گسترش صنعت ریلی؛ اولویت حمل‌ونقل
به نظر شما راه‌آهن در سال‌های اخیر چه میزان در راستای توسعه حمل‌ونقل موثر بوده است؟
توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی از طرف سیاستمداران در هر دوره‌ای توصیه شده است. بنابراین چه از لحاظ موضوع‌های زیست‌محیطی و چه از لحاظ مصرف سوخت و امنیت مسافران و.. موثر خواهد بود. این امر دولت‌ها را بر آن داشت تا هدف‌گذاری بلندمدتی انجام دهند. همانطور که در افق ۱۴۰۴ نیز بحث توسعه ریلی بیان شده رشد این نوع حمل‌ونقل باید سالانه به حدود ۴۰ میلیون مسافر برسد در حالی که این رقم اکنون ۲۵ میلیون نفر است و باید از ۱۰ درصد به۳۰ درصد افزایش پیدا کند. در حمل بار نیز هدف‌گذاری شده سالانه به ۶۵ میلیون تن حمل بار برسیم.
برای رسیدن به این اهداف باید زیرساخت‌های مناسب ایجاد شود. خطوطی در حال افتتاح و خطوط قدیمی در حال نوسازی هستند، اما نمی‌شود تنها با افزایش خطوط ریلی به توسعه این حوزه کمک کرد. با افزایش سرعت قطارها باید ظرفیت بهره‌وری از خط را بالا ببریم.
هدف‌گذاری بسیار مناسبی در سال‌های اخیر انجام شده است. در برنامه ششم به حمل‌ونقل و گسترش این حوزه توجه ویژه‌ای شده است. دولت و مجلس شورای اسلامی دست به‌دست هم دادند تا از این صنعت که در سراسر دنیا به عنوان یک صنعت پاک به آن نگاه می‌شود، حمایت کنند.
مهم‌ترین چالش توسعه حمل‌ونقل ریلی در ایران چیست؟
براساس سیاست‌گذاری سال‌های اخیر دولت نمی‌تواند در بخش تصدیگری دخالت کند. ورود سرمایه‌گذار خصوصی در پیشرفت این صنعت بسیار موثر است. البته این توسعه از ریل‌گذاری که فقط ازسوی دولت انجام می‌شود، جداست. بخش‌های خصوصی در کشور ما دارای توان مالی بالایی نیستند. به همین دلیل بزرگترین مشکلی که این صنعت با آن دست به گریبان است، هم برای تامین ناوگان و هم برای اجرای پروژه‌های که در توسعه صنعت ریلی انجام می‌شود، کمبود نقدینگی است.
بخش خصوصی باید ناوگان‌ها را خریداری کند اما به دلیل محدودیت منابع مالی این بخش توان مالی انجام این کار را ندارد.
سامانه‌های بانکی ایران هرگز از توسعه ناوگان ریلی کشور حمایت نکرده است. اگر بانک‌های کشور در خدمت تولید و صنعت باشند، بهره‌وری بیشتر خواهد بود. موانع مالی باعث می‌شود بخش‌های خصوصی وارد این حوزه نشوند. به عنوان مثال برای گرفتن مجوز حمل‌ونقل ریلی باید سرمایه‌گذار ۳۰۰ دستگاه واگن باری یا ۵۰ دستگاه واگن مسافربری داشته باشند؛ که نرخ واگن‌های مسافربری ۳ میلیارد تومان و نرخ واگن‌های باری به طور تقریبی ۳۰۰ میلیون تومان است که بخش خصوصی را ترغیب به حضور در این حوزه نمی‌کند.
بنابراین مهم‌ترین چالش در این حوزه کمبود نقدینگی است، اما سرعت و کیفیت قطار نیز از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
نکته دیگری که باعث شده بخش ریلی و جاده‌ای نتوانند از لحاظ مبلغ با هم رقابت کنند این است که در جاده هزینه زیرساخت را دولت پرداخت می‌کند، اما در بخش ریلی زیرساخت را به عنوان کرایه از سازمان کالا می‌گیرند.
یکی از برنامه‌هایی که در جهت توسعه ناوگان ریلی باید انجام شود وصل کردن قطار شهری به ایستگاه‌های بین‌شهری است. برنامه‌ای که سال‌های زیادی است در کشورهای دیگر جهان انجام می‌شود. اگر حمل‌ونقل ما به هم متصل نباشد سردرگمی در جابه‌جایی برای مسافران به وجود می‌آید.
مهم‌ترین دستاوردها و پیشرفت‌های ریلی سال‌های اخیر چه بوده و چقدر بومی‌سازی در صنعت ریلی اتفاق افتاده است؟
آنچه ما شاهد آن هستیم اینکه بومی‌سازی در این صنعت اتفاق نیفتاده و یکی از دلایلی که تولیدکنندگان داخلی نتوانستند به تولید تشویق شوند کاهش یا نبود تقاضا برای خرید واگن بوده، اما در بخش ریل‌سازی این اتفاق افتاده است.
بزرگترین دستاورد بومی‌سازی تولید ریل بوده، اما همانطور که گفته شد در بخش ناوگان ما هنوز واردکننده هستیم، به همین دلیل ما در این حوزه هنوز پیشرفتی نداشته‌ایم؛ به عنوان مثال هنوز هیچ شرکتی حتی تولید چرخ قطار را بر عهده نگرفته، زیرا تعداد ناوگان کشور کم است و تقاضا برای خرید ناوگان هم وجود ندارد و حجم مسافری که به وسیله این قطارها جابه‌جا می‌شوند، کمتر از وسایل نقلیه دیگر است. بنابراین وقتی تعداد ناوگان کم باشد، مقدار سفارش پایین است. برای همین برای تولیدکننده نیز صرفه اقتصادی ندارد تا سالی ۲۰۰۰ چرخ را به فروش برساند. پس درحال‌حاضر انجام این کار یک ریسک است. اگر کشورهای دیگر تولیداتی انجام می‌دهند، محصولات خود را صادر می‌کنند، اما در ایران به دلیل تحریم‌های سال‌های اخیر تولید و صادرات با مشکلاتی روبه‌رو شده است.
باتوجه به اهداف توسعه ریلی در چشم‌انداز ۲۰ ساله، به نظر شما در چه بخش‌هایی از صنعت ریلی هنوز نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری هستیم؟
دولت‌ها باید در برنامه‌ریزی خود اهداف بلندمدت را تعیین و در راه رسیدن به آنها تلاش کنند تا به حجم هدف‌گذاری شده جابه‌جایی کالا و مسافر برسیم. اگر قرار است تحولی بزرگ و سرمایه‌گذاری در این حوزه انجام شود دولت باید مشوق سرمایه‌گذاران باشد. در این صورت مانند بسیار از کشورهای پیشرفته دنیا می‌توانیم صنعت حمل‌ونقل را گسترش دهیم و به سمت شهرهای مختلف ایران هدایت کنیم.
ایران سرشار از جاذبه‌های گردشگری است که با توسعه راه‌آهن به عنوان حمل‌ونقل پاک به گسترش صنعت گردشگری نیز کمک می‌کند.
به عنوان مثال مشهد شهری زیارتی و سیاحتی و دومین شهری است که در ایام تعطیلات مسافران زیادی به آنجا سفر می‌کنند؛ در این شهر روزانه ۱۰۰ قطار تردد می‌کند، که دو خط کردن ریل و برقی کردن قطار از جمله برنامه‌هایی است که در راستای گسترش اجرای آن، تغییراتی انجام شده است.
نکته دیگر اینکه ایران امن‌ترین کشور برای ترانزیت بین‌المللی است. بهترین گزینه برای کشورهای همسایه تا به آب‌های آزاد خلیج‌فارس برسند استفاده از صنعت حمل‌ونقل ریلی است. اگر روی این موضوع‌ها به خوبی کار شود دیگر لزومی ندارد خام‌فروشی انجام شود و می‌توانیم از ظرفیت‌های کشور استفاده کنیم. بنابراین هرقدر سرمایه‌گذاری در صنعت حمل‌ونقل ریلی انجام شود، در بلندمدت با افزایش سود مادی و معنوی روبه‌رو خواهیم شد.
