◄ تحقق افزایش نرخ بهره وری راه آهن با اصلاح ساختار حکمرانی فعلی

به اعتقاد کارشناسان ریلی افزایش نرخ بهره وری راه آهن تنها با اصلاح ساختار حکمرانی فعلی و ورود بخش غیر دولتی محقق می شود و ساختار حکمرانی توسعه محور فعلی نیز باید به سمت بهره وری از دارایی های موجود حرکت کند.

به گزارش تین نیوز، کارشناسان حمل و نقل ریلی معتقدند برنامه های توسعه، از جمله اسناد بالادستی محسوب می شوند که نهادها و سازمان ها موظف به اجرا و تحقق آنها هستند. مطابق برنامه ششم توسعه، برنامه ریزی شده که در سال 1404، سهم 11000 کیلومتری راه آهن به 25000 کیلومتر ریل برسد که متاسفانه دست یافتن به این هدف در حال حاضر، تقریبا دور از ذهن است.

مهمترین دلیل عدم تحقق این هدف، این است که توسعه 14 هزار کیلومتری راه آهن، نیازمند سرمایه زیادی است که در حال حاضر بودجه کافی برای این کار در کشور وجود ندارد و دولت هم تصمیم جدی برای ورود سرمایه و تخصص از جانب بخش غیردولتی (مردم و شرکت های خصوصی) به راه آهن جمهوری اسلامی ایران ندارد.

از طرفی، دست یافتن به نرخ بهره وری 30 درصدی (حدود 150 میلیون تن بار) حمل بار از بارهای کشور و 18درصدی (معادل 54 میلیون نفر مسافر) حمل مسافر توسط بخش ریلی از جمله اهداف برنامه ششم توسعه است که هنوز محقق نشده است. حمل 50.4 میلیون تن بار و 28 میلیون نفر مسافر، بالاترین دستاورد در سال های گذشته بوده است که هنوز فاصله زیادی با چشم اندازها دارد.  

دلیل اصلی محقق نشدن چشم انداز های تعیین شده، دیدگاه غلط «مقدم دانستن توسعه بر استفاده موثر از دارایی های موجود» در سالیان متمادی در بین مسئولان کشور است. بنابراین لازم است بهره وری از شبکه حمل و نقل ریلی کشور، در اولویت باشد و همّ و غم مسئولان ریلی، تدابیر و راهکارهایی جهت افزایش نرخ پایین بهره وری موجود باشد.

گام اول افزایش بهره وری؛ واگذاری بهره برداری از شبکه ریلی به بخش غیردولتی

از حدود چهار دهه پیش، در راه آهن های پیشرفته دنیا، بهره برداری از شبکه ریلی به بخش غیردولتی واگذار شده است تا با ایجاد بازار کاملا رقابتی، بهره وری از دارایی های راه آهن ها افزایش یابد و هزینه های تحمیل شده به دولت، کاهش یابد و سرمایه لازم توسط بخش غیردولتی به حمل و نقل ریلی تزریق شود. در ایران نیز مصوبه ای در سال 1388 تدوین شده است که اختیار واگذاری بهره برداری از شبکه ریلی را به راه آهن جمهوری اسلامی ایران اعطاء کرده است. این واگذاری برای ایجاد تمرکز راه آهن بر نقش تنظیم گری خود، تا واگذاری 100 درصدی پیش بینی شده است و راه آهن بایستی در کنار این واگذاری، مسئولیت نظارت بر بهره برداری را عهده دار شود که متاسفانه این مصوبه در طی این 13 سال، محقق نشده است.

در شرایط فعلی، به گفته مسئولان، صنعت ریلی کشور به سمت خصوصی سازی حرکت می کند اما هنوز لوازم و شرایط آن مهیا نشده و فقط مالکیت و حق بهره برداری درصد محدودی از لکوموتیو و واگن های راه آهن به بخش خصوصی منتقل شده است. از طرفی راه آهن هنوز با نقش تنظیم گری خود کنار نیامده و هنوز مرجعی به عنوان شورای اختلاف تلقی نمی شود. برای مثال اگر امروز شرکتی قصد شکایت از راه آهن را داشته باشد باید به خود راه آهن شکایت کند و این به معنای ایجاد ساختاری غیر پاسخگو و ناقص است.

ورود بخش غیردولتی تحت نظارت شرکت راه آهن، علاوه بر تمرکز راه آهن بر نقش تنظیم گری خود، افزایش نرخ بهره وری، ورود منابع مالی و فنی لازم به شبکه راه آهن ، بالا رفتن کیفیت و خدمات ریلی در محورها و ... را به دنبال دارد که گام مهم و بلندی در ارتقای وضعیت موجود راه آهن جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود.

کارآمدترین راهکار ورود بخش غیردولتی؛ واگذاری بهره برداری محور به محور

در همین رابطه محمد جواد شاهجویی، کارشناس اقتصادی، در گفتگو با خبرگزاری فارس گفت: ورود بخش غیردولتی با مکانیزم واگذاری بهره برداری محور به محور خطوط ریلی، مطمئن ترین و در دسترس ترین روش ورود بخش غیردولتی است. اجرای این طرح می تواند به صورت آزمایشی شروع شود و به تدریج، به کل شبکه ریلی گسترش یابد. از طرفی اجرای این راهکار، به راه آهن هزینه ای تحمیل نمی کند و راه آهن تنها با تغییر جایگاه خود از تصدی گر به تنظیم گری شبکه ریلی، بر فعالیت های ریلی نظارت می کند و مطابق تاکیدات اصل 44 قانون اساسی، به افزایش دارایی های خود خصوصا در حوزه لکوموتیو و افزایش سهم بازار خود در این صنعت، جامعه عمل بپوشاند.

وی افزود: با ورود بخش غیردولتی، راه آهن از انحصار نهادی حاکمیتی خارج می شود و فضای رقابتی ایجاد می شود که زمینه ساز ترقی حمل و نقل ریلی کشور می شود. همچنین با اصلاح ساختار ناکارآمد فعلی، مطالبه ایجاد نظام جامع حمل و نقل و تنظیم سهم هر یک از زیربخش های آن با اولویت دادن به حمل و نقل ریلی که از سیاست های کلی بخش «حمل و نقل» ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب در سال 1379 است و از مهم ترین  اهداف بالادستی محسوب می شود، تحقق می یابد. این مطالبه حکیمانه رهبری در مورد حمل و نقل ریلی، بیش از 20 سال است که روی زمین مانده است.