تاثیرات مخرب ترافیک بر روح و روان
آلاینده‌های هوا مانند سرب ناشی از مصرف سوخت‌های نامرغوب می‌تواند بر قسمت‌هایی از مغز انسان اثر بگذارد و واکنش‌های مغز نیز بر سلامت روان تاثیرگذار است.
آلاینده‌های هوا مانند سرب ناشی از مصرف سوخت‌های نامرغوب می‌تواند بر قسمت‌هایی از مغز انسان اثر بگذارد و واکنش‌های مغز نیز بر سلامت روان تاثیرگذار است. متاسفانه اکنون آلودگی هوا، بر سلامت جسم و قسمتی از مغز شهروندان اثر می‌گذارد و سلامت شهروندان را تهدید می‌کند. جسم و روان ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و براساس نظر پزشکان و روانشناسان مشکلات‌جسمی بر روح تاثیرگذارند. تاثیرات مخرب ترافیک بر روح و روان افراد به اثبات رسیده است. روح و روان افراد از مواجهه با آلودگی هوا، صوت و ترافیک و همچنین استنشاق دود حاصل از مصرف ناقص سوخت خودروها و کارخانجات دچار اثرات مخربی می‌شود و تمام این موارد جزو آلودگی‌های محیط شهری قلمداد می‌شود. به‌عنوان‌مثال سپری شدن وقت افراد در ترافیک آنها را مستعد عصبانیت می‌کند و آستانه تحمل افراد را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد. افراد در محیط‌های شهری از وجود ترافیک رنج می‌برند و هیچ‌گونه برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت خود انجام نمی‌دهند، زیرا می‌دانند با وجود یک برنامه ازپیش‌تعیین‌شده وقت زیادی را صرف ماندن در میان همهمه خودروها و آدم‌ها می‌کنند. علاوه بر این به‌دلیل فقدان قانون‌های بازدارنده و محکم در زمان ترافیک خلاف‌های رانندگی فاحش انجام می‌دهند، رودرروی یکدیگر قرار گرفته و درگیر مشاجره و گاهی زدوخورد می‌شوند. برخی به‌منظور رهایی از ترافیک خلاف می‌کنند تا شرایط را به‌نفع خود تغییر دهند.
راه‌حل مدیریت معضلات شهری
وجود مشکلات متعدد و آلودگی در فضای شهری بر کسی پوشیده نیست، اما نمی‌توان گفت هیچ‌شهروندی قادر به زندگی بانشاط در فضاهای شهری نیست و نمی‌تواند از روح و روان سالم بهره‌مند باشد. استفاده از تجربیات و رویکرد برخی از کشورها برای حل معضلات شهری راه‌حل بسیار مناسبی برای ارتقای سلامت روان جامعه و پیروزی بر مشکلات ناشی از زندگی شهری است. معضل ترافیک مختص به کلانشهرهای ایران نیست؛ در کشورهای دیگر نیز شهروندان با معضل ترافیک و آلودگی‌هوا دست‌به‌گریبانند؛ در این میان برخی از کشورها اقدامات قابل‌توجهی به‌منظور کاهش میزان آلودگی هوا انجام داده‌اند. به‌عنوان‌مثال در مکزیک سیستم های موفق مدیریت‌شهری به‌دقت بررسی و راهکار‌هایی متناسب انتخاب شده است. اما در ایران مرکزجداگا‌نه‌ای که تخصص‌های لازم را برای کاهش میزان آلودگی هوا به کار بگیرد، وجود ندارد، بنابراین راهکارها به‌صورت مقطعی بررسی و اجرا می‌شوند و رویکرد و راه‌حل دائمی برای حل معضلات شهری درپیش گرفته نشده است. بنابراین مسئولان در هنگام مواجهه با آلودگی هوا منتظر تغییرات آب‌وهوایی و وزش باد شدید می‌مانند. یکی از اقدامات اساسی در زمینه بهبود وضعیت آلودگی هوا بررسی وضعیت و بهبود کیفیت سوخت‌های فسیلی مصرف‌شده است. از وظایف مهم سازمان محیط‌زیست که تا حد زیادی مغفول باقی مانده، رسیدگی به وضعیت خودروهای تولیدی کشور است. این سازمان باید میزان تولید خودروها را کنترل و از شماره‌‌شدن خودروهای مازاد ظرفیت جلوگیری کند. تعداد زیادی خودرو روزانه شماره‌گذاری می‌شوند، درحالی که راه‌ها و جاده‌های کشور گنجایش این تعداد را ندارند. حل معضل ترافیک نیازمند برنامه‌ریزی جامع است؛ برنامه‌ریزی جامعی که اکنون فاقد آنیم. سوخت‌های مصرفی از استانداردهای کافی محیط‌زیستی و یورو دور هستند، کارخانجات خودروسازی روند تولید خود را ادامه می‌دهند و هیچ‌سازمان یا مسئولی نیز نظارت کافی بر عملکرد آنها ندارد.
لزوم جمع‌آوری خودروهای فرسوده
جمع‌آوری خودروهای فرسوده از اقدامات مفید به‌منظور کنترل آلودگی هواست، زیرا این خودروها به‌دلیل سیستم احتراق سوخت ناقص معضل آلودگی هوا را دوچندان می‌کنند، اما تاکنون اقدامی اثرگذار برای جمع‌آوری آنها صورت نگرفته است. فرسودگی حمل‌و‌نقل عمومی از دیگر عوامل آلودگی هوا ناشی از خودروهای فرسوده است. درحالی که اکثر کشورها برای کاهش میزان آلایندگی اتوبوس‌های شهری به استفاده از بنزین مرغوب‌تر و اتوبوس‌های برقی رو آورده‌اند، در ایران اتوبوس‌های فرسوده ترددکننده در کلانشهرها به میزان آلودگی هوا کمک می‌کنند. بر رفت‌وآمد مینی‌بوس‌‌های شرکت‌واحد، خودروهای دولتی و کامیون‌های و کامیونت‌های ترددکننده در شهر هیچ‌گونه نظارتی نمی‌شود. علاوه بر این موارد لزوم ارائه آرم طرح ترافیک نیز رانندگان را از ورود به محدوده طرح باز‌نداشته و اکنون هر فرد روزانه با پرداخت مبلغی معین و اندک می‌تواند وارد محدوده‌های طرح ترافیک شود. سازمان محیط‌زیست باید به‌عنوان یکی از وظایف خود به موضوع آلودگی هوا رسیدگی کند و با کمک شهرداری و اداره راهنمایی و رانندگی بر ساخت خودروها و شماره‌گذاری آنها نظارت داشته باشد.
رابطه میان آلودگی هوا و مشکلات روحی
درصورت افزایش جمعیت در محیط شهری ناخودآگاه تعداد دفعات برخورد افراد با یکدیگر زیاد می‌شود. در محیط شهری شلوغ و پرازدحام با معضل ترافیک و نهایتا آلودگی هوا روبه‌روییم. سه عامل افزایش جمعیت در محیط شهری، معضل ترافیک و آلودگی هوا علت و معلول یکدیگرند و ناخواسته بر هم اثر می‌گذارند. افراد در محیط‌های شهری رفت‌وآمدهای بیشتری دارند و معضلات شهری فرصت تعامل سازنده افراد را از آنها گرفته و میزان برخوردهای نابهنجار را در محیط‌های شهری افزایش می‌دهند. سرویس‌های حمل‌و‌نقل عمومی باید همکاری و مشارکت بیشتری در زمینه حمل‌و‌نقل شهروندان داشته باشند و نقش وسایل نقلیه عمومی باید در سفرهای درون‌شهری افزایش یابد و امکانات بیشتر و بهتری را در اختیار شهروندان بگذارد. نقش سیستم حمل‌و‌نقل عمومی و استفاده از مترو و اتوبوس از ازدحام جمعیت در محیط‌های شهری به میزان قابل‌توجهی می‌کاهد. به‌عنوان‌مثال شهرداری طرح شناورشدن ساعات کار را در دو هفته اول مهرماه اجرا کرد که سبب آرامش بیشتر همزمان با اوج زمان ترافیک شد. بنابراین دولت باید برای ساعت شروع کار ادارات، سازمان‌ها، مدارس و... برنامه‌ریزی بیشتری داشته باشد تا از ازدحام جمعیت در محیط‌های شهری کاسته شود. در حال حاضر جمعیت قابل‌توجهی در ساعات خاصی از روز از منزل خارج می‌شوند و در ساعات هفت صبح و دو و پنج بعدازظهر همزمان با آغاز و پایان کار ادارات شاهد ازدحام جمعیت در کلانشهرها هستیم. سوخت ارزان نیز عامل دیگری برای استفاده بیش از حد از وسایل‌نقلیه شخصی است و برای حل این معضل نیازمند مشارکت شهروندان نیز هستیم.
بهروز بیرشک* روانشناس
