تحولات حمل‌ونقل با بهای جدید بنزین
گمانه‌زنی‌های چندماه اخیر برای افزایش قیمت بنزین، بالاخره رنگ واقعیت گرفت. دولت، جمعه ۲۴ آبان ماه، از میان حامل‌های مختلف انرژی قیمت بنزین را در دو سطح جدید تغییر داد.
گمانه‌زنی‌های چندماه اخیر برای افزایش قیمت بنزین، بالاخره رنگ واقعیت گرفت. دولت، جمعه ۲۴ آبان ماه، از میان حامل‌های مختلف انرژی قیمت بنزین را در دو سطح جدید تغییر داد. بر این اساس قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۱۵۰۰ تومان و بنزین آزاد به ۳ هزار تومان رسید. به این ترتیب بنزین پس از سال‌ها از شکل «تک‌نرخی» به «دو نرخی» تبدیل شد. حسن روحانی، رئیس‌جمهور هدف از اصلاح قیمت بنزین را انتقال منابع از ۲۵ درصد اغنیای جامعه به ۷۵ درصد نیازمند اعلام کرده است. همزمان با این تصمیم، مهم‌ترین سوال میزان اثرگذاری افزایش قیمت این حامل انرژی، بر سایر بخش‌های اقتصادی به‌ویژه حمل‌ونقل است؟
تحولات حمل‌ونقل با بهای جدید بنزین
به گزارش تین نیوز به نقل از «دنیای‌اقتصاد»، تا چند روز پیش از اعلام این تصمیم، بخشی از مدیران و مسوولان دولتی از نهایی شدن تصمیم به افزایش قیمت بنزین اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند اما به هر ترتیب تصمیم نهایی در بامداد یک روز تعطیل اعلام و اجرایی شد. اکبر ترکان، مشاور رئیس‌جمهوری، معتقد است: «تعیین تکلیف وضعیت بنزین ازجمله موضوعات مهم برای دولت و کشور قلمداد می‌شود که نباید آن را نادیده گرفت. بنزین از جمله مقوله‌هایی است که می‌تواند کل اقتصاد کشور را به چالش کشیده و با مشکل روبه‌رو کند. درست است که تا چند سال آینده کشور نیازی به واردات بنزین نخواهد داشت، اما مدیریت مصرف بنزین امری ضروری است؛ چراکه با توجه به نحوه مصرف آن در کشور به‌طور حتم در آینده نه‌چندان دور نیازمند واردات خواهیم بود.» او به وضعیت مصرف بنزین در کشور طی چندماه گذشته اشاره کرد و گفت: از ابتدای دولت آقای روحانی مصرف بنزین حدود ۶۱ میلیون لیتر در روز بوده است، با این وجود متوسط مصرف روزانه بنزین حدود ۹۵ میلیون لیتر اعلام شده که حتی در روزهای اوج مصرف به ۱۲۰ میلیون لیتر هم رسیده است. آمارها نشان می‌دهد که در کشور با مصرف بی‌محابای بنزین روبه‌رو هستیم که به هیچ وجه قابل‌توجیه و تحمل نیست. اقتصاد ایران نمی‌تواند چنین هزینه‌ای را برای هدرسازی بنزین متقبل شود.
مدافعان این تصمیم یکی از مهم‌ترین مزایای افزایش نرخ بنزین را کاهش مصرف بی‌رویه آن می‌دانند. از دیدگاه آنها، با توجه به آنکه ایران یکی از کشورهای درحال توسعه است که خود تولید‌کننده فرآورده‌های نفتی و بنزین است و با استفاده از منابع غنی انرژی خود توانسته است به کشورهای دیگر نیز بنزین و نفت‌خام بفروشد در نتیجه بخش قابل‌توجهی از درآمدهای کشور وابسته به فروش این منابع نفت و گاز است اما از طرفی فاصله داشتن قیمت بنزین در داخل ایران با قیمت بین‌المللی موجب افزایش مصرف بنزین و کاهش میزان درآمدهای حاصل از آن می‌شود.
به گفته آنها، اگر این اختلاف قیمت بنزین و میزان مصرف آن تفاوت زیادی با آمار جهانی نداشته باشد مشکلات خاصی ایجاد نخواهد شد اما مصرف بی‌رویه بنزین پیامدهای ناگواری به‌دنبال دارد و مهم‌ترین آن ضربه به چرخه اقتصادی کشور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد پنج دلیل عمده در افزایش بی‌رویه بنزین در کشور موثر است. بالارفتن میزان تولید خودروهای داخلی و واردات خودروهای خارجی که سوخت مصرفی آنها بنزین است، کارآیی پایین و بالا بودن عمر متوسط خودروها، استفاده از فناوری نامناسب در تولید خودروهای داخلی که نتیجه آن میزان مصرف سوخت بیشتر است، میزان کم و ظرفیت محدود وسایل حمل‌ونقل عمومی شهری و بین شهری و عدم استفاده از وسایل حمل‌ونقل الکتریکی و بی‌توجهی به روش‌های حمل‌ونقل پایدار و دوست‌دار محیط‌زیست همچون دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی از مهم‌ترین دلایل مصرف بالای این حامل انرژی در ایران طی سال‌های گذشته است. از این رو گروهی از مدافعان افزایش قیمت بنزین، با اتکا به این دلایل، راهکار منطقی برای کاهش مصرف را افزایش قیمت سوخت می‌دانند. اما در این میان، نگرانی بخش زیادی از مردم در مورد تاثیرات احتمالی این تصمیم بر ابعاد مختلف سبد اقتصادی خانواده است.
ساعاتی پس از اعلام این تصمیم، مدیران بخش حمل‌ونقلی عنوان کردند افزایش قیمت بنزین به معنای افزایش کرایه‌های حمل‌ونقل نخواهد بود. مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی در این باره اعلام کرد: تا قبل از اعلام رسمی نرخ کرایه تاکسی حمل‌ونقل عمومی درون شهری هرگونه افزایش بها تخلف بوده و با راننده متخلف برخورد خواهد شد. سجاد سلیمانی با بیان اینکه تاکنون دستورالعملی برای تغییر نرخ خدمات حمل‌ونقل اعلام نشده است، گفت: بعد از بررسی‌های کارشناسی، چنانچه تغییری در نرخ کرایه‌ها رخ دهد به اطلاع عموم رسانده خواهد شد. به گفته وی سهمیه سوخت برای تاکسی‌های دوگانه‌سوز ۲۰۰ لیتر و خودروهای بنزینی ۴۰۰ لیتر در ماه است. علاوه بر این مدیر عامل سازمان تاکسیرانی پایتخت نیز در پاسخ به این سوال که آیا با افزایش قیمت بنزین، نرخ کرایه تاکسی‌ها تغییر می‌کند؟ اظهار کرد: در پی سهمیه‌بندی بنزین هیچ‌یک از تاکسیرانان اجازه افزایش قیمت خودسرانه نرخ کرایه را ندارند. علیرضا قنادان با بیان اینکه عمدتا خودروهای تاکسی دوگانه‌سوز هستند، گفت: هیچ کدام از رانندگان تاکسی اجازه افزایش نرخ را ندارند و از زمان افزایش قیمت بنزین، بازرسان سازمان تاکسیرانی در آماده‌باش هستند تا در صورت بروز مشکل و افزایش خودسرانه نرخ کرایه اقدامات لازم را انجام دهند.
وی همچنین گفت: رانندگان تاکسی نگران نباشند، چراکه کارشناسان این سازمان درحال بررسی هستند تا اگر مقدار بنزین سهمیه‌ای اعلامی، کفاف تاکسیرانان فعال را ندهد نسبت به رایزنی با مسوولان امر اقدام کنند. شادمهرکاظم زاده رئیس کمیته حمل‌ونقل کمیسیون عمران مجلس نیز عنوان کرد: بالا رفتن کرایه حمل‌ونقل کالا و بار به دلیل افزایش نرخ بنزین به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست، زیرا سوخت کامیون‌ها گازوئیل بوده و گرانی بنزین تاثیری نخواهد داشت. وی ادامه داد: سوخت کامیون‌ها، گازوئیل بوده و به هیچ‌وجه از سوخت بنزین استفاده نمی‌کنند، بنابراین افزایش قیمت بنزین نباید تاثیری در بالا رفتن تعرفه حمل‌ونقل کالا داشته باشد. البته این موضوع مطرح می‌شود که تجهیزات و قطعات فنی این کامیون‌ها توسط ماشین‌های سبک و بنزینی حمل می‌شود و شاید این مساله در گرانی این قطعات تاثیر داشته باشد، اما به نظر می‌رسد در کوتاه و میان‌مدت اثرگذار نخواهد بود.
همچنین داریوش باقرجوان، مدیرکل مسافری سازمان راهداری درباره تاثیر اصلاح نرخ بنزین در کرایه حمل‌ونقل عمومی اظهار کرد: درحال‌حاضر ۳۵ تا ۳۶ هزار دستگاه خودروی سواری کرایه جاده‌ای عمومی با پلاک «ع» در جاده‌ها تردد دارند که تحت نظارت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای به مسافران خدمات می‌دهند و مشمول اصلاح نرخ بنزین هستند. وی درباره سهمیه سوخت این خودروها و تاثیر آن بر کرایه آنها گفت: قرار است تا پایان ماه جاری با کرایه موجود به فعالیت خود ادامه دهند تا دستورالعمل‌های مربوطه به سازمان راهداری ابلاغ شود.
افزایش کرایه تاکسی‌های اینترنتی؟
علاوه بر تاکسی‌ها، دو شرکت اصلی تاکسی اینترنتی پس از افزایش قیمت بنزین در اطلاعیه‌های جداگانه از عدم تغییر نرخ کرایه‌ها و ثابت ماندن آنها خبر دادند. یکی از این شرکت‌ها، ضمن اعلام ثابت ماندن نرخ کرایه‌های خود اعلام کرد: با توجه به آغاز سهمیه بندی بنزین، براساس اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و تایید وزارت کشور به رانندگان تاکسی‌های اینترنتی سهمیه بنزین تعلق می‌گیرد و از روز ۲۴ آبان ماه، هزینه بنزین کاربران راننده فعال در تاکسی‌های اینترنتی براساس کارکرد ماه، به قیمت دولتی محاسبه و مابه‌التفاوت آن به کارت بانکی آنها واریز می‌شود. دیگر شرکت تاکسی اینترنتی هم ضمن انتشار اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درباره اختصاص سهمیه خاص به رانندگان این شرکت، از ثابت ماندن نرخ کرایه‌های خود براساس اعلام قیمت‌های قبلی خبر داد.
مترو گران می‌شود؟
مسوولان دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی حمل‌ونقل عمومی عنوان می‌کنند هیچ افزایش قیمتی در هیچ بخش حمل‌ونقل عمومی نخواهیم داشت و هرگونه اقدامی در این زمینه غیرقانونی است. محسن پورسیدآقایی معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با اشاره به افزایش نرخ بنزین معتقد است: «با تمهیداتی که اندیشیده شده ناوگان حمل‌ونقل عمومی پایتخت با تمام توان به مردم سرویس‌دهی خواهد کرد. هیچ افزایش قیمتی درخصوص کرایه ناوگان حمل‌ونقل عمومی پایتخت صورت نگرفته و نرخ‌های گذشته تا پایان سال به قوت خود باقی است.» همچنین، فرنوش نوبخت، مدیرعامل شرکت بهره برداری مترو تهران درباره نرخ بلیت مترو با توجه به افزایش قیمت بنزین عمومی اظهار کرد: «نرخ بلیت مترو را افزایش نمی‌دهیم این موضوع براساس مصوبه شورای شهر است و حتی به آن فکر هم نمی‌کنیم.» نوبخت در رابطه با افزایش تقاضای مسافران و کمبود ظرفیت مترو هم گفت: «آمار مسافران را رصد می‌کنیم و در صورتی که افزایش تقاضا باشد با حداکثر ظرفیت خدمت‌رسانی خواهیم کرد. وی ابراز امیدواری کرد: با افزوده شدن ۶۳۰ واگن مترو به ناوگان حمل‌ونقل عمومی خدمت‌رسانی به مسافران بیشتر افزایش یابد. اما مهم‌ترین اظهارنظر در این رابطه از محسن‌هاشمی، رئیس شورای شهر تهران بود که در این باره گفت: «آن چیزی که درحال‌حاضر قابل‌توجه است این است که نباید نرخ‌ها تغییری داشته باشد. حدود ۳۳۰ هزار تاکسی در کشور داریم که از این تعداد ۲۵۰ هزار تاکسی در شهر‌های بالای ۱۰۰ هزار نفر و مابقی نیز در شهر‌های کمتر از ۸۰ هزار نفر فعالیت می‌کنند.»
افزایش قیمت بنزین و تقاضای سفر
اگرچه یکی از راهکارهای ترغیب دارندگان خودروهای شخصی به استفاده از خدمات حمل‌ونقل عمومی، افزایش هزینه استفاده از خودروی شخصی از مسیر افزایش قیمت بنزین، شناخته شده است اما یکی از مهم‌ترین ابهامات اساسی آن است که در کلان‌شهرهایی همچون تهران، آیا در چنین شرایطی، با افزایش تقاضا، ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی می‌تواند پاسخگو باشد یا خیر؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در کلان‌شهر تهران ناوگان حمل‌ونقل عمومی با کمبود قابل‌توجهی روبه‌رو است. مطابق با آمار، متروی پایتخت برای سرویس‌دهی مطلوب با کمبود ۲ هزار واگن روبه‌رو است و درحال‌حاضر حدود ۱۵۰۰ واگن در خطوط درحال بهره‌برداری درحال سرویس‌دهی هستند. اما شرایط فعلی سرویس‌دهی در مترو به‌گونه‌ای است که حتی افزودن یک قطار به خطوط نیز می‌تواند بر بهبود نسبی کیفیت سفر با مترو بیفزاید. نکته قابل‌توجه این است که اضافه شدن ناوگان مترو در هر سال می‌تواند ظرفیت مسافرپذیری و در نتیجه آمار سفر با مترو را نیز افزایش دهد.
علاوه بر این، ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران اکنون با حدود ۶هزار دستگاه اتوبوس درحال سرویس‌دهی به شهروندان است و این درحالی است که نیمی از این اتوبوس‌ها فرسوده هستند و با تعمیرات اساسی موقتا سرپا شده‌اند. از طرفی نیاز فوری ناوگان اتوبوسرانی برای سرویس‌دهی مطلوب حدود ۳ هزار دستگاه جدید است. کارشناسان اقتصادی معتقدند اختصاص بخشی از درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین به توسعه خطوط حمل‌ونقل عمومی نه‌تنها می‌تواند پاسخگوی افزایش تقاضای سفر با مترو و اتوبوس باشد بلکه در کنار آن می‌تواند چالش‌های اصلی شهر تهران شامل ترافیک و آلودگی هوا را نیز حل کند. محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران در این رابطه عنوان کرد: «بهترین اقدام در این شرایط این است که بخشی از درآمد ناشی از افزایش نرخ بنزین را به توسعه حمل‌ونقل عمومی شهری و بین شهری اختصاص دهند که بهترین وسیله حمل‌ونقل عمومی در شهر مترو و در بین شهرها قطار است و اگر این موضوع محقق شود می‌توان گفت افزایش نرخ بنزین به نفع مردم خواهد بود.»
طبق گفته محمدباقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان مبلغ ما به ازای گران شدن بنزین است. با این حال، طبق گفته نوبخت این مبلغ قرار است مستقیما به حساب خانوارها ریخته شود. نوبخت در یک برنامه تلویزیونی در این رابطه گفت: «رئیس‌جمهور اجازه نداد حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان درآمدی که از افزایش قیمت بنزین به‌دست می‌آید وارد بودجه عمومی شود و بر این اساس در خزانه شماره حساب خاصی تعریف شد تا این درآمد به آن حساب واریز شود و از آن حساب نیز با مکانیزمی به خانواده‌های هدف برسد.» در این شرایط، بسیاری گمان دارند که هیچ بودجه‌ای صرف مترو نخواهد شد و با واریز مستقیم قیمت بنزین احتمالا مانعی برای افزایش هزینه مترو در سال بودجه‌ای جدید وجود نخواهد داشت. با وجود این حدس و گمان‌ها معاون حسن روحانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش از تسهیلات دولت به مترو خبر داد و گفت: «مترو برای سرمایه‌گذاری به انتشار اوراق مشارکت نیاز دارد که دولت ۵۰ درصد آن را انجام می‌دهد.» نوبخت افزود: «برای متروی تهران امسال هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که شهردار تهران هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان درخواست و دولت پرداخت کرد.»
با این حال، خود نوبخت هم اشاره به این دارد که این تسهیلات قبل از گران شدن بنزین تصویب شده و سهم مترو از درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین هیچ است. نوبخت در رابطه با یارانه مترو بعد از بالا رفتن نرخ بلیت‌ها گفت: «البته یارانه بلیت مترو؛ بحث دیگری است، اما در بخش زیرساخت‌های مترو و اوراق مشارکت دولت همه پرداخت‌هایش را انجام داده است.» یکی از مسیرهایی که می‌تواند پیش‌بینی سهم ناوگان حمل‌ونقل عمومی از منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین را مهیا کند، گنجاندن یک تصمیم در لایحه درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، پیش از تصویب نهایی آن است.
مطابق با نسخه اولیه این لایحه، مهم‌ترین بخش درآمد پایدار پیش‌بینی‌شده برای شهرداری‌ها «اخذ عوارض بر مصرف بنزین به نفع مترو» بود که در آخرین نسخه حذف شده است. این درحالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر این تدبیر درآمدی از محل مصرف سوخت به شکل اولیه و بدون حذف، به تصویب کمیسیون‌های اصلی مجلس می‌رسید؛ می‌توانست سه گشایش اقتصادی برای شهر تهران و هفت کلان‌شهر کشور به‌دنبال داشته باشد. گشایش اول، کاهش استفاده از خودروی شخصی و ترافیک معابر شهر، گشایش دوم کاهش آلودگی هوا و نهایتا گشایش آخر، ایجاد درآمد پایدار به میزان نصف درآمد پایدار فعلی در بودجه شهرداری تهران است. با وجود این بررسی‌ها حاکی از آن است که این تدبیر درآمدی پیش‌بینی شده در نسخه اولیه لایحه درآمدهای پایدار شهرداری‌ها، با اتکا به دلایلی اشتباه حذف شده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند تزریق این سهم به منابع توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی شامل مترو و اتوبوس می‌تواند پاسخگوی تقاضای جدید در این بخش باشد.
