◄ آشنایی با حمل و نقل کلان جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان در بخش جاده ای از وضعیت نسبتا مطلوبی برخوردار است. از سال 2020 به این طرف، دو فرودگاه جدید بین المللی در نزدیکی مرز با ایران در آذربایجان ساخته شده است. این کشور توانایی ویژه ای برای نقش آفرینی در کریدور شمال جنوب دارد.

به گزارش تین نیوز، حمل و نقل کلان در منطقه قفقاز جنوبی از زمان فروپاشی شوروی دچار تحولات ویژه ای شده است. در این میان جمهوری آذربایجان را می توان کشوری موفق در توسعه و مدرن سازی زیرساخت های حمل و نقلی دانست. کشور جمهوری آذربایجان بعد از جدا شدنش از اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ تا کنون پیشرفت های زیادی را در حوزه زیرساخت های حمل و نقلی به خود دیده است. علی رغم عدم دسترسی آذربایجان به دریاهای آزاد، این کشور همواره سعی بر آن داشته تا بتواند در ابعاد منطقه ای نقشی محوری را در توسعه ترانزیت علی الخصوص با همکاری کشورهای آسیای میانه ایفا کند. در این گزارش ضمن بر شمردن توانمندی ها و همچنین ضعف های جمهوری آذربایجان در امر ترانزیت بین الملل به بررسی زیرساخت های حمل و نقلی جمهوری آذربایجان می پردازیم:

باکو، شهری که همه چیز را یک جا دارد

به جرات می توان گفت که باکو (با ریشه نام فارسی بادکوبه) پایتخت بزرگ و مدرن آذربایجان جایگاه یک شهر جهانی را داراست، شهری که در زمان قاجار به سبب کشف نفت دارای ثروت فراوانی شد و رشد و توسعه منحصر به فردی را در قیاس با دیگر شهرهای قفقاز تجربه کرد. اکنون این شهر به عنوان بزرگترین بندر دریای خزر و مرکز اصلی اقتصادی تجاری منطقه شناخته می شود. با توجه به اسکان تقریبا نیمی از جمعیت جمهوری آذربایجان در باکو و اطراف آن، می توان این گونه تعبیر کرد که حداقل نیمی از زیرساخت های اساسی کشور در مجموعه شهری باکو احداث گردیده و بالتبع استخوان بندی حمل و نقل کلان در جمهوری آذربایجان همسو با توسعه باکو پیشروی می کند. در واقع، شبکه جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی جمهوری آذربایجان از مبدا باکو به سرتاسر کشور گسیل می گردد. در حال حاضر بندر باکو به عنوان بزرگترین بندر دریای خزر فعالیت کرده و با تمامی بنادر بزرگ منطقه همچون بندر آستاراخان روسیه، اکتائو قزاقستان و ترکمن باشی ترکمنستان تجارت می کند. ترمینال کانتینری بندر باکو ظرفیت سالانه 100 هزار کانتینر را دارد. در سال های اخیر طرح ساخت بندر جدید باکو در منطقه Alat باکو به اجرا در آمده است. ظرفیت نهایی بندر جدید باکو طبق اعلام مسئولان جمهوری آذربایجان 25 میلیون تن کالای عمومی و یک میلیون TUE در سال است.

فرودگاه های آذربایجان 

جمهوری آذربایجان دارای هفت فرودگاه بین المللی است که دو فرودگاه (زنگیلان و لاچین) در چهار سال گذشته احداث شده اند. فرودگاه بین المللی حیدر علی اف باکو به عنوان هاب اصلی هوانوردی و دروازه ورودی کشور عمل می کند و مرکز فعالیت ایرلاین آذربایجان نیز است. این فرودگاه در چند سال اخیر توانسته است که عنوان ترمینال ۵ ستاره را از اسکای ترکس دریافت کند. از طرف دیگر فرودگاه گنجه به عنوان هاب دوم هوانوردی آذربایجان فعال است که عمدتا پروازهای داخلی و منطقه ای از آن برقرار است. الهام علی اف، رئیس جمهور فعلی آذربایجان پس از چیرگی بر ارامنه در جنگ سال ۲۰۲۰ و باز پس گیری بخش قابل توجهی از سرزمین های اشغال شده از دست ارمنستان اقدام به ساخت فرودگاه مرزی زنگیلان در مرز ایران کرد که دل نگرانی ها از امکان حضور نظامی اسرائیل در این فرودگاه را افزایش داد. همچنین در راستای تثبیت حاکمیت آذربایجان بر مناطق مفتوحه، فرودگاه بین المللی لنکران در منطقه شوشی (از شهرهای آزاد شده از دست ارامنه) در سال 2021 احداث گردید.

حمل و نقل جاده ای 

کشور جمهوری آذربایجان به سبب قرارگیری در مسیر ترانزیتی آسیای مرکزی به اروپا (از طریق دریای خزر) از شبکه نسبتا طولانی خطوط جاده ای به طول 29 هزار کیلومتر برخوردار است که در دو بخش ترانزیت بین الملل و شبکه بین شهری سرویس دهی می کند. نشریه world economic forum در سال 2018 گزارش داد که به ازای هر 1000 کیلومتر مربع در آذربایجان، 334 کیلومتر جاده وجود دارد. این نشریه همچنین رتبه بندی جاده های آذربایجان را از لحاظ وضعیت جاده ها و توسعه در جایگاه 36 ام در میان 137 کشور جهان دانست. کارشناسان امر، یکی از دلایل کیفیت نسبتا مناسب خطوط جاده ای آذربایجان را عدم برخورداری این کشور از سیستم ریلی در خور و مطلوب ارزیابی می کنند. به طور کلی، عمده راه های اصلی در این کشور به دو شهر باکو و گنجه ختم می شوند و از طرفی پنج شاهراه به سمت سه مرز رسمی آذربایجان با روسیه، ایران و گرجستان وجود دارد. لازم به ذکر است که اتصال باکو به نخجوان نیز از میسر زنگزور (موازات مرز ایران و ارمنستان و از کرانه رود ارس) و یا از داخل خاک ایران عزیز انجام می پذیرد. طولانی ترین مسیر جاده ای در این کشور از باکو به تووز (شمال غرب) به طول 507 کیلومتر است که در نهایت وارد خاک گرجستان می شود. 

حمل و نقل ریلی

شبکه حمل و نقل ریلی جمهوری آذربایجان 2918 کیلومتر طول دارد که شامل خط اصلی باکو گنجه و دیگر انشعابات می شود. راه آهن این کشور نیز به مانند خطوط جاده در نهایت به مرز با کشورهای همسایه می رسد که معروف ترین آنها خط ریلی باکو گرجستان ترکیه است که با عبور از گرجستان به ترکیه می رسد. از طرفی دیگر خط ریلی جنوب آذربایجان نیز به عنوان حلقه وصل کریدور شمال جنوب در نهایت به آستارا می رسد که روسیه را با عبور از آذربایجان به ایران و در نهایت به آب های گرم متصل می کند. عمده خطوط ریلی این کشور در زمان اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی احداث شدند که باکو را به دیگر شهرهای قفقاز جنوبی و در نهایت مسکو متصل می کرد. با توجه به اضافه شدن بخش های جدید به قلمرو جمهوری آذربایجان در چند سال اخیر، این انتظار می رود که دولت این کشور برای توسعه خطوط ریلی به مناطق جنوبی مبادرت ورزد. 

عدم ارتباط موثر با ایران در کریدور شمال جنوب

به دلیل داشتن مرز مشترک با روسیه از شمال، جمهوری آذربایجان این امکان را دارد تا بتواند نقش کلیدی را در تکمیل زنجیره‌ کریدور شمال جنوب ایفا کند. اما از زمان مطرح شدن مسیر ترانزیتی شمال جنوب از روسیه به ایران و هند، باکو عملا کمترین تلاش را در راستای تقویت این کریدور بین المللی ایفا کرده است. ناگفته نماند که روابط پر فراز و نشیب سیاسی تهران و باکو در سال‌های اخیر نیز خود عاملی تاثیر گذار بر عدم توفیق کریدور شمال جنوب از مسیر آذربایجان بوده است. با این وجود، جمهوری آذربایجان استعداد بالقوه ای برای نقش آفرینی موثر در کریدور شمال جنوب از طریق سامانه ریلی آستارا به باکو دارد، همچنین شبکه جاده آذربایجان نیز این توانایی را دارد تا بخش قابل توجهی از کالای ترانزیتی جاده ای در مسیر شمال جنوب را جابجا کند.