احساس امنیت اجتماعی زنان؛ مولفه مهم حقوق شهروندی

وجود احساس امنیت اجتماعی به ویژه برای بانوان از شاخصه های مهم حقوق شهروندی به شمار می رود. حقی که گاهی به وسیله برخی افراد هنجارشکن نادیده انگاشته می شود و با تجاوز و تعدی به حریم آنان، زمینه های ایجاد وحشت و ناامنی را در جامعه فراهم می آورند.

زنان و کودکان خیابانی به دلیل بی‌سرپرست بودن، نداشتن حامی و سرپناه، بیشترین قربانیان تعدی و تجاوز به شمار می روند. تجاوز به معنای ظلم، تعدی، تخطی و بیرون شدن از حد، حق و عدل است. تجاوز به عنف و آزارهای جنسی نوعی رفتار خشن و تحقیرآمیز به شمار می رود و زنان اصلی ترین قربانیان آن هستند.

شناسایی زمینه‎ها، انگیزه‎ها و علت های این رفتار ناپسند و ناهنجار می‎تواند در پیشگیری و رویارویی با این پدیده اجتماعی و بازتوانی آسیب دیدگان این خشونت مؤثر واقع شود. یکی از عوامل مهم جلوگیری از جرم در جوامع دینی، پایبندی به ارزش‎ها و باورهای الهی است اما دین به عنوان بازدارنده موثری در این ارتباط با تغییر گرایش ها به طرف آرمان ها و خواسته های مادی، تاثیرگذاری خود را از دست می دهد و این موضوع سبب می شود تا انواع انحراف ها و ناهنجاری های اخلاقی در جامعه شکل بگیرد.

هنگامی که در جامعه‌ای خودآرایی و خودنمایی به صورت یک هنجار و ارزش اخلاقی دربیاید، افزایش و رشد تعدی ها و تجاوزهای جنسی دور از انتظار نیست. خانواده‌ به عنوان بنیادی ترین نهاد اجتماعی و با توجه به تاثیر مستقیمی که بر روح و روان کودکان برجای می گذارند، نقش مهمی را در حفاظت از اعضای خود در برابر بی‌بندوباری های اخلاقی و در نتیجه نهادینه ساختن باورهای دینی در اجتماع دارند.

تجاوز به عنف در جوامع امروز به عنوان یکی از علت های وحشت و احساس ناامنی در میان شهروندان مطرح است. حادثه ای که در روزهای گذشته برای زن جوانی که شبانه و هنگام رفتن به خانه به وسیله یک راننده شیطان صفت ربوده و به بیابان‌های جنوب تهران کشانده شد و مورد تعرض قرار گرفت یکی از نمونه های بارز این احساس ناامنی به شمار می رود، واکاوی و بررسی این موضوع مهم و راهکارهای پیشگیری از آن سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «مجید ابهری» متخصص رفتارشناسی اجتماعی، بنیانگذار آسیب شناسی اجتماعی در ایران، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و نویسنده به گفت وگو بپردازد.

ریشه یابی علت ها و عوامل ایجاد خشونت و تعدی به زنان
ابهری ریشه خشونت را خشم و پرخاشگری دانست و گفت: این آسیب اجتماعی در شکل های خشونت کلامی و فیزیکی مشاهده می شود و از جمله عوامل شیوع آن می توان به افزایش فیلم های ماهواره ای دارای صحنه های خشونت و فشارهای محیطی مانند فقر، بیکاری و تورم اشاره کرد. از دیگر علت های بروز این ناهنجاری اخلاقی باید به محدودیت های جنسی و رعایت نکردن برخی از اصول مثل حضور برخی از بانوان با ظاهر نامناسب در معابر عمومی که به عنوان یک عامل محرک پرداخت.

این متخصص رفتارشناسی اجتماعی از دیگر دلیل های بروز این رفتار را فاصله گرفتن از ارزش های دینی و باورهای معنوی عنوان کرد و اظهار داشت: کمرنگ شدن امر به معروف و نهی از منکر را که به عنوان اهرم های پیشگیری اجتماعی مطرح هستند از مجموعه علت های بروز خشونت جنسی، تجاوز و آزارهای مختلف از متلک پرانی تا مزاحمت های فیزیکی محسوب می شوند.

شیوه های پیشگیری از بروز تعدی و تجاوز به حریم بانوان
بنیانگذار آسیب شناسی اجتماعی کشور ضمن اشاره به این موضوع که چگونه می توان از وقوع این قبیل رخدادها، جلوگیری کرد، یادآور شد: قربانیان در 65 درصد از حوادث و آزارها در واقع مقصر اصلی هستند، به این دلیل که بارها نیروهای حافظ امنیت اجتماعی، پلیس و رسانه های مختلف نسبت به رعایت مسایل امنیتی به مردم هشدار داده اند تا آنها از پذیرفتن خوراکی از افراد ناشناس خودداری کنند چرا که به دنبال آن بی هوشی، سرقت، تعدی و تجاوز رخ خواهد داد. همچنین ضرورت نداشتن استفاده از تاکسی های شخصی و غیرمجاز بایستی مدنظر باشد. این امر به عنوان دومین گروه از علت های قربانی شدن برخی از افراد محسوب می شود. عبور و مرور از معابر خلوت و تاریک یکی دیگر از زمینه های وقوع آزارهای جنسی به شمار می رود. بنابراین وقتی فردی از خودروهای غیرمجاز استفاده می کند باید به عاقبت کار خود بیاندیشد.

پیامدهای اجتماعی و فرهنگی خشونت های جنسی
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ارتباط با پیامدهای این نوع خشونت ها و ناهنجاری های اخلاقی در جامعه، تصریح کرد: ایجاد اضطراب اجتماعی و دلهره در خانواده هایی که همسر، دختر و خواهر آنها شاغل هستند و در بیرون از منزل رفت و آمد دارند به ایجاد احساس ناامنی اجتماعی می انجامد. با وقوع و بروز اینگونه حوادث و بزرگ نمایی آن به وسیله شایعه پراکنان و شبکه های مختلف مجازی و اجتماعی احساس ناامنی اجتماعی بر بخش بزرگی از افراد و خانواده ها حاکم خواهد شد و این موضوع به اعمال برخی محدودیت ها در جامعه برای زنان منجر می شود. بنابراین احساس ناامنی ناشی از اینگونه حوادث بسیار زیان بار خواهد بود و آثار روانی آن تا مدت ها در ذهن دختران و زنان باقی می ماند.

چگونگی بازدارندگی نیروهای انتظامی و قوه قضاییه در برخورد با اینگونه خشونت ها
ابهری برخوردهای سلبی را در رویارویی با این رفتارها ناکافی و ناکارآمد توصیف کرد و بیان داشت: برخوردهای چکشی، بخشی از کنترل و رویارویی با این ناهنجاری ها به شمار می رود اما آموزش و گسترش اهرم های اصلی پیشگیری اجتماعی مانند امربه معروف و نهی از منکر و ایجاد همدلی، وحدت و غیرت اجتماعی در جامعه، همکاری با پلیس و نیروهای حافظ امنیت و شکایت و پیگیری عوامل این گونه رفتارها می تواند به پیشگیری کاهش، کنترل و مبارزه با این پدیده کمک موثری کند.

نقش موثر نهادهای آموزشی و فرهنگی در مهار خشونت های جنسی
این متخصص رفتارشناسی اجتماعی نقش نهادهای آموزشی و فرهنگی را در مهار خشونت های جنسی ممتاز دانست و اظهار کرد: خانواده در جایگاه نخست آموزش رفتارهای انسانی و اجتماعی قرار دارند و سپس رسانه ها مختلف از جمله صدا و سیما در مقام دوم آموزش، اطلاع رسانی و تشویق به همدلی اجتماعی هستند. نهادهای فرهنگی با آموزش های اجتماعی و مهارت آموزی های زندگی می توانند نقش قابل توجهی در کاهش ناهنجاری های اجتماعی از جمله خشونت های جنسی داشته باشند البته ایجاد امکان ازدواج مانند تسهیل در وام ازدواج، مسکن های ارزان و اشتغال زایی می تواند تا میزان بسیار زیادی خشونت های جنسی را مهار کند.

ضرورت ساماندهی به تاکسی های غیرمجاز
بنیانگذار آسیب شناسی اجتماعی کشور با اشاره به این مساله که بارها متخصصان مسایل آسیب های اجتماعی، نسبت به ضرورت ساماندهی و نظم بخشیدن به مسافرکش ها و تاکسی های غیرمجاز هشدار داده اند، یادآور شد: ساماندهی اتومبیل های شخصی و مسافرکش تا میزان زیادی می تواند به افراد نیازمند واقعی و همچنین امنیت جامعه کمک کند اما بیکاری و مشکل های اقتصادی سبب افزایش اینگونه خودروها و افراد می شود. تنها راهکار موثر اطلاع رسانی به افراد جامعه برای استفاده نکردن از اینگونه خودروها است تا با بهبود وضعیت اقتصادی به موضوع ساماندهی مسافرکش های شخصی رسیدگی شود.