معضلات سامانههای الکترونیکی در کشور
وبلاگ تین نیوز، آنوش رحام | سامانههای الکترونیک در کشور ما با چند معضل مواجه هستند؛ اولا کارکردن با این سامانه‌ها خیلی ساده نیست؛ در حالی که باید به شکلی طراحی شوند که میزان جذب مخاطبشان بالا باشد و یک کاربر به عنوان صاحب کالا با پایین‌ترین دانش هم بتواند کالاهایش را به راحتی در سیستم اظهار کند.
از سوی دیگر، در سامانه های الکترونیک باید به طور مرتب میزان کاهش تشریفات گمرکی زمان‌سنجی شود تا کارایی سیستم مورد ارزیابی قرار گیرد، اما متاسفانه دولت هنوز دغدغه بهینه‌سازی زیرساخت لازم برای این سامانه‌ها را ندارد.
سامانههای الکترونیک برای کارکرد موثر به دو چیز نیاز دارند؛ یکی زیرساخت مخابراتی و بستر اینترنت لازم جهت تبادل اطلاعات در کمترین زمان؛ و دوم، مجاب کردن سازمانهایی که در این حوزه نقش دارند و نقش تنظیم بازار و کنترل کالا را بازی می‌کنند، برای وصل شدن به این سامانه‌ها و انجام عملیات الکترونیک از این طریق.
پنجره واحد یعنی اجرا و به اشتراک‌گذاری کاملا الکترونیک، بین سازمانهای اجرایی مثل گمرك و سازمانهایی كه صادركننده مجوز permit است اما آنچه در پنجره واحد یا سامانه جامع اتفاق می‌افتد این است که سامانههای همجوار و همکار گمرک كه مجوزهایی را صادرمی كنند تمام فرآیندشان را به شکل كاغذی و دستی انجام می‌دهند و تنها بهره ای كه از فناوری اطلاعات می برند به كارگیری سامانه های دبیرخانه اسناد و اتوماسیون داخلی است و صرفا کد رهگیری به شکل الکترونیک با گمرك بر روی بستر پنجره واحد تبادل می‌شود و نهایتا مجموع جوزها بر بستر سامانه ستاد مبارزه با قاچاق كالا قابل
روئیت است. در حال حاضر حتی سازمانی مثل بهداشت برای صدور مجوز یک سند ترخیص كالا فرضاً تا صد صفحه اسناد کاغذی تحویل می‌گیرد و یا اداره استاندارد در شرایطی که باید کل فرآیند را به شکل الکترونیک ارسال کند، این فرآیند را به شکل دستی انجام می‌دهد. بنابراین اگر بگوییم چیزی که امروزه سازمانهای همجوار گمرک انجام می‌دهند فرآیند شبه‌الکترونیک است و به همین دلیل مطلوبیت این سیستم‌ها هنوز به طور کامل آشکار نشده است.
در مورد اسکن اسناد صاحبان كالا چوز بعضی اسناد مثل پكینگ لیست توسط كاربر یا صاحب كالا تولید می شود هم استاندارد مشخصی وجود ندارد و این نشان می‌دهد که هوش مصنوعی برای ورود اطلاعات وجود ندارد و همین تفاوت کیفیت در اسکن مدارک باعث شده مرتبا کارشناسان سوالاتی را از صاحبان کالا بپرسند که عملا پروسه کاری را زمان‌بر کرده است.
در همه جای دنیا طبق پیشنهاد ادیفکت فرمت تبادل اسناد باید به شکل text یا xml باشد که در عمل باعث می‌شود داده ها غیرمخدوش و یكپارچه تبادل شود (مانند تبادل اطلاعات بین پورت‌اپراتورها با سازمان بنادر) اما این فرمت در تبادل اسناد در گمرک هنوز رایج نیست و عمدتا اسناد صاحبان کالا به شکل pdf اسکن می‌شود که در نهایت باعث می شود سوالات مختلفی را برای كارشناس و اپراتور به وجود بیاورد.
از همه مهمتر ایجاد سامانه زیرساخت است؛ یعنی سامانه‌ای که به عنوان فونداسیون اصلی پنجره محسوب شود. سامانه زیرساخت به منظور سرویس‌دهی به سازمانهای ذی‌مدخل در حوزه تجارت، و با استفاده از امکان اینترنت پرسرعت، وظیفه استانداردسازی عملیات بین سازمان‌ها و خدمات مورد نیاز سازمان مجری پنجره واحد را برعهده دارد، اما اکنون در ایران، پنجره واحد تجارت -به دلیل عدم وجود زیرساخت مخابراتی و بستر - خود در نقش سامانه زیرساخت عمل می‌کند که همین موضوع موجب اختلال مکرر در سیستم از جمله کندی تراکنش اطلاعات و بستر نامناسب برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین
سازمانهای مختلف، گمرک و صاحبان کالا شده است.
به نظر می‌رسد پنجره واحد در ایران صرفا با اولویت زمانی کلید خورده و از هیچ نوع تحلیل بیرونی و كاربر محور در این مورد مشاوره‌ای گرفته نمیشود. در حالی که برای موفقیت سامانه های المترونیك باید از روش توسعه سریع (RAD) به عنوان متدولوژی شناخته شده‌ای که مکمل توسعه سیستم‌های اطلاعاتی محسوب می‌شود، بهره برد. RAD که نخستین بار در چارچوب متدولوژی مهندسی اطلاعات و در تحلیل علل ناکامی سامانههای سنتی مطرح شد، به معنای مشارکت کاربر نهایی و یا تحلیل‌گران بیرونی بر توسعه سامانه جامع است. به عبارت دیگر، RAD بیش از آنکه یک راه‌حل تجویزی باشد،
مجموعه‌ای است از راهکارهای عملی که منجر به موفقیت نهایی و بالا رفتن دانش متدولوژی لایه فنی کارشناسان سامانه، توأم با پیشرفت تکنولوژیکی آن خواهد شد.
در این روش، به تدریج میزان دخالت و حساسیت خبرگان فنی (تکنولوژیک) کم شده و به میزان دخالت و حساسیت کاربران نهایی (تحلیل‌گران بیرونی) افزوده می‌شود، اما آنچه که در مورد سامانه جامع گمرک، بیش از همه به چشم می‌خورد، تقلیل نقش کاربران و تحلیل‌گران بیرونی است؛ در حالی که این مشارکت می‌تواند کمک بسیاری به گمرک برای توسعه سیستم با توجه به نیازهای کاربر نهایی داشته باشد.
متاسفانه هرچه سعی شد در این مورد با گمرک به تعامل مطلوبی برسیم که یک تحلیل‌گر بیرون از سیستم می‌تواند در شناسایی خلاءهای سامانه گمرکی به مجموعه کمک کند و این راهکار در همه جای دنیا نیز متداول است، توجه‌ای به اهمیت موضوع داده نشد، در حالی که همین مشکل در نهایت منجر به بروز معضلاتی خواهد شد؛ چرا که سامانه‌هایی که بدون در نظر گرفتن مطالبات بیرونی و با اینترفیس پیچیده طراحی می‌شوند، محکوم به عدم استقبال خواهند بود. نمونه بارز آن سامانه جامع امور مالیاتی بود که چندی پیش از آن رونمایی شد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد همچنان بیش از 95 درصد کاربران،
اظهارنامه‌های مالیاتی خود را از طریق کافی‌نت‌ها بارگزاری کرده‌اند و عملا کاربران نهایی به دلیل عدم مطلوبیت و سهولت از این سامانه استفاده نکرده است.
باید بپذیریم که راه‌حل‌ها و راهکارهای مطلوب فقط از ذهن کارشناسان یک سازمان دولتی تراوش نمی‌کند و ممکن است این راه‌حل‌ها توسط تحلیل‌گران بیرون از سازمان، زودتر تشخیص داده شده و ارائه شود، اما متاسفانه سازمانهای دولتی در این مورد کاملا بدون انعطاف و به شکل انفعالی عمل کنند و با تصور اینکه اگر یک باگ یا اشکال در برنامه‌شان گزارش شود، به معنای آن است که سامانه طراحی شده از اساس ناکارآمد بوده است؛ زیر بار مشورت و نظرسنجی از کاربران نمی‌روند. این در حالی است که شرکت‌های ابرتکنولوژیکی مانند مایکروسافت هم وابسته به کاربران خود هستند و بسیاری
از باگ‌های سیستم‌عامل ویندوز نیز توسط کاربران شناسایی می‌شود و شرکت اصلی، آنها را در بسته‌های امنیتی مرتبا به‌روزرسانی می‌کند.
تنها رمز موفقیت یک سامانه، تعامل بیرونی با صاحبان آن است، اما متاسفانه گمرک صرفا به ارائه یک وبلاگ اکتفا کرده و هیچ نقدی در این زمینه را پذیرا نیست.
امیدواریم در آینده راه این تعامل باز شود و این تصور که هیچ سامانه‌ای بی‌عیب نیست، دیوار بلند فی‌مابین تحلیل‌گران بیرونی و مسئولان سامانه پنجره واحد را از میان بردارد.
