◄ رشد صنعت ریلی در سال‌های اخیر چگونه اتفاق افتاد؟
در موضوع توسعه خطوط ریلی در سراسر کشور به تلاش راه‌آهن، شهرداری، وزارت راه‌وشهرسازی و مجموعه‌های فعال در بخش خصوصی نباید بی‌توجه بود اما از طرفی مقایسه از طریق مشاهده مستقیم بدون نیاز به تحلیل نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با کشورهای همسایه خود بیشتر به توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای به‌جای توسعه خطوط ریلی توجه کرده است.
اولین جرقه‌های توسعه خطوط ریلی در ایران به سال 1291 شمسی برمی‌گردد؛ از مجموع خطوط احداث شده راه‌آهن 4هزار و 565 کیلومتر به قبل از انقلاب برمی‌گردد و حدود 6هزار کیلومتر آن به پس از انقلاب اسلامی مربوط می‌شود. جمع کل خطوط احداث‌شده تا اکنون نیز 12هزار و 998 کیلومتر است. توسعه مترو هم به پیش از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد و در دهه 70 نخستین اقدام‌ها برای احداث آن آغاز شد. اما اولین بهره‌برداری از خطوط قطار حومه یعنی خط تهران-کرج به 16 اسفند ماه 1377 برمی‌گردد و در دهه هشتاد و نود شمسی- یعنی تا الان- توسعه خطوط مترو در تهران و یک دو عدد از کلان‌شهرهای ایران به سطح قابل ملاحظه‌ای رسیده است.
در موضوع توسعه خطوط ریلی در سراسر کشور به تلاش راه‌آهن، شهرداری و وزارت راه‌وشهرسازی نباید بی‌توجه بود اما از طرفی مقایسه از طریق مشاهده مستقیم بدون نیاز به تحلیل نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با کشورهای همسایه خود بیشتر به توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای به‌جای توسعه خطوط ریلی توجه کرده است.
شاید مهم‌ترین دلیل بروز این اتفاق، کمبود نقدینگی برای توسعه حمل‌ونقل ریلی باشد. اما در همین شرایط، شرکت راه‌آهن ج.ا.ا و شرکت‌های ریلی باری و مسافری مثل شرکت رجا هم‌زمان تلاش‌های غیرقابل چشم‌پوشی در جهت فرهنگ‌سازی در استفاده از حمل‌ونقل ریلی و توسعه خطوط ریلی کشور داشته‌اند.
نمونه اقدامات بخش مسافری
نخست آمار حمل‌ونقل مسافری ریلی در دو سال گذشته را به‌عنوان نمونه می‌آوریم و سپس نمونه اقدامات امسال را رائه می‌دهیم. در سال 94 کل آمار حوزه مسافر برحسب مسافرکیلومتر 14میلیارد و 937میلیون و 815هزارو 230 بوده است. تن کیلومتر بار حمل شده در سال 94 نیز 25میلیارد و 130 میلیون و 594هزار و 429 بوده است.
نمونه اقدامات امسال نیز، پیش‌فروش بلیت قطارهای نوروزی است. با گذشت بیش از دو هفته از آغاز پیش‌فروش بلیت قطارهای نوروزی بخش قابل‌توجهی از ظرفیت قطارها در مسیرهای پرترافیک به پایان رسیده است.
اطلاعات ارائه‌شده در سامانه‌های رسمی فروش بلیت از مبادی همچون راه‌آهن و شرکت رجا نشان می‌دهد در روزهای ۲۷، ۲۸ و ۲۹ اسفندماه سال ۱۳۹۶ تقریبا ظرفیت قطارهای مسافری همه مسیرهای پرتقاضا به پایان رسیده است.
در این بین، ظرفیت قطار تهران– مشهد تمام شده و در مسیر تهران – یزد، تهران – تبریز، تهران – بندرعباس و تهران – اهواز نیز جز چند ظرفیت محدود باقی‌مانده، عملا قطارهای فعال در روزهای پایانی سال در حال تکمیل ظرفیت هستند. شرایط در روزهای ابتدایی سال ۱۳۹۷ اما متفاوت است. در روزهای اول و دوم فروردین‌ماه ظرفیت بسیاری از قطارهای کوپه‌ای و با کیفیت بالا پر شده اما هنوز بسیاری از قطارهای اتوبوسی و سالنی برای سفر ظرفیت دارند.
پس از دور نخست تعطیلات و آغاز موج دوم سفرهای نوروزی شرایط همچنان به همان ترتیب است و جز برخی از قطارهای لوکس که به پایان ظرفیت خود رسیده‌اند دیگر قطارها همچنان جا دارند. در مسیر تهران – مشهد نیز با توجه به بالابودن قطارهای در نظر گرفته شده در روزهای هفته دوم تعطیلات نوروزی تقریبا تمامی قطارها هنوز با ظرفیت باقی‌مانده وجود دارد.
نمونه اقدامات بخش باری
در توسعه حمل‌ونقل ریلی باری، در سال‌های اخیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. مجموع ترانزیت کالا در شبکه ریلی کشور در سال 92 حدود 500 هزار تن بود که با تلاش گسترده در راه‌آهن میزان ترانزیت کالا در سال 93 با رشد 50 درصدی نسبت به 92 به 747 هزار تن افزایش یافته است.
حمل‌ونقل ریلی کالا نیز در سال 94، 790 هزار تن بوده و در سال 95 به رقم 1 میلیون و 530 هزار تن رسیده است که در این خصوص تخفیفات ارائه‌شده از سوی شرکت راه‌آهن یکی از عوامل ترغیب کننده صاحبان کالا و افزایش تقاضای آنان به‌شمار می‌رود. بنابر سخنان رییس کمیته ترانزیت راه‌آهن، صنعت مجموع حمل‌ونقل باری ریلی و ترانزیت ریلی در ۹ ماهه امسال ۶۱ درصد رشد داشته است.
ترانزیت باری ریلی در سال 92 سهم حمل بار توسط شبکه ریلی به هشت درصد رسیده، اما با تلاش‌های صورت گرفته از سال 93، بتدریج سهم حمل و نقل ریلی در جابه‌جایی بار در کشور به 12.5 درصد رسید.
میزان ترانزیت ریلی در 7ماهه نخست امسال حدود 700هزار تن بوده است که بیشتر شامل حمل کالاهایی نظیر کود، گوگرد و مازوت که از ترکمنستان به بنادر جنوبی ایران، ترانزیت همین اقلام به‌علاوه قیر به‌واسطه ایران به پاکستان، ترانزیت پنبه و کود از ازبکستان به بنادر جنوبی کشور و کشور ترکیه، ترانزیت ذغال سنگ به ترکیه، ترانزیت ورق‌های چوبی از کشور ترکیه به نخجوان در آذربایجان، ترانزیت سیمان و کالاهای کشاورزی به آسیای میانه و پاکستان، میزان کمی کالای ترانزیتی که از پاکستان به قزاقستان می‌رود و کالاهایی که به‌صورت ترکیبی از طریق ایران به افغانستان، پاکستان و عراق ترانزیت، می‌شود.
با همه این اقدامات صورت‌گرفته، توسعه حمل‌ونقل ریلی در حال حاضر نیازمند سرمایه‌گذاری ۲۸میلیارد دلاری در حوزه ریل است. با توجه به اینکه راه‌آهن یک هفتم سیستم جاده‌ای مصرف سوخت دارد، لازم است در جهت توسعه حمل‌ونقل ریلی، تمهیدات بیشتری از طرف دولت و بخش خصوصی اندیشیده شود.
