آیا راه آهن شلمچه بصره، تهدیدی برای پروژه «بندر فاو» است؟

 پروژه اتصال شبکه راه آهن عراق و ایران، بحث و جدل شدیدی در محافل عراقی به راه انداخته است چرا که برخی، این پروژه را به نفع ایران و به زیان عراق می دانند در حالی که برخی دیگر، این پروژه را فرصتی برای رونق پیدا کردن تجارت و بهبود روابط بین دو کشور ارزیابی می کنند.

به گزارش تین نیوز به نقل از الجزیره، خط آهنی که قرار است شهر شلمچه در ایران را به شهر بصره عراق متصل کند، 32 کیلومتر طول دارد و برای امتداد آن دو مسیر پیشنهاد شده است که یکی از آنها به شهر البوکمال سوریه و از آنجا به سمت دریای مدیترانه پیش می رود. هدف این خط آهن، جابجایی سه میلیون مسافر در سال و انتقال کالا بین دو کشور اعلام شده است.

هزینه احداث فاز اول این پروژه 148 میلیون دلار است و پیش بینی می شود هزینه کل آن به 10 میلیارد دلار برسد. «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر عراق، کلنگ این پروژه را در سپتامبر 2023 بر زمین زد.

تاثیر تحولات سوریه

تحولات سیاسی در سوریه از عواملی است که تأثیر زیادی بر پروژه اتصال شبکه ریلی بین عراق و ایران دارد. «زیاد الهاشمی» کارشناس اقتصادی معتقد است این پروژه پس از تحولات سیاسی اخیر در سوریه عملا به پایان راه رسیده است و ایران دیگر نمی تواند آن را اجرا کند.

وی افزود، توافقنامه اتصال شبکه ریلی ایران و سوریه در سال 2021 بین «بشار اسد» رئیس جمهور برکنار شده سوریه و «حسن روحانی» رئیس جمهور وقت ایران امضا شد بدون آن که نظر عراق پرسیده شود.

به عقیده الهاشمی، ایران اکنون احتمالا تمایل کمتری به امتداد دادن شبکه ریلی خود به سمت دریای مدیترانه دارد و لازم است راهبرد خود را تغییر دهد.

پروژه اتصال شبکه های ریلی عراق و ایران پروژه ای راهبردی است که قدمت آن به بیش از 20 سال می رسد. ایران طی این سال ها تلاش کرد یک شبکه راه آهن منطقه ای با هدف متصل شدن به بنادر ساحل مدیترانه از مسیر عراق، احداث کند.

الهاشمی افزود: قرار است در فاز نخست این پروژه، شبکه راه آهن ایران و عراق از دو نقطه به یکدیگر متصل شود: نخست از طریق راه آهن شلمچه – بصره و دوم از طریق مرز خسروی – خانقین در مناطق میانی مرز ایران و عراق. هدف نهایی این پروژه، گسترش دادن شبکه راه آهن عراق برای اتصال آن به بنادر طرطوس و لاذقیه سوریه است و اجرای آن به ایران برای صادر کردن کالاهایش از طریق بنادر سوریه به بازارهای اروپایی و شمال آفریقا کمک می کند.

الهاشمی هزینه برآورد شده برای اجرای فاز نخست این پروژه را حدود 250 میلیون دلار اعلام کرد که شرکت «خاتم الانبیاء» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب ایران مسئولیت پاکسازی منطقه از مین و اجرای پروژه را برعهده می گیرد.

دولت عراق هدف از اتصال شبکه راه آهن ایران و عراق را انتقال مسافر ذکر کرده است ولی رسانه های ایرانی و تحلیلگران اقتصادی تاکید دارند که هدف اصلی، احداث مسیری برای انتقال کالا است که به ایران برای انتقال کالاهایش به بازارهای عراق با سرعت بیشتر و هزینه کمتر کمک خواهد کرد و موجب افزایش قدرت رقابت این کالاها خواهد شد.

ایران روز 23 ژانویه امسال عملیات اجرایی برای اتصال شبکه ریلی دو کشور را با شروع احداث یک ایستگاه راه آهن مرزی در مجاورت گذرگاه شلمچه آغاز و اعلام کرد این پروژه تا بهار آینده افتتاح خواهد شد.

به گفته الهاشمی، عراق در صورتی از این پروژه سود مناسبی خواهد برد که کشتی ها، کالاهایی را که قرار است به ایران منتقل کنند در بندر «فاو» تخلیه کنند و این کالاها با راه آهن به ایران فرستاده شود. وی در عین حال گفت، لازم است درباره فایده اقتصادی این پروژه و تاثیرات اجتماعی و سیاسی آن بررسی های بیشتری صورت گیرد.

آینده بندر فاو چه خواهد شد؟

«عدنان مظلوم» کارشناس حمل و نقل معتقد است اتصال شبکه راه آهن عراق به شبکه راه آهن کشورهای همسایه – به ویژه ایران و کویت – در چارچوب پروژه «جاده ابریشم» جدید، هیچ سودی برای عراق ندارد بلکه تاثیر منفی بر جایگاه بندر فاو خواهد داشت.

وی افزود، در صورت اتصال شبکه های راه آهن، کشتی ها محموله خود را در بنادر دور و نزدیک به بندر فاو از جمله بنادر ایران و کویت یا دبی تخلیه می کنند و این کالاها از طریق راه آهن به عراق یا دیگر کشورها صادر خواهد شد. اما پروژه بندر فاو برای ترکیه، سوریه، اردن، لبنان و کشورهای اروپایی سودمند است چرا که کشتی های حامل کالاهای ژاپنی و چینی و دیگر کشورها می توانند محموله خود را در بندر فاو تخلیه کنند تا این کالاها از مسیر ترکیه به اروپا منتقل شود.

در خصوص اتصال شبکه ریلی ایران به شبکه ریلی عراق نیز مظلوم گفت، فرض بر این است که این شبکه راه آهن از سوریه نیز عبور کند که فایده ای برای عراق نخواهد داشت چرا که از عراق صرفا به عنوان مسیری برای عبور استفاده خواهد شد.

پروژه راهبردی

اما «میثم الصافی» سخنگوی وزارت حمل و نقل عراق با ابراز تعجب از انتقادات به پروژه اتصال شبکه ریلی ایران و عراق، از منتقدان خواست به جای صرفا اعلام انتقادهای کلی، دلایل خود را نیز ارائه کنند. الصافی خاطر نشان کرد این یک پروژه راهبردی است و به رونق اقتصادی عراق و متنوع شدن آن کمک خواهد کرد و علاوه بر آن، بیش از 5 میلیون زائر و مسافر هر سال از طریق این شبکه ریلی بین ایران و عراق سفر خواهند کرد.

به گفته الصافی، این یک پروژه دوستدار محیط زیست است و موجب کاهش حوادث رانندگی بین دو کشور خواهد شد که اکنون برای جابجایی مسافر و کالا از اتوبوس ها و کامیون ها در جاده های پر پیچ و خم استفاده می کنند. همچنین اجرای این پروژه موجب افزایش درآمد کشور می شود.

الصافی فایده اقتصادی این پروژه را در تغییر شیوه حمل و نقل بین دو کشور به ویژه در زمان زیارت های دینی و تبادل دانشجو دانست و افزود اجرای این پروژه به توسعه گردشگری در مناطق جنوبی عراق کمک می کند.

وی گفت، دولت عراق استفاده از وسایل حمل و نقل پیشرفته را تشویق می کند که موجب توسعه گردشگری و تنوع درآمدهای کشور می شود. وی در عین حال از اقتصاددانان و تحلیلگران خواست ملاحظات خود درباره این پروژه را بیان کنند.

الصافی وجود نکات منفی و اشتباهات احتمالی را رد نکرد چرا که این پروژه ای جدید است و چند کشور برای اتصال خطوط راه آهن خود به کشورهای همسایه در آن مشارکت دارند. به گفته الصافی، اجرای این پروژه موجب افزایش مبادلات بازرگانی و گردشگری بین عراق و ایران خواهد شد و در ضمن قطارها، وسایل نقلیه امن و سریع و دوستدار محیط زیست محسوب می شوند.

شرکت راه آهن عراق وابسته به وزارت حمل و نقل این کشور روز 17 نوامبر 2024 قراردادی با شرکت اسپانیانی «ایماتیا» برای احداث خط آهن بصره – شلمچه امضا کرد.