل صنایع مختلف نفت، گاز و پتروشیمی، صنایع دریایی، صنایع سیمان، صنایع انرژی بر و صنایع مختلف تولیدی در قالب شهرک های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، تجاری و صنعتی بوشهر و رونق تجارت و بازرگانی از طریق گمرکات این استان رشد سرمایه گذاری را در پی داشته است.

در حال حاضر مهمترین بنادر استان بوشهر شامل بندر بوشهر، بندر گناوه، بندر دیلم، بندر ریگ، بندر خارک، بندر دیر، بندر کنگان، بندر نخل تقی، بندر عسلویه و بندر عامری است که نقش مهمی در اقتصاد استانی و کشوری دارند.

وضعیت بنادر و کشتیرانی دریای عمان

کشورهای ایران و پاکستان در شمال و کشورهای عمان و امارات در جنوب دریای عمان قرار دارند و طول ساحل ایران در امتداد دریای عمان از خلیج گواتر تا بندرعباس ۷۸۴ کیلومتر است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر است و این مسافت نیمی از سواحل جنوبی ایران را تشکیل می دهد و عمق این دریا در اطراف چابهار حدود ۳۳۹۸ متر است و هرچه به سوی غرب پیش برویم عمق آن به سرعت کم می شود تا جایی که در نزدیکی تنگه هرمز به ۷۳ متر می رسد.

بنادری چون جاسک، چابهار و گواتر در دریای عمان قرار دارند که بیانگر رونق بازرگانی و دریانوردی این منطقه است اما توسعه بندر چابهار در حاشیه آن از اهمیت خاصی برخوردار است؛ این بندر به علت موقعیت استراتژیک و دستیابی به آب های آزاد بین المللی، جایگاه ویژه ای در مبادلات تجاری ایران با سایر کشورهای منطقه دارد. از سوی دیگر این بندر به علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه در آینده نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور، اهمیت ویژه ای در ترانزیت کالا خواهد داشت.

همچنین این بندر به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان به شمار می رود و در کریدور شمال-جنوب نقش مهمی ایفا خواهد کرد. در عین حال این بندر در مسیر ترانزیتی شرق-غرب قرار گرفته و از فوریت های مختلف اقتصادی و جغرافیایی در زمینه ترانزیت و ترانشیپ است؛ بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده است به دلیل استقرار در کنار دریای عمان از دیرباز کانون داد و ستد، تجارت و دریانوردی بوده است.

وضعیت بنادر دریای خزر

در سواحل دریای خزر بنادر فراوانی وجود دارند که مهمترین و معروف ترین آنها شامل بندر انزلی، بندر نوشهر، بندر امیرآباد، بندر گز و بندر فریدون کنار است.

بندر انزلی بزرگترین و اولین بندر شمالی کشور در حاشیه دریای خزر است و ی قرون متمادی راه مهم ارتباط اقتصادی با تمدن مشرق و مغرب زمین محسوب می شود. بندر نوشهر نیز دیک ترین بندر به پایتخت ایران به شمار می دهد و مجهز به خطوط هوایی است. بندر ترکمن نیز در غربی ترین نقطه استان گلستان و در ساحل دریای خزر قرار دارد و در ۱۰ کیلومتری بیابان های ترکمنستان و در ساحل دریاست و جزیره زیبای عاشوراده و اسکله تاریخی آن از جلوه های گردشگری این شهرستان به شمار می رود.

بندر امیرآباد یکی از بزرگترین بندرهای در حال توسعه شمال ایران است که در کرانه جنوبی دریای خزر قرار گرفت و در ۵۱ کیلومتری شمال شرقی شهرستان ساری قرار دارد. بندر گز در غرب استان گلستان و در ۴۲ کیلومتری شهرستان گرگان و در سواحل دریای خزر قرار گرفته و از شمال به خلیج گرگان و جزیره میانکاله، از شرق به کردکوی و از غرب به گلوگاه و بهشهر و از جنوب به نواحی جنگل های کوه های جهان مورای رشته کوه البرز، محدود شده است.

بندر فریدون کنار نیز علاوه بر آنکه به عنوان یک بندر پشتیبان در کنار سایر بنادر فعالیت دارد از محوطه مناسبی برای توسعه انبارداری کالا نیز برخوردار است و به عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی مهم ترین بندر حاشیه دریای خزر در ایران به شمار می رود که ظرفیت بالایی برای سرمایه گذاری های داخلی و خارجی فراهم کرده است.

سالانه چند هزار فروند کشتی در جنوب دریای خزر تردد می کنند که نشان از جایگاه اقتصادی این دریا برای کشورهای حاشیه آن دارد، بنابراین توجه به نقش دریای ایران و نقش ترانزیت آن از اهمیت بالایی در برنامه ریزی و توسعه بنادر برخوردار است.

با توجه به این مطالب، داشتن سواحل دریایی در شمال و جنوب می تواند توجه به توسعه دریامحور ایران را بیش از پیش برای مسئولان ضروری سازد و هرچند شرایط تحریم فعالیت های کشتیرانی ایران را در دریای خزر برای ترانزیت کالاهای کشورهای آذربایجان، ترکمنستان و سایر کشورهای حاشیه خزر را با مشکل روبرو ساخته است اما در آینده باید ایران با تعدیل تحریم ها از طریق دیپلماسی فعال، وارد مشارکت ترانزیتی به ویژه در بخش انرژی در دریای خزر شود و برای آنکه شاهد لزوم توجه ایران با چشم اندازی به کشورهای واقع در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و حاشیه دریای خزر باشیم، باید بتوانیم نقش ترانزیتی برای این کانون ها ایجاد کنیم و در عین حال به مولفه های خاص منطقه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و...توجه کنیم.

توسعه حمل ونقل؛ اصلی ترین سیستم توسعه همه جانبه در کشورها 

نقش صنعت حمل و نقل دریایی در تبادلات تجاری بین المللی و پیشرفت سریع و روند رو به رشد این صنعت به جایگاهی رسیده که توسعه حمل و نقل به عنوان اصلی ترین سیستم توسعه همه جانبه در کشورها شناخته شده است و در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد جابجایی کالای کشور از طریق دریاها و راه های آبی صورت می گیرد.

با توسعه بنادر و کشتیرانی کشور، رشد کارآفرینی ملی، توسعه ملی و منطقه ای و ظرفیت های بی نظیر اشتغال زایی فراهم خواهد شد و باید برای آن برنامه جامع تهیه شود زیرا دریا پایه بودن ایران و منابع عظیم دریاهای شمال و جنوب با ارتقاء فناوری در برنامه ها و پروژه های دریایی و همچنین برطرف ساختن ضعف نیروی انسانی تربیت شده و متخصص کشور می تواند اقتصاد ایران را در مسیری قرار دهد که با توجه به درک و اهمیت دریا و تسلط بر آن بتوانیم به بهترین شکل از ظرفیت ها و منابع موجود، بهره برداری کنیم.