◄ آیا جمهوری آذربایجان به کریدور جنوب شمال ایران چراغ سبز نشان می دهد؟

باکو در صورت عدم تمایل به کریدور جنوب شمال، جایگاه ترانزیتی خود را از دست خواهد داد.

به گزارش تین نیوز، قرارداد ایران و فدراتیو روسیه برای اجرایی کردن راه آهن رشت به آستارا وارد فاز عملیاتی شد. با امضای این قرارداد که به صورت ویدئو کنفرانسی به امضای روسای جمهور ایران و روسیه رسید، روس ها برای تکمیل 160 کیلومتر باقی مانده از مسیر ریلی بندرعباس به روسیه از مسیر آذربایجان وارد عمل شدند.

برای دریافت سریعتر مهمترین اخبار و تحلیل های روز، اینستاگرام ما را دنبال کنید. برای عضویت در اینستاگرام «تین نیوز» اینجا کلیک کنید.

علی رغم خودنمایی روس ها در تکمیل کریدور جنوب شمال، قدری بعید به نظر می رسد که ایران و جمهوری آذربایجان بتوانند در آینده ای نزدیک همکاری های اقتصادی را توسعه دهند، چرا که تنش های سیاسی گسترده بین دو کشور علی الخصوص در یکسال اخیر نشان از آینده ای مبهم در روابط سیاسی بین دو مملکت دارد، مگر آنکه معجزه ای رخ دهد و مانند آنچه که بین ایران و عربستان رخ داد، یک شب تا صبح خبر از بهبود روابط ایران و آذربایجان به گوش برسد. 

بعد از تکمیل راه آهن رشت به آستارا چه خواهد شد؟

پس از افتتاح راه آهن رشت به آستارا، فدراتیو روسیه دسترسی مستقیم و بدون واسطه (حمل و نقل ترکیبی) با بنادر جنوبی ایران پیدا خواهد کرد، بدین گونه که بندر آستاراخان روسیه و دیگر بنادر این کشور در دهانه رودخانه ولگا دسترسی مطلوبی به بنادر شمالی کشور پیدا خواهند کرد و از طریق راه آهن به بنادر جنوبی کشور و نهایتا آب های گرم متصل خواهند شد. از طرفی دیگر، باکو می تواند با اتصال به مسیر ریلی آستارا، نقش موثری را در کریدور جنوب شمال ایفا کرده تا از قافله عقب نماند.

هر چند که تا چند سال قبل قرار بر این بود که کریدور جنوب شمال زمینه اتصال اروپای شمالی (از طریق روسیه) به آب های اقیانوس هند را نیز برقرار کند، اما با توجه به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین عملا فصل جدیدی در تنش روسیه با غرب رقم خورده است، تنشی که معلوم نیست چه زمان به پایان برسد. آنچه که مبرهن است در صورت پایان جنگ روسیه و اوکراین اثرات نامطلوب و ترکش های بعد از جنگ نیز همچنان در روابط روسیه با غرب پا برجا خواهد ماند و ارتباطات تجاری اروپایی ها با روس ها به واسطه عدم اعتماد غربی ها به مقامات کرملین و آسیب هایی که به واسطه جنگ بر اقتصاد اروپا وارد کرده اند، وضعیت پایداری نخواهد داشت.

با این وجود، دریای سیاه و زیرساخت های دریایی گرجستان می تواند مسیر مناسبی برای اتصال اروپای شمالی، شرقی و حتی مرکزی به کریدور جنوب شمال ایران با واسطه گرجستان و آذربایجان باشد. با توجه به سیستم ریلی مطلوب و سریع السیر در سرتاسر قاره اروپا، کشورهای اسکاندیناوی نیز می توانند با اتکا به سامانه های ریلی و زیرساخت های حمل و نقلی مطلوب در اتحادیه اروپا بدون نیاز به عبور از خاک روسیه و با استفاده از سواحل گرجستان در دریای سیاه، خود را به کریدور جنوب شمال ایران در مسیر باکو به بندرعباس ملحق کرده و در نهایت به دریاهای آزاد دسترسی پیدا کنند.

ناگفته نماند باتوجه به نفوذ روس ها در قفقاز جنوبی در چند سال اخیر (حضور نیروهای حافظ صلح روسیه در منطقه قره باغ پس از پایان جنگ 2020 بین آذربایجان و ارمنستان)، این انتظار می رود که روسیه از نفوذ خود در آن منطقه استفاده کرده و اسباب نزدیکی تهران  و باکو را در حوزه های سیاسی و اقتصادی فراهم کند. هر چند که ورود اسرائیل به قفقاز جنوبی و فعالیت های نظامی صهیونیست ها در نزدیکی مرزهای ایران سبب تیرگی روابط بین ایران و آذربایجان شده است، اما حضور رسمی روسیه در تکمیل خط آهن رشت به آستارا می تواند به عنوان عاملی محرک و تاثیرگذار در کاهش اختلافات بین دو کشور عمل کند. نباید فراموش کرد باکو و مردمانش نزدیکی فرهنگی و عقیدتی دیرینه ای با ایران دارند و ذکر اختلافات بین ایران و آذربایجان در این گزارش بیشتر بر شیطنت های حاکم (دائمی) باکو (الهام علی اف) تاکید دارد.

ذکر این نکته واجب است که علی رغم مشکلات به وجود آمده در روابط تهران و باکو، این باور که جمهوری آذربایجان هیچ تمایلی برای عبور کریدور جنوب شمال از خاک این کشور نداشته باشد نیز دور از انتظار است. چرا که در چند هفته اخیر همسایه اش یعنی ارمنستان قدم های جدی برای سرمایه گذاری در بندر چابهار و نقش آفرینی در کریدور جنوب شمال برداشته است. دستور اخیر نخست وزیر ارمنستان نیکول پاشینیان برای تشکیل کارگروه سرمایه گذاری در بندر چابهار یک معنی مشخص دارد، اینکه ارامنه قصد آن را دارند که تبدیل به بازیگر جدید ترانزیتی منطقه شوند، هر چند که کوهستان های سرسخت قفقاز جنوبی باعث شده است که ارمنستان کشور مطلوبی برای توسعه زیرساخت های ترانزیتی قلمداد نشود.

◄ آیا ارمنستان می تواند مسیر امنی برای کریدور جنوب شمال باشد؟

با ذکر این نکته جمهوری آذربایجان برای عقب نماندن از رقابت با دشمن قسم خورده خود به هیچ وجه از قافله عقب نخواهد ماند، چرا که در صورت عدم استقبال باکو از مسیر ریلی بندرعباس، این کشور تنها یک راه دسترسی به اروپا خواهد داشت که آن هم مسیر گرجستان بوده و عملا جایگاه ترانزیتی بین اروپای شمالی و اقیانوس هند را از دست خواهد داد.

لازم به ذکر است که عده ای بر این باور هستند که جمهوری آذربایجان می تواند با اتکا به حمل و نقل ترکیبی در دریای خزر و همکاری با ترکمنستان و قزاقستان، راه خود را به شرق آسیا هموار کند. نباید فراموش کرد که پیمودن مسیر آسیای میانه برای رسیدن به شرق آسیا یعنی چند برابر شدن هزینه های عملیاتی و ترانزیتی، در حالیکه ایران نزدیک ترین و هموارترین راه (به لحاظ جغرافیایی) دسترسی اروپای شمالی، روسیه و همچنین آسیای میانه به آب های اقیانوس هند و جنوب شرق آسیاست و در صورت فعال شدن بخش غربی کریدور جنوب شمال (راه آهن بندرعباس به آستارا) یک کریدور جذاب برای اتصال شرق و غرب به وجود خواهد آمد.