شهرنشینی مبتنی بر اهداف توسعه پایدار
|
تین نیوز| محمدسعید ایزدی*: گرچه تحولات سریع جمعیت شهری، فرصت‌های نوینی را برای توسعه فراهم آورده، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی در شهرها را به همراه داشته که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیش‌گیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول شهروندان می‌شوند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به‌منظور جلب توجه جامعه بین‌المللی به مسئله "شهرنشینی جهانی" و "نقش و اهمیت خدمات پایه شهری در توسعه اجتماعی و اقتصادی"، از سال ۲۰۱۴ به واسطه قطعنامه GA،۳۱ اکتبر هر سال را به عنوان روز جهانی شهرها (WCD)، تعیین کرده است. موضوع کلی این روز، "شهر بهتر: زندگی بهتر" است و هر ساله موضوعات مختلفی با این مضمون ترویج می‌شوند تا بنیادی برای بحث و هم‌اندیشی تمامی ذی‌نفعان در مسیر توسعه شهری پایدار را به وجود آورند.
شهرنشینی مبتنی بر اهداف و قواعد توسعه پایدار، قادر است در یک تعادل پویا، ضمن ارتقاء ظرفیت شهرها برای ایجاد اشتغال و ثروت، تنوع و انسجام اجتماعی میان طبقات، فرهنگ‌ها، و اقوام مختلف را سبب گردد. در همین راستا امسال، موضوع روز جهانی شهرها از سوی سازمان ملل، با هدف تأکید بر نقش مهم شهرنشینی، به‌عنوان منبع توسعه جهانی و شمول اجتماعی، "شهرهای فراگیر و توسعه اشتراکی"، معرفی شده است.
در ایران نیز، گرچه تحولات سریع جمعیت شهری، فرصت‌های نوینی را برای توسعه فراهم آورده، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی در شهرها را به همراه داشته که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیش‌گیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شوند. نمودهای این نابسامانی به شکل عرصههای ناکارآمد درکشور، گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است.
بر اساس آمارهای موجود هماکنون ۳۰% از جمعیت کشور، با چالش‌های نزول کیفی زندگی شهری روبهرو است و اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقرشهری(در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابریهای فضائی- کارکردی، ناکارآمدی نظام جابجائی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی – مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری پائین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیط زیست( آلودگیها، بحران آب و تخریب زیستبومها).
بی تردید تبعات این چالش‌ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شوند و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
پیچیدگی و بر همکنش میان این چالش‌ها از سویی، گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آن‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر، ضرورت اتخاذ نگرشی همه جانبه و ریشه‌ای به مسائل را پیش رو می‌نهد که بدون توجه به همافزایی، هم زبانی و مشارکت کلیه ذی‌نفعان و ذینفوذان، ممکن نخواهد بود. از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که باید به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت تمامی شهروندان و نهادهای غیر دولتی و مردم، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا برسند.
در این راستا وزارت راه و شهرسازی، با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری پایدار را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است. این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن، ارتقاء تاب‌آوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان را دنبال می‌کند. رویکرد بازآفرینی شهری و همچنین پاسخ چالش‌های نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری، و عدم تعادل‌های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها را به‌همراه دارد و با نگاهی جامع، یکپارچه و عمل‌گرا، با تأکید بر ابعاد مختلف توسعه شهری، "تنوع فرهنگی" و "دسترسی برنامه‌ریزی‌شده همگان به منابع اشتراکی" را ممکن می‌سازد. بنابراین بازآفرینی شهری پایدار، ضمن اینکه پایه و مبنایی مناسب و مطلوب برای دستیابی به شهرهای فراگیر خواهد بود؛ با فراهم‌آوردن زمینه مشارکت تمامی کنش‌گران در فرایند توسعه شهری، زمینههای توسعه اشتراکی را برای شهرها فراهم می‌سازد.
روز جهانی شهرها، در هرسال، فرصتی را برای تمامی فعالان توسعه شهری فراهم می‌سازد تا در فضایی گفتمانی و جامع به موضوع ارتقاء کیفیت زندگی جوامع شهری و خلق فضاهای سرزنده در شهرها در مقیاس جهان، قارهها و کشورها، به تبادل دانش و تجربه بپردازند. انتخاب این روز، هر ساله به تمامی دست‌اندرکاران، متخصصان و پژوهشگران در حوزه توسعه شهری، یادآوری می‌کند که توانایی و مسئولیت لازم را برای برنامه‌ریزی شهری مطلوب در زمینه توسعه آتی شهرها در اختیار دارند و موجب میشود این گروهها تلاش خود را برای ایجاد آینده‌ای بهتر و شایسته همگان افزایش دهند. بی تردید، بهبود کیفیت زندگی و ایجاد شرایط یکسان زیست برای تمامی شهروندان در مناطق به‌سامان و نابه‌سامان شهری، موفقیت جوامع در مسیر حرکت به سوی جهانی با داشتن شهرهای بهتر و زندگی بهتر را هموار می‌سازد.
* معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران
شهرنشینی مبتنی بر اهداف و قواعد توسعه پایدار، قادر است در یک تعادل پویا، ضمن ارتقاء ظرفیت شهرها برای ایجاد اشتغال و ثروت، تنوع و انسجام اجتماعی میان طبقات، فرهنگ‌ها، و اقوام مختلف را سبب گردد. در همین راستا امسال، موضوع روز جهانی شهرها از سوی سازمان ملل، با هدف تأکید بر نقش مهم شهرنشینی، به‌عنوان منبع توسعه جهانی و شمول اجتماعی، "شهرهای فراگیر و توسعه اشتراکی"، معرفی شده است.
در ایران نیز، گرچه تحولات سریع جمعیت شهری، فرصت‌های نوینی را برای توسعه فراهم آورده، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی در شهرها را به همراه داشته که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیش‌گیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شوند. نمودهای این نابسامانی به شکل عرصههای ناکارآمد درکشور، گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است.
بر اساس آمارهای موجود هماکنون ۳۰% از جمعیت کشور، با چالش‌های نزول کیفی زندگی شهری روبهرو است و اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقرشهری(در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابریهای فضائی- کارکردی، ناکارآمدی نظام جابجائی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی – مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری پائین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیط زیست( آلودگیها، بحران آب و تخریب زیستبومها).
بی تردید تبعات این چالش‌ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شوند و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
پیچیدگی و بر همکنش میان این چالش‌ها از سویی، گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آن‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر، ضرورت اتخاذ نگرشی همه جانبه و ریشه‌ای به مسائل را پیش رو می‌نهد که بدون توجه به همافزایی، هم زبانی و مشارکت کلیه ذی‌نفعان و ذینفوذان، ممکن نخواهد بود. از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که باید به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت تمامی شهروندان و نهادهای غیر دولتی و مردم، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا برسند.
در این راستا وزارت راه و شهرسازی، با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری پایدار را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است. این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن، ارتقاء تاب‌آوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان را دنبال می‌کند. رویکرد بازآفرینی شهری و همچنین پاسخ چالش‌های نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری، و عدم تعادل‌های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها را به‌همراه دارد و با نگاهی جامع، یکپارچه و عمل‌گرا، با تأکید بر ابعاد مختلف توسعه شهری، "تنوع فرهنگی" و "دسترسی برنامه‌ریزی‌شده همگان به منابع اشتراکی" را ممکن می‌سازد. بنابراین بازآفرینی شهری پایدار، ضمن اینکه پایه و مبنایی مناسب و مطلوب برای دستیابی به شهرهای فراگیر خواهد بود؛ با فراهم‌آوردن زمینه مشارکت تمامی کنش‌گران در فرایند توسعه شهری، زمینههای توسعه اشتراکی را برای شهرها فراهم می‌سازد.
روز جهانی شهرها، در هرسال، فرصتی را برای تمامی فعالان توسعه شهری فراهم می‌سازد تا در فضایی گفتمانی و جامع به موضوع ارتقاء کیفیت زندگی جوامع شهری و خلق فضاهای سرزنده در شهرها در مقیاس جهان، قارهها و کشورها، به تبادل دانش و تجربه بپردازند. انتخاب این روز، هر ساله به تمامی دست‌اندرکاران، متخصصان و پژوهشگران در حوزه توسعه شهری، یادآوری می‌کند که توانایی و مسئولیت لازم را برای برنامه‌ریزی شهری مطلوب در زمینه توسعه آتی شهرها در اختیار دارند و موجب میشود این گروهها تلاش خود را برای ایجاد آینده‌ای بهتر و شایسته همگان افزایش دهند. بی تردید، بهبود کیفیت زندگی و ایجاد شرایط یکسان زیست برای تمامی شهروندان در مناطق به‌سامان و نابه‌سامان شهری، موفقیت جوامع در مسیر حرکت به سوی جهانی با داشتن شهرهای بهتر و زندگی بهتر را هموار می‌سازد.
* معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران
